Ǵalymdar: 2040 jylǵa qaraı ozon qabaty kópshilik óńirlerde qalpyna keledi

ASTANA. KAZINFORM — Jerdiń ozon qabaty qalpyna kelip jatyr, jáne bul — adamzattyń Jerdi qorǵaý úshin naqty áreketter jasaǵan kezde qandaı nátıjege qol jetkizýge bolatynynyń jarqyn mysaly dep baǵalanyp otyr, dep jazdy Azertadj.

Bul jaǵymdy jańalyq Dúnıejúzilik meteorologııalyq uıymnyń (DMU) ozon bıýlleteniniń jarııalanýymen qatar aıtyldy. Bıýlleten 1985 jyly ozon qabatynyń tozýyn jahandyq qaýip retinde alǵash moıyndaǵan Venalyq konventsııanyń 40 jyldyǵyna oraı shyǵaryldy.

Sońǵy zertteýler Antarktıda ústindegi ozon qabatynyń jaı-kúıi sońǵy jyldary aıtarlyqtaı jaqsarǵanyn kórsetedi. Bul — onyń uzaqmerzimdi qalpyna kelý úrdisiniń bir bóligi. Mundaı jaqsarýdyń bir bóligi tabıǵı atmosferalyq ózgeristerge baılanysty bolsa da, ǵalymdar negizgi sebep retinde hlorftorkómirtekter (HFK) dep atalatyn zııandy hımııalyq zattardy birtindep paıdalanýdan bas tartýdy atap ótedi.

Jer betiniń birneshe shaqyrym bıiktiginde ornalasqan ozon qabaty tirshilikti zııandy ýltrakúlgin (ÝK) sáýlelerden qorǵaıdy. Ol bolmasa, teri obyrynyń, kataraktanyń, ımmýndyq júıe buzylystary men ekojúıelerdiń buzylý qaýpi kúrt artar edi.

1987 jyly qabyldanǵan Monreal hattamasynyń arqasynda shamamen 200 el birigip, shashqa arnalǵan laktarda, tońazytqyshtarda jáne órt sóndirgish kóbikterde qoldanylatyn HFK-dan birtindep bas tartty. Sarapshylardyń boljaýynsha, osy sharalar nátıjesinde 2040 jylǵa qaraı ozon qabatynyń kópshilik óńirlerde qalpyna kelýi múmkin. Al eger bul úrdis jalǵassa, Antarktıda ústindegi aty shýly ozon tesigi 2066 jylǵa qaraı tolyq jabylady dep kútiledi. 

Ozon qabatynyń sońǵy qalpyna kelýi turaqty damý salasyndaǵy basqa da mańyzdy maqsattarǵa — densaýlyq saqtaý, klımattyń ózgerýimen kúres, azyq-túlik qaýipsizdigi jáne bıologııalyq ártúrlilikti saqtaý baǵyttaryndaǵy jetistikterge de oń áserin tıgizip otyr. 

Budan keıin adamdardyń qandaı qadamdar jasaıtyny sheshýshi ról atqarady. Degenmen, ǵalymdar bul jańalyqty qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy sırek jahandyq jeńis ári ǵylym men halyqaralyq yntymaqtastyqtyń planetany qorǵaýdaǵy úlken qaterlerge qarsy tura alatynyn dáleldeıtin mysal retinde qarastyrady.

Aıta keteıik, BUU Bas hatshysy Antonıý Gýterrısh BUU Bas Assambleıasynyń 80-sessııasynyń ashylýynda sóılegen kirispe sózinde adamzat klımattyq ádilettilikti tańdaýy tıis ekenin aıtqan edi.