Ǵalamdyq sana halyqtardy biriktiredi - Oljas Súleımenovtyń Nıý-Iorktegi shyǵarmashylyq keshi
jáne oǵan qazaq, tájik, túrikmen dıasporalarynyń ókilderi, amerıkandyq zertteýshiler, Reseı, AQSh jáne Qazaqstannyń buqaralyq aqparat quraldarynyń tilshileri jınaldy.
Qazaqstannyń AQSh-taǵy Elshsi Erlan Ydyrysov óz sózin aqynnyń «maǵan qarap, qazaqtardy tanyńdar» degen óleń jolymen bastady. «Meniń oıymsha, ol kisi qazaqtardy tanytqan, oǵan qarap jurtshylyq qazaqtardy áli de tanı beretin tulǵa... Ol «taýlardy alasartpaı, dalanyń dańqyn asqaqtatýdy» óz mıssııasy etip tańdady jáne onyń bul sózi búkil álemge tarady», dep málim etti Elshi óz sózinde.
Oljas Súleımenov Nıý-Iorkte alǵash ret osydan 48 jyl buryn bolǵan. 1961 jyly aqyn "Adamǵa tabyn, Jer, endi" poemasyn jazyp, sol poemamen álemniń kóptegen elderin aralap shyqty. Ol - qazaq jeriniń tósinen ǵaryshqa adamnyń ushýymen baılanysty emotsııalar adamzattyń kóńilin tasytqan kezder edi. Nıý-Iorkte bolǵan sol kúnderdiń birinde aýdarmashy oǵan oteldiń foıesinde týystary kútip turǵanyn habarlaıdy. «Men tańǵaldym. KSRO-dan shyǵar kezde, saýalnamaǵa shetelde týystarym joq dep jazǵan edim», - dep eske alady aqyn. Sóıtse, aqynmen kezdesýge kelgen, sol jyldary osynda turǵan qazaq dıasporasynyń ókilderi, Túrkistan legıonynyń burynǵy jaýyngerleri eken.
1983 jyly Oljas Súleımenov Nıý-Iorkke Túrktanýshylar kongresine keledi jáne joǵarydaǵy legıonerlerdiń bireýi ony taksımen áýejaıǵa jetkizedi. Qart qazaq týǵan jerin endi kóre almaıtynyn, aıtyp ókingen eken. «Qazirgi qazaq dıasporasynyń olardyń aıyrmashylyǵy osy», deıdi aqyn. Aqynnyń pikirinshe, qazir Otanynan shet júrgender ǵana qınalyp júrgen joq. «Biraq, bári oıdaǵydaı bolyp, daǵdarysty eńseretinimizde úmit bar», deıdi ol.
Beıresmı áńgimelesý túrinde ótken kezdesýde aqyn tyńdarmandardyń saýaldaryna jaýap berdi:
- Shyǵarmashylyǵyńyzdy jalǵastyryp jatsyz ba?
- Qazir óleń jazbaımyn. Óleńdi jastyqtyń jeligi jazdyrady. Men b NTV telearnasyna bergen bir suhbatymda Máskeýdegi Ádebıetshilerdiń Ortalyq úıinde 80 jastaǵy aqyn P.Antopolskııdi tyńdaǵan kezimdi eske aldym. Aqyn kesh boıy mahabbat týraly jańa óleńderin oqydy. Men sonda, budan bylaı óleń jazbaıtynymdy túsindim. Óleń jazýdan bas tartamyn. Álgi aqyndaı bolǵym kelmeıdi. Báriniń óz kezeńi bar, Pýshkın aıtqandaı, óleń - jastyń isi, al jyl ótken saıyn júregiń prozaǵa bet burady. Buryn uıqaspen berýge bolatyn rýhanı áńgimeńdi endi basqa janrǵa salyp jazýǵa bolady.
- Jylnamashy retinde, búgin álem basynan keshirip otyrǵan qıynshylyqtar týraly ne aıtar edińiz?
- Bir óleńimde men: «Jylnamashy kórip otyrǵanyn baıqamaı, qalalardy órteıdi ǵoı ulylar» dep jazǵan edim. Meniń qazirgi jazyp jatqandarym da, sózsiz, jarııalanady jáne Sizdiń saýalyńyzǵa jaýap beredi.
- Ózińizdi qaı mádenıetke jatqyzasyz? Sizdi qalaı ataǵandy qalar edińiz: qazaq aqyny nemese orys aqyny dep?
- Meni jaı aqyn dep ataǵandy qalar edim. Al aqynnyń qazaq, orys, aǵylshyn, frantsýz bolǵany mańyzdy emes. Til - poezııany mánerleýdiń quraly. Eger poezııa bolsa, eń bastysy sol. Ne ol barlyq tilde oqylady nemese birde-bir tilde oqylmaıdy - eń qorqynyshtysy oqylmaı qalsa. Sondyqtan da, eger meni nemese Muhtar Shahanovty keıingi urpaqtar eske alyp, óleńderimizdi qaı tilde bolmasyn, oqysa, tipti bengal tilinde (ol tilde de aýdarmam bar), osynyń ózi jaqsy.
- Sizdiń qoǵamdyq ustanymyńyz ben poezııańyz - tarıhı mańyzdy. Olar bizdiń zamannyń Pýshkıni degen ataqqa laıyqty. Sizdiń shyǵarmashylyǵyńyz qazaqtyń ulttyq san-sezimine áser etti. Qazaqstannyń demokratııalyq damý jolyn qalaı baǵalar edińiz? Aldaǵy 20 jylda ne kútip tur dep oılaısyz? Qazaqstannyń jáne Ortalyq Azııanyń múmkindikteri qandaı?
- Kóptegen elder demokratııaǵa aýysý jolynda qıyndyqtardy bastan keshirip keledi. Qazaqstan da solardyń qatarynda. Keńestiń sotsıalıstik feodalızmnen Platon men Arıstotel aıtqan taza demokratııaǵa birden aýysý óte qıyn. Sondyqtan da bizdi áli de biraz qıyndyqtar kútip tur. Biraq birtindep, asyqpaı, biz klassıkalyq úlgidegi demokratııaǵa jaqyndaıtynymyz anyq. Áli birde-bir eldiń sol klassıkalyq úlgige jaqyndaı almaǵanyn aıta ketken jón. Bári alda.
- «Nevada-Semeı» qozǵalysynyń sońǵy 20 jyldaǵy jumysyna qandaı baǵa berer edińiz?
- Bastapqyda biz jetistikke qol jetkizdik jáne qozǵalysty jabýǵa bolady dep sheshken edik. 1996 jyly, qytaı polıgony jabylǵannan keıin, men basqa baǵytta jumys istep, jazýdyń shyǵý tarıhy, erterektegi tildiń shyqqan tegi týraly kitap jazdym. Bul ispen men áli de aınalysyp kelemin
Bıyl biz Almatyda qozǵalystyń 20 jyldyǵyna arnalǵan konferentsııa ótkizdik jáne men Medvedev qoldaǵan ıadrolyq arsenaldardy qysqartý týraly Obamanyń úndeýine ún qatýdy usyndym. Bul óte mańyzdy úndeý! Obama Eýropada zymyranǵa qarsy qorǵanys júıesin ornatý týraly sheshimniń kúshin toqtatyp, Reseıge qadam jasady. Eger osy eki uly ıadrolyq derjava bir-birin qoldasa, adamzat erkin tynys alady. Konferentsııada men «ıAdrolyq qarýsyz álem!» degen uranmen Qazaqstan jastarynyń qolyn jınaýdy usyndym. 1988 jyly biz bir aptada 2 mıllıon adamnyń qolyn jınap edik. Qazir biz tek jastardyń - stýdentter men joǵary synyp oqýshylarynyń, jumysshy jastardyń qolyn jınamaqpyz. Sharany Qazaqstan boıynsha ótkizgennen keıin biz Reseıdegi, Dostastyq respýblıkalaryndaǵy áriptesterimizge úndeý tastaımyz. Odan keıin bizge eýropa, qytaı, amerıkan jastary qoldaý kórsetýi múmkin.
Jastar - depýtattyqqa jáne úkimetke usynylatyn óz kandıdattarynan osy baǵytta jumys isteýde talap ete alatyn erteńgi saılaýshylar. Olar qýatty kúsh - ıAdrolyq qarý-jaraqqa qarsy dúnıejúzilik jastar qozǵalysy bola alady. «Nevada-Semeı» qozǵalysy qazir osy baǵytta jumys istep jatyr.
