Ǵalamdyq jylyný áıelder arasynda qaterli isik jaǵdaılaryn kóbeıtti — zertteý
ASTANA. KAZINFORM — Klımaty jyly elderde sońǵy onjyldyqtarda qaterli isik aýrýlarynyń jıiligi kúrt ósti. Jańa ǵylymı zertteý avtorlary bul qubylysty ǵalamdyq jylynýmen baılanystyryp otyr, dep habarlaıdy AZERTADJ.
Frontiers in Public Health jýrnalynda jarııalanǵan zertteýde Mysyr ǵalymdary Soltústik Afrıka men Taıaý Shyǵystyń 17 elinde 1998–2019 jyldar aralyǵynda sút bezi, jatyr denesi men moıny, sondaı-aq analyq bez qaterli isiginiń paıda bolý jáne ólim-jitim kórsetkishterin taldaǵan. Olar bul statıstıkadaǵy ózgeristerdi atalmysh elderdegi ortasha temperatýranyń kóterilýimen baılanystyrýǵa tyrysty.
1998–2019 jyldar aralyǵynda qaterli isiktiń atalǵan tórt túriniń jıiligi temperatýranyń ár gradýsyna 100 myń turǵynǵa shaqqanda 173-ten 280 jaǵdaıǵa deıin ósken. Qaterli isiktiń eń kóp óskeni — analyq bez, eń azy — sút bezi qaterli isigi. Ólim-jitim kórsetkishi de temperatýranyń ár gradýsyna 171-den 332 jaǵdaıǵa deıin artqan. Ǵalymdar bul nátıjeni sebep-saldarlyq baılanys retinde túsindiredi, olardyń paıymdaýynsha jylyný aýa sapasynyń nasharlaýyna, aýyz sýdyń azaıýyna jáne azyq-túlikpen qamtamasyz etýdegi turaqsyzdyqqa ákeledi, bul halyq densaýlyǵyna teris áser etýi múmkin. Degenmen, olar mundaı zertteýlerde naqty sebep-saldarlyq baılanysty dáleldeý qıyn ekenin atap ótti.
Bir qyzyǵy, zertteýde 17 eldiń ishinde tek 6 elde qaterli isik pen odan bolatyn ólim-jitimniń óskeni anyqtalǵan — Qatar, Bahreın, Iordanııa, Saýd Arabııasy, BAÁ jáne Sırııa. Sonymen qatar, bul alty elde de temperatýranyń kóterilýi men qaterli isik jıiliginiń ósýi birkelki emes. Mysaly, elderdiń geografııalyq jáne etnıkalyq jaqyndyǵyna qaramastan Qatarda temperatýranyń ár gradýsqa kóterilýi sút bezi qaterli isiginiń 100 myń adamǵa shaqqanda 560 jaǵdaıǵa ósýimen baıqalsa, Bahreınde bul kórsetkish 330 ǵana bolǵan.
Bul zertteý negizinen klımaty jyly elderge qatysty. Alaıda zertteýshilerdiń tujyrymdaryna qatysty keıbir suraq týyndaıdy.
Birinshiden, 17 eldiń kópshiliginde qaterli isik jáne odan bolatyn ólim-jitim kóbeıgen joq. Mysaly, Kýveıt, Iran, Aljır, Mysyr sııaqty halyq sany kóp elderde osyndaı ózgerister baıqalmady. Bul jaǵdaı ǵalamdyq jylyný nelikten keıbir elderde ǵana qaterli isiktiń ósýine áser etkenin túsindirýdi qıyndatady.
Ekinshiden, ata-analardyń qaterli isik aýrýynyń jıiligi bala sanyna baılanysty korrelıatsııa kórsetedi. ıAǵnı, kópbalaly otbasylarda qaterli isik jıiligi balasy az nemese bala súımegen otbasylarǵa qaraǵanda eki ese tómen bolady. Zertteýde qaterli isik ólim-jitimi artqan alty elde 1998–2019 jyldar aralyǵynda týý kórsetkishi aıtarlyqtaı tómendegeni kórsetilgen.
Osydan buryn qazaqstandyq onkolog qaterli isiktiń sebebin anyqtaý múmkin emes ekenin aıtqan edi.