Frantsýz ǵalymdary mıkroplastıktiń qaýpine alańdaýly
ASTANA. KAZINFORM — Mıkroplastık ýly zattardy sińirip, tamaq tizbegine ońaı enedi. Osyǵan baılanysty Eýropalyq Odaq qandaı sharalar qabyldap jatyr? Bul týraly Euronews jazdy.
Mıkroplastıktiń áserine ushyraǵan teńiz janýarlarynyń aǵzasyna hımııalyq zattar enýi múmkin. Olardyń kópshiligi endokrındik júıege áser etetin zattar bolǵandyqtan, janýarlar densaýlyǵyna aıtarlyqtaı zııan keltiredi.
Aleksandra esimdi zertteýshi bul áserdiń adamdarǵa qatysty jaǵy áli de tolyq zerttelmegenin túsindiredi:
— Biz endokrındik buzǵyshtar búkil gormonaldy júıege áser etetinin bilemiz. Olar uryqtanýǵa, bedeýlikke, sondaı-aq qaterli isikterdiń damýyna yqpal etýi múmkin. Biraq plastıktiń bul túrimen lastaný týraly bizde áli de kóp suraqtar bar, — deıdi ol.
Ǵylym mıkroplastıktiń ekojúıeler men adam densaýlyǵy úshin qanshalyqty qaýipti ekenin endi ǵana túsine bastady. Biz ony jeımiz, tynys alamyz, ishemiz, biraq ol jaıly kóp jaıt bizge beımálim kúıinde qalyp otyr. Ǵalymdar atap ótkendeı, bizde mıkro- jáne nanoplastıktiń (kólemi myńdyq mıllımetrdiń úlesinen de az bolýy múmkin) naqty mólsherin ólsheıtin nemese olardyń aǵzaǵa áserin tolyq túsindiretin quraldar joq.
Eýropalyq komıssııanyń «Nóldik lastaný» atty is-qımyl jospary 2030 jylǵa qaraı mıkroplastıktiń kólemin 30%-ǵa azaıtýǵa baǵyttalǵan.
Jan-Fransýa Jılon, CNRS-taǵy teńiz mıkrobıology ári ǵylymı jetekshi retinde, 2019 jyly Eýropanyń toǵyz iri ózeninde buryn-sońdy bolmaǵan úlgi jınaý naýqanyn basqarǵan. Ol barlyq jerde alańdatarlyq deńgeıde mıkroplastık baryn anyqtaǵan.
— Eýropa bul salada edáýir ilgeriledi. Bizde plastıkpen lastaný óte joǵary boldy, ásirese qaptama men bir rettik plastıkalyq buıymdardan. Eýroodaqtyń alǵashqy maqsaty da osy bolatyn. Endi biz plastıkke degen kózqaras ózgeredi dep úmittenemiz, — deıdi Jılon.
Osy ýaqytqa deıin plastık qaldyq retinde qarastyrylyp, kúsh-jiger negizinen qaldyqtardy basqarýǵa baǵyttalǵan edi. Jılon EO plastık óndirýdi kúrt azaıtýǵa jáne plastık quramynda qoldanýǵa tyıym salynatyn hımııalyq zattardyń tizimin usynýǵa úles qosady dep úmittenedi.
Eýropa mıkroplastıkti shekteý boıynsha belgili bir jetistikterge jetti, alaıda Jılon men ǵylymı qaýymdastyq budan da batyl áreketterdi talap etedi. Álemdik deńgeıde globaldyq kelisim jasasý boıynsha kelissózder júrip jatqan tusta, Eýropa men halyqaralyq qaýymdastyq tańdaý aldynda tur: plastıkpen lastanýǵa qarsy kúresti jalǵastyrý nemese máseleni bastaý kózinde sheshý.
Eske sala keteıik, buǵan deıin BUU 2060 jylǵa qaraı plastık qaldyqtarynyń kólemi úsh esege artýy múmkin ekenin eskertip, dabyl qaqqannyn jazǵan edik.