Frantsııanyń kelesi premer-mınıstri kim bolýy múmkin

ASTANA. KAZINFORM — Frantsııa premer-mınıstri Fransýa Baırýǵa senimsizdik votýmynan keıin Emmanıýel Makron qıyn sheshim qabyldaýy kerek: eki jyldan az ýaqyt ishinde besinshi úkimet basshysyn tabý nemese merziminen buryn saılaý belgileý, dep habarlaıdy Euronews. 

Premer-mınıstr Fransýa Baırý men onyń azshylyq úkimeti dúısenbide parlamenttegi mańyzdy senim daýysynan aıyrylǵannan keıin Frantsııa jańa saıası daǵdarysqa ushyrady. 

Depýtattar oǵan qarsy 364-194 daýys berip, prezıdent Emmanıýel Makrondy jańa úkimet basshysyn qaıtadan izdeýge májbúr etti.

Bir jyldan az ýaqyt qyzmet etken Baırý óz mansabyn buryn-sońdy bolmaǵan senim daýysyna salyp, zań shyǵarýshylar onyń Frantsııanyń ósip jatqan qaryzyn tejeý úshin shyǵyndardy tereń qysqartý týraly bastamasyn qoldaıdy dep úmittendi.

Biraq solshyldar men ýltraońshylar sol múmkindikti paıdalanyp, ony yǵystyryp shyǵardy.

Kelesi qadamdar qandaı bolmaq

Makron keńsesi prezıdenttiń seısenbide Baırýdyń otstavkasyn qabyldap, onyń ornyna basqa adamdy «taıaý kúnderi» taǵaıyndaıtynyn rastady. 

Frantsýz konstıtýtsııasyna sáıkes, Baırý sol ýaqytqa deıin ýaqytsha qyzmette qalyp, tek kúndelikti isterdi sheshe alady.

Sońǵy eki jylda Frantsııany ýaqytsha úkimetter eki ret basqardy: 2024 jyldyń shildesinen qyrkúıekke deıin Gabrıel Attal úkimeti otstavkaǵa ketkennen keıin jáne 2024 jyldyń jeltoqsanynda Mıshel Barne úkimeti qulaǵannan keıin. 

Endi Makronnyń eki nusqasy bar: Frantsııanyń ekige bólingen parlamentinde jumys isteı alatyn jańa premer-mınıstrdi taǵaıyndaý nemese Ulttyq assambleıany taratyp, kezekten tys saılaý ótkizý.

Sońǵy ýaqytqa deıin ol sońǵy nusqaǵa qarsylyq bildirdi, biraq tyǵyryq aqyry ony osy qadamǵa barýǵa májbúr etýi múmkin.

Eger Makron jańa saılaý ótkizý sheshimin qabyldasa, konstıtýtsııa olardy taratqannan keıin 20-40 kún ishinde ótkizýdi talap etedi.

Dástúr boıynsha, prezıdent konstıtýtsııa boıynsha buǵan mindetti bolmasa da, premer-mınıstrdi eń kóp oryn alǵan partııadan taǵaıyndaýy kerek. 

Alaıda bir partııa absolıýtti kópshilik daýysqa ıe bolǵan jaǵdaıda prezıdent is júzinde onyń kóshbasshysyn premer-mınıstr etip taǵaıyndaýǵa májbúr bolady.
1993 jyly sotsıalıst prezıdent Fransýa Mıtteran parlamenttik saılaýda ońshyldar úshin aıtarlyqtaı jeńiske jetkennen keıin konservatıvti premer-mınıstr Edýard Balladıýrdy taǵaıyndaýǵa májbúr bolǵan.

Eger Makron mundaı qorytyndyny elemeı, odaqtasyn taǵaıyndasa, bul úkimet dereý senimsizdik votýmyna tap bolar edi.

Baırýdyń ornyna kim kelýi múmkin

Áleýetti muragerler týraly boljamdar qazirdiń ózinde qyzý júrip jatyr. Keıbir úmitkerler tómende kórsetilgen.

Solshyl kandıdattar: 

* Sotsıalıster kóshbasshy Olıve For óz partııasynyń «basqarýǵa daıyn» ekenin málimdedi jáne tipti burynǵy prezıdent Fransýa Ollandtyń kópshilik aldynda qoldaýyna ıe boldy. Alaıda onyń partııasynyń asa baılarǵa salyq salý týraly negizgi usynysy Makrondy toqtata alady. Sonymen qatar, konservatıvtik ońshyldar jáne «Baǵynbaǵan Frantsııa» ásire solshyl partııasynyń kóptegen depýtattary Fordyń taǵaıyndalýyna qarsy.

* Burynǵy sotsıalıstik premer-mınıstr Bernar Kazenev qalypty solshyldarǵa kópir retinde qarastyrylyp otyr. Onyń esimi 2022 jyly partııadan ketkendikten sotsıalıster ony ornynan túsirmeýge kelisken jaǵdaıda ǵana belgili bolady. 

* Frantsııanyń Esep sotynyń basshysy Per Moskovısı óziniń qarjylyq qyraǵylyǵymen tanymal. Ol naryqtardy tynyshtandyryp, qalypty sotsıalısterdiń qoldaýyna ıe bola alady.

Makron lagerinen kandıdattar:

* Qorǵanys mınıstri Sebastıan Lekornıý — «sabaqtastyq» úshin eń aıqyn tańdaý, 2017 jyldan beri Makron komandasynda qyzmet etip kele jatqan onyń adal odaqtasy. Ol ótken jeltoqsanda premer-mınıstr bola jazdady, biraq Baırý ony sońǵy mınýtta bógep tastady.

* Eńbek mınıstri Katrın Votren konservatıvti ońshyldardyń bir bóligin azǵyrýy múmkin, biraq solshyldardy salqyn qaldyratyn áleýmettik saıasatqa oń ortalyq fokýsyn usynyp otyr. Makronnyń keıbir solshyl odaqtastary Votrenniń bir jynysty nekege qarsy bolǵany úshin onyń kandıdatýrasynan bas tartty.
* Ekonomıka jáne qarjy mınıstri Erık Lombar 2026 jylǵa arnalǵan bıýdjette solshyldarmen ymyraǵa kelýge daıyn ekenin bildirdi. Ol memlekettik qarjyny jaqsy túsinedi, prezıdenttik ambıtsııasy joq jáne sotsıalıster kóshbasshysy Olıve Formen jeke baılanysy bar, bul keıbir solshyldardy tarta alady.

* Ádilet mınıstri Jerald Darmanenniń taǵaıyndalýy onyń tusynda zańdylyq pen tártipke qatań kózqarasty bildirip, solshyl oppozıtsııany kúsheıtýi múmkin. Darmanenniń 2027 jylǵa arnalǵan prezıdenttik ambıtsııasyn eskere otyryp, mundaı bedeldi qyzmette qala ma, joq pa, ony áli anyqtaý kerek.

Ońshyl kandıdattar: 

* Іshki ister mınıstri Brýno Retaıo neǵurlym qatań konservatıvti baǵytty tanytyp otyr. Muny keıbir ońshyl depýtattar tarapynan beıtarap qabyldaýy múmkin, biraq sol jaqtan qarsylyqty kúsheıtip, ortalyqshyldardy alańdatady. 
* Ksave Bertran konservatorlardyń kúshti qoldaýyna ıe. Biraq onyń ásire ońshyldarmen shıelenisken qarym-qatynasy kópshilik úshin kez kelgen esepti qıyndatýy múmkin.

Makron manevrin taryltatyn múmkindikter

Kelesi premer-mınıstrdiń aldynda birde-bir partııada kópshilik daýysqa ıe bolmaıtyn, bólshektengen parlament arqyly bıýdjetti alý múmkin emes derlik mindet tur.
Makron 2027 jyly mandaty bitkenshe qyzmetinde qalýǵa ýáde berdi. Biraq eki jyldan az ýaqyt ishinde birneshe úkimet ydyraǵannan keıin Frantsııaǵa odan da úlken saıası sal bolý qaýpi tónip tur — Eýropanyń ekinshi úlken ekonomıkasy áli de qaryzdyń ósýinen zardap shegip otyr.

Dúısenbi kúngi daýys berý aldynda parlamentte sóılegen sózinde Baırý eldiń «tirshilikti qamtamasyz etý júıesinde» jáne shyǵyndarǵa áýes ekenin eskertti. 
Frantsııanyń memlekettik qaryzy qazir 3,3 trln eýrodan asyp otyr nemese JІÓ-niń 114% quraıdy, bul kólemi jaǵynan eýroaımaqtaǵy Grekııa men Italııadan keıingi úshinshi kórsetkish.

2023 jyly tapshylyq JІÓ-niń 5,8%-yna jetti, bul EO 3% sheginen eki ese derlik joǵary jáne bıylǵy jyly 5,4% deńgeıine jetedi dep boljanyp otyr.
Baırý jospary ishinara eki memlekettik merekeni qysqartý esebinen 2026 jylǵa qaraı shyǵyndardy 44 mlrd eýroǵa qysqartýdy kózdegen, biraq qarsylastar muny áleýmettik ádiletsizdik dep atady.

Eske sala ketsek, 8 qyrkúıekte frantsýz depýtattary premer-mınıstr Baırýǵa senimsizdik bildirdi.