Frantsııa atom energetıkasynda qalaı álemdik derjavaǵa aınaldy

ASTANA. KAZINFORM – Frantsııa atom energetıkasy salasynda Eýropanyń kóshbasshysy bolyp tur. Búginde eldiń energetıka balasynyń 70 paıyzdan astamyn atom salasy quraıdy. Frantsýzdardyń tańdaýy nelikten atom energetıkasyna tústi. Dál osy saýalǵa Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi Arnur Rahymbekov jaýap tabýǵa tyrysty.

Álemde AES-ten elektr energııasyn óndirýden úshinshi orynda turǵan el Frantsııanyń atom salasynyń qýaty ártúrli 56 reaktordan turady. Olar eldiń búkil aýmaǵynda ornalasqan. Olardyń ishinde qýaty ártúrli bolyp keletin túrli reaktordyń úsh toby bar.

Qýaty 900 MVt bolatyn frantsýzdyq reaktor ortasha eseppen ár saıyn 500 000 MV/saǵat elektr energııasyn óndiredi. Al bul kólem shamamen 400 myń úıdiń tutynýyna jetkilikti. Frantsııa 2022 jyly atom qondyrǵylarynyń arqasynda AQSh pen Qytaıdan keıin AES-ten elektr energııasyn óndiretin álemdegi úshinshi elge aınaldy.

Óndiristiń mundaı deńgeıi Frantsııanyń energetıkalyq balansynda atom energııasyn gıdravlıkalyq energııanyń, jańartylatyn energııanyń, jylý energııasynyń (gaz, kómir jáne basqalary) aldyn orap, birinshi orynǵa shyǵýyna múmkindik berip otyr.

Elektr energııasyn alýdyń mundaı ádisi:

- energııanyń aıtarlyqtaı kólemin óndirýge;

- jańartylatyn energııa kózderine qaraǵanda óndiris deńgeıin baqylaýda ustaýǵa;

- qorshaǵan ortany qorǵaý aıasynda CO2 shyǵaryndylarynyń beıtarap bolýyna múmkindik beredi.

Qaldyqtardy kádege jaratý

Basqa qyrynan alyp qarasaq, atom elektr stansalary qaldyqtardyń edáýir mólsherin shyǵarady. Frantsııalyq atom elektr stansalary ýranmen jumys isteıdi. Demek, olardyń otynyn elektr óndirisiniń qanaǵattanarlyq deńgeıin ustap turý úshin úsh jyl saıyn aýystyryp otyrý qajet.

Frantsııa 1 150 tonnaǵa jýyq paıdalanylǵan otyndy kádege jaratý úshin ony qaıta paıdalaný nemese qaıta óńdeý arqyly ulttyq ıadrolyq otyn tsıklin «jabý» týraly sheshim qabyldady. Nátıjesinde frantsýz atom ónerkásibi qaıta paıdalaný úshin paıdalanylǵan otynnan ýran men plýtonıı alýdy jolǵa qoıdy. Osylaısha belsendiligi joǵary qaldyqtardyń kólemin azaıtty.

Aıta keterligi, búgin elimizdiń Úkimet otyrysynda Qazaqstanda atom energetıkasyn damytý perspektıvalary qaralǵan bolatyn. Osy jıynda sóz alǵan ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń dırektory Saıabek Sahıev te Frantsııa AES qaldyqtaryna kádege jaratýda alǵa jyljyǵandyǵyn alǵa tartqan edi.

«Qaldyqty bolashaqta jańa AES-te otyn retinde paıdalanýǵa bolady. Máselen, Frantsııa paıdalanylǵan otyndy qaıtadan kádege jaratyp otyr. Bizdiń ǵalymdar da 2-3 jyl boldy, osy tehnologııany zertteýge kirisip ketti. Menińshe, taıaý 2-3 jylda óz zertteýlerimizdi qosyp, múmkin AES salynbaı turyp-aq otyn qaldyqtaryn qaıta óńdeý tehnologııasyn shyǵarýymyz múmkin», - dedi Saıabek Sahıev.

Frantsııada kádege jaratylǵan otyn La-Gagaǵa, qaıta óńdeý zaýytyna jiberiledi. Atalǵan zaýyt ýran men plýtonıı sııaqty alynatyn materıaldardy basqa qaýipti mıneraldardan oqshaýlaıdy. Paıdaly qazbalardyń bul ekinshi túri belsendilik deńgeıine baılanysty 15-ten 500 metrge deıingi tereńdikke kómiler aldynda kondıtsııalanýy tıis.

Atom energetıkasynyń paıdasy úshin strategııalyq tańdaý

Frantsııanyń Eýroparlamenttegi múshesi Terrı Marıanı Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisine bergen suhbatynda óz elindegi atom salasynyń damýyna qatysty pikir bildirdi.

«Frantsııada atom energııasy elektr energııasyn óndirýde negizgi ról atqarady. Tarıhı turǵydan alǵanda, Frantsııa atom energetıkasyn paıdalaný úshin strategııalyq tańdaý jasady. Elde elektr energııasynyń shamamen 70 paıyzy atom elektr stansalarynan alynady. 1970 jyldary-aq munaı salasyndaǵy kúızeliske tap bolǵan el óziniń energetıkalyq táýelsizdigine kepildik berý jáne qazba otynyna táýeldilikti azaıtý úshin azamattyq atom energetıkasyna qomaqty qarjy bóldi», - dedi spıker.

Ol Frantsııa general de Golldiń murasyn paıdalana otyryp, óziniń energetıkalyq derbestigin qamtamasyz etý úshin atom energetıkasynyń paıdasyna saıası tańdaý jasaǵanyn aıtty.

«Fransýa Olland pen Emmanıýel Makron kezinde atom energetıkasy kóbinese «jasyldar» men Úkimet arasyndaǵy saıası kelissózderdiń qurbanyna aınaldy. Energııa tasymaldaýshylar qunynyń ósýine jáne jańartylatyn energııa kózderine degen kúmánniń artýyna tap bolǵan Frantsııa, túptep kelgende, atom energetıkasyn qoldaıtyn saıasatty qaıta bastady», - deıdi Eýroparlament múshesi.

Sonymen qatar ol Frantsııadaǵy ıadrolyq energetıkaǵa qatysty birshama aıtarlyqtaı ózgeristerdiń oryn alǵanyn aıtady.

«Prezıdent Emmanýel Makron 2021 jyly eskirgen ıadrolyq parkty jańartý jáne nyǵaıtý úshin EPR úlgisindegi jańa ıadrolyq reaktorlardyń qurylysy týraly málimdeme jasady. Sonymen qatar, EDF (frantsýzdyq elektr energııasyn óndiretin kompanııa — red. eskertpesi) qoldanystaǵy reaktorlardyń qyzmet etý merzimin olardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin qomaqty qarajat salý arqyly 40 jyldan astam ýaqytqa uzartý úshin jumys isteıdi», - dep atap ótedi Terrı Marıanı.

Sarapshy ıadrolyq energııanyń paıdasyna basty argýmentterdiń biri retinde onyń qaýipsizdigin alǵa tartady.

«Frantsııada ıAdrolyq qaýipsizdik basqarmasy qaýipsizdiktiń eń joǵary halyqaralyq standartyn qoldanady. Qaýipsizdikti qamtamasyz etý boıynsha jattyǵý únemi ótkizilip turady. Bul ıadrolyq sektordy oqıǵalar óte az sektorǵa aınaldyrady. Frantsııanyń azamattyq ıadrolyq energetıka salasynda qoldanylatyn ýrannyń 95 paıyzdan astamy bólinbeıdi. Sondyqtan jarylý qaýpi joq. Munan bólek, frantsýz atom elektr stansalary paıdalanýdyń qaýipsiz jáne baqylanatyn jumysty qamtamasyz etetin ozyq tehnologııalary men qatań hattamalaryn qoldanady. Osy qaýipsizdikti kúsheıtý úshin Frantsııa 2001 jyly Radıatsııalyq qorǵanys jáne ıadrolyq qaýipsizdik ınstıtýtyn (IRSN) qurdy. Ol radıatsııalyq qorǵanys pen ıadrolyq qaýipsizdikke arnalǵan ǵylymı-zertteý ortalyǵyna aınaldy. Osylaısha, Frantsııanyń ıadrolyq qaýipsizdik organynan bólek qosarlaǵan ınstıtýtsıonaldyq qorǵanysy bar», - dedi spıker.

Ol ekologııalyq turǵydan alǵanda, atom energııasy qazba otyndarymen salystyrǵanda óte az SO2 shyǵaratyndyǵyn aıtady. AES parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtý jáne klımattyń ózgerýimen kúresýdiń tıimdi sheshimin usynady.

«Frantsııa Kadarashtaǵy ITER jobasyn (Halyqaralyq termoıadrolyq eksperımenttik reaktor - red. eskertpesi) quptaıdy. Bul joba yqtımal sarqylmaıtyn jáne taza energııa kózi bolyp tabylatyn termoıadrolyq energııany paıdalanýdyń oryndylyǵyn kórsetýge baǵyttalǵan», - dedi ol.

Esterińizge sala keteıik, ITER búkil álem sarapshylaryn biriktiredi jáne Frantsııanyń ıadrolyq ınnovatsııalar salasyndaǵy kóshbasshy retindegi pozıtsııasyn nyǵaıta otyryp, bolashaq energetıkasy salasyndaǵy zertteýlerdegi úlken jetistik sanalady.

Aıta keterligi, taıaýda Qazaqstanda atom elektr stantsııasyn salý máselesi boıynsha «Almatybasjospar» ǴZI ǵımaratynda qoǵamdyq talqylaý ótip, onda Qazaqstan Azamattyq Alıansynyń prezıdenti Baný Nurǵazıeva aýmaǵy elimizden 5 ese kishi Frantsııanyń atom egnergetıkasy salasyndaǵy jetistikterine toqtalǵan edi.