Ertis ózeninde balyqtardyń ýyldyryq shashý kezeńi qalaı júredi
PAVLODAR. KAZINFORM — Pavlodar oblysyndaǵy sý aıdyndarynda 15 sáýir — 30 mamyr aralyǵynda balyqtyń kez kelgen túrin aýlaýǵa tyıym salynady.
Ýyldyryq shashý kezeńine baılanysty engiziletin tabıǵat qorǵaý is-sharasy týraly «Zaısan-Ertis oblysaralyq basseındik balyq sharýashylyǵy ınspektsııasy» RMM-niń Pavlodar oblysy boıynsha balyq ınspektsııasy bóliminiń basshysy Samal Temirbolatova áńgimelep berdi.
— Samal Baltashqyzy, endi bir aptadan soń óńirimizde balyq aýlaýǵa tyıym salynatyny málim. Balyqtardyń ýyldyryq shashý kezeńi qalaı órbıdi?
— Bul tyıym eń áýeli sý janýarlarynyń ýyldyryq shashý kezeńine qolaıly jaǵdaı týdyrý maqsatynda qolǵa alynady. Ýyldyryq shashý — balyqtardyń ómirindegi erekshe kezeń. Sáýirdiń ortasynan taıaz jerlerde sý jylyna bastaıtyny belgili. Al ýyldyryq úshin sýdyń qolaıly temperatýrasy asa mańyzdy. Deıturǵanmen ár balyq túriniń kóbeıýine qorshaǵan ortanyń túrli faktorlary áser etedi. Tuşy sýda tirshilik etetin balyqtardyń kópshiligi kóktemniń ekinshi aıynan jazdyń basyna deıin ýyldyryq shashady.
Alǵashqylardyń biri bolyp shortan, alabuǵa, keıinirek taban, kókserke balyqtary kirisedi. Al kóktemniń sońynda tuqy, ońǵaq jáne t. b. balyqtar kóbeıýdiń qamyn jasaı bastaıdy. Balyqtyń ár túriniń arnaıy ýyldyryq shashatyn jerleri bolady. Máselen, shortan, taban, tuqy, kókserke jáne basqalary negizinen ózenderdiń jaıylmalarynda jınalady. Zertteýshi ǵalymdar balyqtardyń bıylǵy ýyldyryq shashý kezeńinde tabıǵı ózgerister baıqalmaıtynyn aıtyp otyr. Negizi buǵan qatysty sý janýarlarynda 5 kezeń júredi. Sonyń besinshi satysyna jetkende ýyldyryqtaryn shasha bastaıdy. Qazir Ertis ózenindegi balyqtar besinshi satyǵa jetip qaldy.
— Oblystaǵy ózen-kólderde balyqtyń neshe túri bar?
— Aımaǵymyzda jergilikti mańyzdaǵy — 180, respýblıkalyq mańyzdaǵy 9 sý aıdyny bar. Sonyń ishinde Ertis — elimizdegi eń uzyń ózen ǵana emes, ol balyq sharýashylyǵyn damytýǵa, balyq resýrsyn kóbeıtýge eń qolaıly sý arterııasy. Óńirdegi sý aıdyndaryn 20-ǵa jýyq, Ertis ózenin 12-den astam balyq túri mekendeıdi. Olar — kókserke, sazan (tuqy), shortan, nálim, rıpýs, alabuǵa, torta, móńke, aqqaıran, taban, ońǵaq. Bulardy aýlaýǵa jyl saıyn arnaıy lımıtter bólinedi. Sondaı-aq Ertis ózeninde sırek kezdesetin, elimizdiń Qyzyl kitabyna engizilgen aqbalyq pen sibir bekiresi jáne jyl boıy aýlaýǵa tyıym salynǵan súırik balyǵy bar.
— Qazir Ertis ózenine sý bosatyla bastady. Bul jaǵdaı ýyldyryq shashýǵa bóget bolmaı ma?
— Kerisinshe ózen boıymen keletin mol sý bul kezeń úshin paıdaly. Joǵary ekpinmen keletin tirshilik nári jaıylmalarǵa shyǵyp ketedi. Al ondaı jerlerdegi sý kúnniń shýaǵynan tez qyzady. Balyqtar álgindeı taıaz jerlerdi izdep baryp, birden ýyldyryqtaryn shashady. Taıaz sýda shabaqtar da tez jetilip, jas balyqtar keıin sý qaıtqanda ózenge oralady.
— Balyq aýlaý zańnamasyn buzǵan azamattarǵa qandaı jaýapkershilikter qarastyrylǵan?
— Atalǵan kezeńde ózen-kólderden zańsyz balyq aýlaǵandar ákimshilik jáne qylmystyq jaýapkershilikke tartylady. Aıyppuldardyń mólsheri — 10-20 aılyq-eseptik kórsetkish. Óreskel zań buzýshylyqtar bolǵan jaǵdaıda (tyıym salynǵan kezeńde, tyıym salynǵan quraldarmen jáne tásildermen balyq aýlasa) aıyppul mólsheri 40 aılyq-eseptik kórsetkishke deıin ósedi. Ári keıin sot sheshimimen aýlaý quraldary, qaıyqtary tárkilenýi múmkin. Al sý janýarlary resýrsyna eleýli zalal keltirse (shyǵyn somasy 100 AEK jáne odan kóp bolsa), jarylǵysh nemese hımııalyq zattardy, elektr togyn jáne balyq resýrstaryn jappaı qyryp-joıýdyń ózge de tásilderin qoldansa, sondaı-aq sırek kezdesetin jáne quryp ketý qaýpi tóngen, aýlaýǵa tyıym salynǵan sý janýarlaryn, onyń ishinde bekire tuqymdas balyq túrlerin aýlasa, QR Qylmystyq kodeksiniń 335-baby boıynsha qylmystyq is qozǵalady. Ondaıǵa jol bergen azamattar sot sheshimimen birneshe jylǵa bas bostandyǵynan aırylýy múmkin.
— Ýyldyryq shashý kezeńinde aqyly sý aıdyndarynda balyq aýlaýǵa ruqsat berile me?
— Iá, zań boıynsha ýyldyryq shashý kezeńinde balyq ósirýmen aınalysatyn sharýashylyqtarda qarmaq salýǵa múmkindik beriledi. Qazirgi ýaqytta óńirimizde ondaı 6 sharýashylyq bar. Atap aıtqanda, Shóptikól kóli (Maı aýdany), Jarlykól kóli (Baıanaýyl aýdany), Boranshoqy kóli men Maıqaıyń jasandy kóli (Ekibastuz qalasy), Lozovoe men Tobyljan kólderi (Ýspen aýdany).
— Byltyr jáne bıyl balyq aýlaý zańnamasyn buzý boıynsha neshe oqıǵa tirkeldi?
— Ótken jyly balyq aýlaý erejelerin buzýdyń 204 deregi anyqtalyp, onyń 18-i óreskel zań buzýshylyq dep tanyldy. Jalpy somasy 4,5 mln teńge somasyna aıyppul salyndy. Brakonerlerden 30 aý, 8 qaıyq, 2 motor jáne 1039, 9 kg balyq tárkilendi. Al jyl basynan 46 zań buzýshylyq tirkelip, 5 óreskel zań buzýshylyq oblys sottarymen qaraldy. Barlyǵy 1,2 myń teńge somasyna aıyppul salyndy. Qylmystyq zań buzýshylyqtar anyqtalǵan joq.
— Balyq sharýashylyǵyna qatysty óńirde qandaı máseleler bar?
— Oblystaǵy balyq sharýashylyǵynyń aýqymy úlken ekenin eskersek, ınspektsııadaǵy nebári 9 maman óte az ekenin baıqaýǵa bolar. Kadr jetispeýshiligi týraly problema kóp jyldan beri aıtylyp keledi. Buǵan deıin kólik boıynsha máseleler týyndaǵan. Qazir ol sheshile bastady. Pavlodar oblysy boıynsha balyq ınspektsııasy bóliminiń qaramaǵynda búginde 6 avtokólik, jyldamdyǵy joǵary 1 sý kateri, 60 attyq kúshi bar aspaly motor ornatylǵan 1 patrýldik kater, 1 úrlemeli qaıyq jáne 1 kvadrokopter (dron) bar. Ózen-kólderdegi jaǵdaıdy shamamyz kelgenshe baqylap, qaraýyldaımyz. Polıtseılermen birge turaqty reıdter uıymdastyryp, problemaly ýchaskelerdi súzemiz. Ásirese, jaz aılarynda tań aldynda aǵynǵa jiberiletin aýlardy (splav) qoldanatyn brakonerler bolady. Turǵyndardyń shaǵymy boıynsha olarǵa qarsy arnaıy reıdter júrgizemiz. Áýesqoı balyqshylar brakonerlikpen aınalyspaıdy. Olar úshin ermek mańyzdy. Sý janýarlaryn úlken kólemde qyryp-joıyp, ońaı olja tapqysy keletin qaskúnemder únemi jasyrynyp júredi. Sondyqtan olardy izdep tabý da ońaı sharýa emes. Keıingi alynǵan tehnıkalyq múmkindikter bul turǵydaǵy kúresimizdi kúsheıte túsedi degen senimdemiz.
— Áńgimeńizge rahmet!
