Ertaev shemalary: El tarıhyndaǵy eń aýqymdy qarjylyq alaıaqtyq
ASTANA. KAZINFORM — Qomaqty qarjy men daýly amnıstııanyń arǵy jaǵynda odan da kúrdeli oqıǵa jatyr. Jibek Joly telearnasynyń «Pravda v detalıah» baǵdarlamasy burynǵy qazaqstandyq bankır Jomart Ertaevtyń aqshany sheteldik bankter arqyly qalaı jymqyryp, zańdastyrǵanyn zerttedi.
Baǵdarlamanyń kezekti sanynda sarapshylar men kýágerler qylmysker jasaǵan aıla-sharǵylardy egjeı-tegjeıli ashyp kórsetedi, dep habarlaıdy Kazinform agenttiginiń tilshisi.
Ertaev Reseıde qarjyny qalaı zańdastyrdy?
Qazirgi tergeýdiń basty taqyryby — burynǵy bankır Jomart Ertaevtyń isi. Sot materıaldary boıynsha ol el tarıhyndaǵy eń iri, biraq qarapaıym qarjylyq júıelerdiń birin jasap, júzege asyrǵan.
Aldyńǵy shyǵarylymda onyń bank salasyndaǵy mansaby talqylanyp, baqylaýdyń álsizdigi men ashyqtyqtyń bolmaýy onyń shemalaryn iske asyrýǵa qalaı múmkindik bergeni aıtylǵan edi.
Bul joly túsirilim toby bankten qarajattyń qalaı urlanǵanyn egjeı-tegjeıli zertteıdi. Olar aqsha qaıdan, qalaı ótkenin anyqtap, bul shemaǵa qandaı tanymal kompanııalardyń tartylǵanyn jáne nege keıbir qarjy Qazaqstannan tys ketkenin bilýge tyrysady. Osy maqsatta qylmystyq is materıaldary, sarapshylardyń qorytyndylary, kýágerlerdiń aıǵaqtary zerttelip, suhbattar júrgizildi.
Basty nazar Jomart Ertaevtyń Reseıde jasyryn turǵan ýaqytyna aýdy. 2018 jyly ol Reseıdegi tergeýge razy ekenin aıtyp, Qazaqstanǵa oralmaıtynyn, sonda ómir súrip, jumys isteıtinin jarııalaǵan. Sol kezde ol Reseıde jyljymaıtyn múlik satyp alǵan, bıznes qurǵan jáne turýǵa ruqsat alǵan. Qazaqstan ony elge qaıtarýǵa tyrysqanymen, onyń bosqyn mártebesin alǵany belgili bolǵan soń bul áreket nátıjesiz qaldy.
Baǵdarlamaǵa suhbat bergen spıkerlerdiń aıtýynsha, Ertaev Reseıdegi jobalarǵa belsendi ınvestıtsııa jasap, óz bıznesin ártaraptandyrǵan. Máskeý oǵan tek qaýipsiz oryn ǵana emes, aktıvterin baqylaýǵa yńǵaıly meken boldy. Qazaqstanda qalǵan Rbk-Banktiń jaǵdaıy ony asa alańdatpady, basty maqsaty óziniń qarjylyq múddeleri edi.
2017 jyldyń mamyrynda ol «Troıka-D-Bank» dırektorlar keńesiniń tóraǵasy boldy. Aktsııanyń 5 paıyzyn ıelendi. Sondaı-aq, «Volgo-Okskıı» kommertsııalyq bankiniń dırektorlar keńesin basqardy. Keıin shaǵyn nársemen shektelmeı, óz qarjy uıymy Alma-Bank-ti qurdy.
Qazaqstan tarapynan tergeý júrip jatqan kezde, Máskeýdegi Presnıa soty Ertaevty óz páterinde úı qamaqqa aldy. Keıin onyń Reseıde turýǵa ruqsaty men bosqyn mártebesi joıyldy. 2019 jylǵy 11 qańtarda burynǵy bankırdi Qazaqstanǵa qaıtarý sheshimi qabyldandy. Qazaqstanda Ertaev qarajatty jymqyryp, negizsiz jaratqany úshin kináli dep tanylyp, bastapqyda 11 jylǵa sottalǵan, keıin apellıatsııada jazasy 9 jylǵa qysqartyldy. Al Alma-Bank ataýy ne úshin tańdaldy? Shyn máninde ol Ońtústik astanany qurmetteý úshin qoıylǵan joq. Ol burynǵy áıgili Alma-TV kompanııasynyń tarıhyn jalǵastyrý retinde tańdalǵan.
2014 jyly Ertaev Alma-TV-ny ózine senimdi adamdardyń atyna tirkelgen jalǵan JShS arqyly satyp alǵan. Osy saýdany júzege asyrý úshin ol bank basqarmasy tóraǵasynyń orynbasaryna 16 mıllıard teńge kóleminde nesıe alýdy tapsyrǵan. Sonymen qatar, seriktesterine kompanııanyń barlyq aktsııasyn baǵalaý týraly jalǵan esep daıyndaǵan. Sol esep boıynsha Alma-TV-nyń quny 42 mıllıard teńge dep kórsetilgen.
Kepildi qamtamasyz etý departamentiniń qyzmetkeri ótinishtiń shuǵyldyǵy týraly nusqaý alǵannan keıin, qujattardy naqty teksermeı-aq kepildiń qunyna sáıkes ekenin rastaı salǵan. Nesıege ótinish nesıe komıtetinen, bank basqarmasynyń otyrysynan jáne dırektorlar keńesinen eki kún ishinde ótken.
Bank salasynda isteıtin adamdar muny múmkin emes ekenin jaqsy túsinedi. Ásirese ol kezde onlaın-otyrystar joq edi. Al barlyq jobany menedjerler qorǵap, usynatyn.
Odan bólek, jobaǵa qısynsyz arnaıy jeńildikter jasalǵan. Negizgi qaryzdy qaıtarýǵa 24 aılyq jeńildik jáne alty aılyq syıaqy berilgen. Bank bólimshelerinde jáne sheshim qabyldaıtyn organdarda Ertaevtyń adamdary jumys istegen, olar qarapaıym qyzmetkerlerge qujattardy qalaı daıyndaý keregin kórsetip, bul nesıe aktsıonerlerge tıimdi dep sendirgen.
— Qarapaıym qyzmetkerler ádettegideı áreket etedi. Olarǵa bir fırmaǵa qujattardy tez daıyndaý kerek dep nusqaý keledi, olar oryndap jiberedi. Nege? Sebebi basshylyq solaı dedi. Eshkim «Men qol qoımaımyn, bul zańsyz» dep qarsy shyqpaıdy. Barlyǵy kepilder jalǵan ekenin, shema kúmándi ekenin biledi, biraq ashyq aıtýǵa qorqady. Adamdar jumysynan aıyrylýdan qorqyp, tapsyrmany oryndaıdy. Tergeý kezinde birinshi suraq ádette tómengi qyzmetkerlerden bastalady: jobany nege daıyndadyń, kim nusqaý berdi, nege oń sheshim berildi. Al komıtetke jiberilgen oń qorytyndy — bul ádettegi praktıka. Menedjer eshqashan teris usynys bermeıdi. Sońǵy sheshimdi nesıe komıteti qabyldaıdy. Maquldaý, bas tartý nemese belgili shart qoıý solardyń jumysy, — deıdi táýelsiz bank sarapshysy Nurjan Bııaqaev.
Spıker atap ótkendeı, menedjerdiń mindeti — jobany qorǵap, bári durys ekenin kórsetý. Al eger joǵarydan «jedel daıyndap, oń qorytyndy berińder, biz qoldaımyz» degen buıryq kelse, onda protsess tek formaldy iske aınalady. Buryn osylaı bolǵan, qazir de solaı bolýy múmkin. Tek XXI ǵasyrda skorıng, elektrondyq júıeler bar, kóptegen sheshim onlaın qabyldanady. Sol úshin bári jedel bitetin boldy. Al buryn bári áldeqaıda kúrdeli ári baıaý júrgen edi.
— Jobanyń barlyq deregin, esepteri men materıaldaryn, prezentatsııalaryn daıyndaıdy, ásirese iri jobalar men bank arqyly ótetinderin. Ádette menedjer komıtetke birdeńeni dáleldeýi kerek. Biraq eger komıtet músheleri aldyn ala kelisip qoıǵan bolsa, dáleldeýdiń qajeti joq. Qujattar tekserilip, bári «maqul» dep daýys beredi, qol qoıady, solaısha aqsha shyǵyp ketedi, — deıdi Nurjan Bııaqaev.
Ertaev nesıe alyp, Alma-TV-ny baqylaýǵa alǵannan keıin, aqshany Reseıge jiberý úshin senimdi adamdaryn paıdalanǵan. Ol kompanııanyń Máskeýdegi ókildigin ashyp, úsh jyl ishindegi shyǵyndaryn paıdalanyp shamamen 306 mıllıon teńge aýdarǵan. Bir mıllıard teńgeden astam aqsha negizsiz reseılik kompanııalarǵa jiberilgen. Taǵy 70 mıllıon teńge de dál osylaı Alma-TV arqyly ótkizilgen.
Biraq bul tek basy ǵana. Aqshany zańdastyrý úshin Ertaev óz adamdarymen birge «Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestik — Ulttyq quqyq ıeleri odaǵy» degen uıymdy tirkegen. Sol uıym arqyly Alma-TV-da kórsetilgen ónimder úshin aqsha bólingen sııaqty etip jalǵan tólemder jasalǵan.
Esepter jalǵan bolǵan. Al avtorlyq tólem alýshylar toltyrylmaǵan qujattarǵa qol qoıǵan. Keı kezderi olar azdap aqsha alǵan bolýy múmkin, biraq qalǵan qarajat shemany uıymdastyrýshylardyń qolyna ótip otyrǵan. Tergeý derekteri boıynsha Ertaevqa zańsyz túrde shamamen 270 mıllıon teńge aqsha berilgen. Qarapaıym qyzmetkerler banktiń ishki erejelerin buzyp jatqanyn túsingen, biraq kóptegen sarapshy olardy jaǵdaıdyń qurbany dep sanaıdy.
Jumysyn joǵaltpaý úshin olar qosymsha suraq qoımaı, basshylyqtyń nusqaýlaryn oryndaǵan. Degenmen, mundaı mámile óz ar-ujdanynyń aldynda qanshalyqty zańdy boldy? Al sot bul áreketterdi basqa qylmystar sekildi zańsyz dep tapty.
— Eger top-menedjment emes, osy istegi qarapaıym qyzmetkerler týraly aıtsaq, olardyń kópshiligi is protsesiniń qurbany bolǵany aıqyn kórinedi. Olardyń naqty róli eskerilmegen jáne olar kinásizdigin dáleldeı almady. Solaı, olardy kórsetilgen aıyptar boıynsha qamap qoıdy. Keıinirek keıbireýine aıyp jeńildetildi: qarajatty jymqyrý nemese negizsiz jaratýdyń ornyna, olarǵa qaıtarylmaıtyn nesıeler berý týraly aıyp taǵyldy. Bul bap boıynsha jaza úsh jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrýdy kózdeıdi. Bul ásirese qamaýda otyrǵan adamdar úshin salystyrmaly túrde jeńil bolyp kórindi, sebebi olar buryn ótkizgen ýaqyt jazasyna esepteldi, — deıdi advokat Rýslan Qojahmet.
Biraq sarapshy qyzmetkerlerdiń basqa bir toby bolǵanyn tilge tıek etti. Olar únemi kepilmen nemese qolhatpen baqylaýda júrgender. Olar únemi aqyry sońynda jazasyn alýdan qorqyp júrgen deıdi.
— Tergeý kezinde ár qyzmetker ózge mamandardyń jumysyna tolyq qanyq emes ekenin túsindirýge tyrysty. Biri nesıe menedjerindegi aqparatqa qol jetkize almaıtynyn aıtsa, ekinshisi jobany kepil jaǵynan baǵalaý óz mindetine kirmeıtinin aıtty. Óıtkeni olar ártúrli bólimderde isteıdi: bireý jobany ázirleıdi, bireý táýekeldi esepteıdi, taǵy bireýi qujattardy sheshim qabyldaıtyn organǵa joldaıdy. Nesıe jobasy osylaı birneshe satydan ótedi. Al dál osy kóp deńgeıli protsess aıyptaýshy tarapqa «barlyq qyzmetker aldyn ala kelisip áreket etti» degen qorytyndy jasaýǵa múmkindik berdi, — deıdi advokat.
Kóp qorǵaýshynyń dálelderi sotta qoldaý tappady, óıtkeni logıkalyq turǵydan kóptegen mámileniń zańsyz ekenin túsiný qıyn emes. Protsedýralardyń naqty buzylýy da aıqyn baıqalady.
— Eń ókinishtisi, bank qyzmetkerleri men dırektorlar keńesi osynyń bárin «baıqamaı» qalǵan. Keıin biz bul jaıdy prokýrorǵa, tergeýshilerge jáne sotqa kórsetkende, bizdiń dálelderimiz eskerilmedi de, qaıta tekserilmedi de. Biz kezdesken negizgi jaǵdaı — osy adamdar óz aıǵaqtaryn buryn kútpegen sııaqty. Jalpy, osy isti taldaǵanda, bul jaǵdaıǵa memlekettik organdardyń aralasqanyn ańǵardyq. Eger bastapqyda búkil qurylym durys uıymdastyrylǵan bolsa jáne joǵarydaǵy adamdar óz mindetin adal oryndasa, mundaı jaǵdaı bolmas edi, — deıdi Rýslan Qojahmet.
Jaýap berý kezinde kóptegen qyzmetker kredıttik jobalarǵa oń qorytyndy shyǵarǵany úshin eshqandaı paıda kórmegenderin aıtqan. Menedjerler de, kepil bóliminiń mamandary da, qaýipsizdik qyzmeti men zańgerler de bunyń bárin joǵary basshylyqtyń buıryqtary boıynsha jasaǵandaryn, al keı jaǵdaıda tapsyrma oryndalmasa jumyssyz qalý qaýpi bolǵanyn jetkizdi. Soǵan qaramastan, qarajat jymqyrý faktisi boıynsha jaýapkershilik barlyǵyna birdeı júkteldi.
— Bul istiń negizgi aıyby sáıkes baptyń 4-bólimi boıynsha asa aýyr kategorııadaǵy qarajatty jymqyrý jáne negizsiz jaratý. Osy bap basty aıyp retinde esepteldi, keıingi banktik ister de osy normamen qaraldy. Degenmen, bul bapqa qatysty kúmándar bar. Shyndyǵynda, bul asyra silteý. Nesıe jobalaryn qaraǵan qyzmetkerler aqshany jymqyrdy nemese ysyrap etti dep aıtýǵa bolmaıdy. Olar banktiń ishki erejelerin nemese protsedýralaryn buzǵan bolýy múmkin, biraq bul qarajatty ózderine aldy nemese ysyrap etti degendi bildirmeıdi. Qylmystyq zańnama boıynsha, jymqyrý — adamnyń aqshany óz ıeligine alyp, keıin ony ózine qaldyrýy. Al ysyrap etý — aqshany negizsiz jumsaý. Bul jaǵdaıda qyzmetkerlerdiń qolynda aqsha fızıkalyq túrde bolǵan joq. Aqsha tek qujattaǵy tsıfrlar túrinde bolǵan, olardy alyp, ózderi paıdalana almady. Uıymdastyrýshylardyń arasynda shamamen on paıyz qatysýshynyń jaǵdaı ózgeshe. Bul adamdar shynymen de paıda kórip, aqsha jumsap, qymbat jabdyqtar men múlik satyp alǵan. Al orta deńgeıdegi qyzmetkerler men keıbir joǵarǵy menedjerlerdiń jaǵdaıy ondaı emes. Bul qyzmetkerler aqsha kórmegen, qolymen ustamaǵan, alaıda qazir olar zańsyz alynǵan qarajatty naqty paıdalanǵan adamdarmen birdeı jaýapkershilikti arqalaýǵa májbúr, — dep qosty Rýslan Qojahmet.
Ertaev taǵy qandaı júıelerdi qoldandy?
Taǵy bir shema «Alıbı» kompanııalar tobynyń jalǵan astyq kvıtantsııalaryna negizdelgen. Bul júıe buǵan deıin de birneshe ret qoldanylǵan edi. Kompanııanyń seriktesteri bankten nesıe alý úshin óz attaryna kredıttik jeli ashyp, elevatordaǵy astyq kvıtantsııalarynyń bos blankterine astyqtyń bar ekendigi týraly jalǵan málimet engizgen. Onda birneshe ondaǵan mıllıon tonna bıdaı bar dep jazylǵan, ol qaryz alý úshin kepilge qoıylǵan dep kórsetilgen. Alaıda bank nesıesin óteý merzimi kelgende, ne aqshasy, ne astyqtyń ózi joq bolyp shyqqan.
— Nesıe kepili retinde astyq kvıtantsııalary berilgende, olar qaryz alýshynyń qolynda bolsa da, bir kúnniń ishinde birneshe bankti aralap, kvıtantsııany qabyldaıtyn barlyq jerde ruqsat ala aldy. Tipti keıbir bankter túpnusqany emes, kóshirmesin de qabyldaǵan. Osyndaı jaǵdaıda nesıe qarajattary arqyly qomaqty baılyqqa kenelýge bolady. Ásirese «qajet bolsa bólisemiz, qaıtaramyz, eshkim suramaıdy» degen jasyryn kelisim bolsa, bul naǵyz altyn ken ornyna aınalady. Tipti bir ǵana nesıe qarjylandyrýymen Forbes tizimine kirip ketýge múmkindik bar edi.
Astyq kvıtantsııalary men olardyń tekserisi óte qarapaıym boldy. Qaǵazdaǵy qujatta belgili bir elevatorda 50 myń tonna astyq saqtalǵany kórsetilgen. Biraq osy kólemniń ishinde naqty kompanııanyń astyǵy bar-joǵyn kózben anyqtaý múmkin emes. Ony tek arnaıy komıssııa ǵana tekseredi. Al kim komıssııany shaqyrady? Barlyǵy formaldy túrde durys bolsa, nege uzaq ári kúrdeli protsesti bastaý kerek? Komıssııany tek tekseris bastalǵanda nemese qylmystyq is qozǵalǵanda ǵana shaqyrady. Sol kezde ǵana bárin izdep, salystyryp, tekserýge kirisedi, — dedi Nurjan Bııaqaev.
Jomart Ertaev zańsyz baıý úshin jańadan kompanııalar ashyp, olardyń atynan nesıe alyp otyrǵan. Ádette mundaı fırmalar kepilge naryqtaǵy baǵasynan birneshe ese joǵary baǵalanǵan múlikti qoıatyn. Kompanııanyń basshylary azǵantaı ǵana syıaqy alyp, bankten alynǵan negizgi qarajattyń qalaı jumsalǵanyn da bilmeıtin.
— Bul shemalardaǵy qarjylandyrý «null fırmalar» arqyly júzege asqan. Mundaı fırmalar tek naqty joba úshin qurylyp, resmı túrde qaryz alýshy bolyp kórinedi. Biraq qarajat eshqashan naqty maqsatqa jumsalmaǵan. Aqsha dereý uıymdastyrýshylar qalaǵan jaqqa aýdarylǵan. Keıde bul fırmalar bankten Ertaevtyń telefon qońyraýy boıynsha ne jeke kepildigi arqyly qarjylandyrylǵan. Aqsha keıde kepildiksiz-aq jyldam shyǵarylǵan. Qaǵazda bári durys kóringenimen, is júzinde ol múlde bolmaǵan. Mundaı tájirıbe buryn ózge de bankterde boldy. Alaıda olar jabylyp qaldy. Kepilge alynǵan múlik qaǵaz júzinde senimdi kóringenimen, is júzinde ol bolmaǵan. Mysaly, jer ýchaskesi, ǵımarat nemese qujattaǵy múlik múlde bolmaýy múmkin. Resmı túrde kelisimder jasalǵan, kepilder rásimdelgen, jeke tulǵalardyń qujattaryna qol qoıylǵan. Biraq bári de jalǵan bolǵan, — deıdi Nurjan Bııaqaev.
Kepil máselesine kelsek, keıbir epızodtarda tipti kúlkili jaıttar tirkelgen. Mysaly, kepil retinde nebári 10 myń teńgelik depozıt usynylǵan. Bir qyzyǵy osyndaı kepilge mıllıondaǵan teńge nesıe berilgen. Alaıda bul shemalardyń bárin áshkereleý tym qarapaıym boldy.
— Mundaı shemalardyń negizgi álsiz tusy — nesıe qarajatyn maqsatsyz paıdalaný. Zańdy tulǵa nesıege ótinim beredi, ruqsat alady, aqsha transhpen ne tolyq somamen beriledi. Eń mańyzdy sát — sol qarajattyń naqty qaıda ketkeni. Bul eń birinshi osal tusy, al tergeý úshin isti tarqatýǵa múmkindik beretin negizgi núkte, — dedi Nurjan Bııaqaev.
Spıkerdiń aıtýynsha, berilgen qarajattyń edáýir bóligin dereý qolma-qol aqshaǵa aınaldyrý da árqashan kúdik týdyrady.
— Taǵy bir álsiz tusy — nesıe qarajatyn shetelge syrtqy ekonomıkalyq kelisim-sharttar arqyly shyǵarý. Tergeý úshin bul óte mańyzdy, óıtkeni kelisim-sharttar tekseriledi jáne aqsha shynymen kórsetilgen kontragentterdiń shottaryna túskenin anyqtalady. Kóp jaǵdaıda kelisimder tek qaǵaz júzinde ǵana jasalady. Al aqsha basqa shottarǵa aýdarylǵan bolyp shyǵady. Tipti aqsha shottarǵa túsken bolsa da, tergeý onyń ári qaraıǵy qozǵalysyn qadaǵalaıdy. Mundaıda kóbine qarajat tez arada jeke adamdardyń shottaryna aýdarylady, ne bolmasa qolma-qol aqshaǵa aınaldyrylady, — deıdi Nurjan Bııaqaev.
Barlyǵy sol kezdegi baqylaý men qarjylyq tekserýdiń sapasyna kelip tireldi. Qadaǵalaýshy organdar uzaq ýaqyt boıy bul shemalardan habarsyz bolǵan. Muny paıdalanǵan alaıaqtar odan saıyn ashkózdene bergen. Biraq bankterdegi keıbir problemalar belgili bolǵannan keıin mundaı shemalar áshkerelene bastady.
— Ýaqyt óte kele QMA, ekonomıkalyq tergeý departamentteri, basqa ýákiletti organdar men tipti Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tarapynan bank sektorynda qatań baqylaý júrgiziletin boldy. Jalpy alǵanda, baqylaý ákimshilik tarapynan da júrgizilgenin aıta ketý kerek. Degenmen, sol kezde bul istiń qatysýshysy, ádettegi shemalary boıynsha áreket etýin jalǵastyrǵan. Bul tájirıbeniń tamyry «Alıans Banki» kezeńinen bastalady. Men 2006 jyly «Alıans Banki» qurylymyna kelgende, Ertaev sol ýaqytta úkimettiń ókili boldy. Bank sol kezde óte agressıvti damyp kele jatty. Onyń artynda Marǵulan Seısembaev basqaratyn aktsıonerler toby turdy. «Alıans Bank» qarjy ınstıtýttarynyń úzdik qataryna tez endi. Sonymen qatar, bank memlekettik qoldaýdy edáýir paıdalandy. Eýropa qaıta qurý jáne damý banki jáne basqa mehanızmder arqyly problemalyq bankter júıesine úlken qarajattar jiberildi. «Alıans Bank» te solardyń qataryna kirdi, — dedi Nurjan Bııaqaev.
Ertaevtyń jazasy
Aıyptaýshy tarap birtalaı dálel usynsa da, kúdiktilerdiń kóbi kinásin moıyndamaı, baǵalaýmen kelispedi. Keı aıyptalýshylardyń advokattary istiń keı epızodtary boıynsha táýelsiz saraptama júrgizýge múmkindik ala almaǵanyn aıtady. Tergeýdegi keıbir jaǵdaılardy ártúrli baǵalaýǵa bolady. Biraq qorǵaýshylarǵa bul qorytyndylardy tolyq tekserý múmkindigi berilmedi.
Advokattar qosymsha saraptamalar men zertteýler taǵaıyndaý týraly ótinish bergenimen qylmystyq tergeý organdary ony qabyldamaǵan. Sol sebepti olar tergeý qorytyndylaryn tek istiń materıaldaryna súıene otyryp túsindirgen.
Qarjy mamandary kerisinshe tergeýge qatysqan sarapshylardy qoldaıdy. Olardyń aıtýynsha, árbir saraptamanyń qorytyndysy jeke jaýapkershilik. Sarapshylar óz esebindegi árbir málimetke qol qoıady. Sot saraptamalyq mekemeler tek qylmystyq isterde emes, ekonomıkalyq, qarjylyq jáne nesıe máselelerinde de saraptama júrgizedi. Eger sotta qandaı da bir mańyzdy qatelik ne qarama-qaıshylyq anyqtalsa, sarapshy qylmystyq jaýapkershilikke tartylýy múmkin. Mamandar bul jaǵdaı olardyń jumysy muqııat jáne adal júrgizilgenin kórsetedi dep otyr.
Bul qylmystyq istegi basty oıynshy — Jomart Ertaev. Ony zerdeli, oıly, strateg jáne erekshe qarym-qatynas sheberi dep ataıdy. Ol jaǵdaıdy birneshe qadam alǵa boljaýdy biledi. Júıede kemshilikterdi taýyp, ózine jáne aınalasyndaǵylarǵa senimdilik uıalata alady. Sarapshylar men advokattar sotta onyń áreketterin baqylaý óte qyzyq bolǵanyn jetkizdi. Ol kinásin moıyndap, ókinetinin jetkizgende árbir qımylyn, daýys yrǵaǵyn, sózin muqııat oılastyrǵan.
Ertaev keı zańgerlerge erekshe áser qaldyrypty. Ol oılaryn anyq jáne júıeli jetkizgen, faktilerden aýytqymaǵan, jaýapkershilikti basqalarǵa aýdarýǵa tyryspaǵan. Degenmen, onyń bolmysy da árqıly. Zerdeli oıy, ózin-ózi ázilmen qaǵytýy, maqtanysh sezimi men ambıtsııalary tutqyndalǵanǵa deıin-aq onyń belgili tulǵa ekenin kórsetti.
Mansabyn bastaǵan kezinde ol Muhtar Áblıazovtyń jetekshiligimen jumys istedi. BTA Bankiniń Ýkraınadaǵy fılıalynda basshylyq qyzmet atqarǵan. Sol kezden-aq kúrdeli qarjylyq shemalardy qurý tájirıbesin meńgergen. Keıin ol medıa tulǵaǵa aınaldy. Banktik qyzmetin blogerlikpen ushtastyrdy, jýrnalıster men ásirese Almatydaǵy blogerlermen belsendi baılanysta boldy. Kıim stılimen de kózge tústi.
Qazir Ertaevtyń túrmeden bosaýyna bir jyldan az ýaqyt qaldy. Ári raqymshylyqqa ilinýge múmkindigi. Bosap shyqqannan keıin on jyl boıy qarjy salasynda jetekshi qyzmet atqara almaıdy. Al odan keıin ne bolary ýaqyt enshisinde.