Ermegııaevten Espolovqa deıin: EKSPO isindegi qupııa qashan ashylady
ASTANA. KAZINFORM – 5 epızod pen 500 tomnan turatyn EKSPO isi áli el esinde. Ulttyq kompanııanyń bıýdjetinen qomaqty qarjy urlandy, al burynǵy basshy Talǵat Ermegııaev 14 jylǵa sottaldy. Degenmen, ol jaqynda appelıatsııaǵa júgindi. Endi qoǵam aldynda suraq týyndaıdy. Ermegııaev ádiletsiz úkimniń qurbany ma, álde iri kólemde para alǵan toıymsyz sheneýnik pe? Jibek Joly arnasyndaǵy «Pravda v detalıah» baǵdarlamasy osy shıelenisti tarqatýdy jalǵastyrdy.
Mıllıondar men «joǵarydan berilgen tapsyrma»
Іstiń kelesi epızody shartty túrde «ınjenerlik jelilerdi shyǵarý» dep atalady. Qarapaıym ataýdyń artynda bıýdjetten bólingen 950 mıllıon, onyń ishinde 350 mıllıon teńge kólemindegi aılakerlik shema jatyr. Bul qarajat «SOUTHFORK ltd.» seriktestiginiń basshysy Seıit Seıitov arqyly «Astana EKSPO» ulttyq kompanııasynyń eks-tóraǵasyna jetken.
2014 jyldyń maýsymynda EKSPO pavılondaryn salý kezinde «Mega-Plaza» kórme pavılonynyń astynan ótetin sý qubyry men káriz jelilerin kóshirý qajet boldy. Nysan Astanadaǵy Qabanbaı batyr, Rysqulov, Orynbor jáne Hýseın ben Talal kóshelerimen shektelgen aýmaqta ornalasqan.
2014 jyldyń shildesinde Talǵat Ermegııaev «SOUTHFORK ltd.» JShS-men yntymaqtastyqty jalǵastyrý týraly sheshim qabyldaıdy. Elordanyń «Kerýen» saýda ortalyǵynda ornalasqan «Marrone Rosso» kafesinde Seıit Seıitov pen Ermegııaevtiń senimdi ókili kezdesti. Bir shynyaıaq kofe ústinde mámileniń barlyq sharttary talqylanyp, keıin tergeý hattamalarynda kezdesý «qylmystyq sóz baılasý» dep atalǵan.
Odan keıin iske burynnan tanys keńesshi Qajymurat Úsenov aralasty. Ol protsesti baqylap, jumys kólemi qoldan ulǵaıtylǵan aktilerge qol qoıdy. Sonyń nátıjesinde «Astana EKSPO» qarjysy «SOUTHFORK ltd.» JShS-niń shottaryna aýdarylyp, keıin qolma-qol aqshaǵa aınaldyrylyp, ulttyq kompanııanyń burynǵy basshysynyń qaltasyna túsken.
Seıit Seıitov sotta sý jáne káriz jelilerin shyǵarý boıynsha jumystardy «Southfork ltd.» kompanııasyna berý týraly sheshimniń Talǵat Ermegııaev tarapynan, dál Úsenovtiń usynysymen qabyldanǵanyn rastady.
– Basynan aıaǵyna deıin máseleni ózi baqylap otyrdy. Tapsyrys berýshiniń shyǵyndary retinde Úsenovtiń ózi 50 mıllıon teńgeni qosty, óıtkeni bul shyǵyndardy esepke almaǵan edim. Al jumystar aıaqtalǵan kezde tekseris bastalatyny jáne aktilerge qol qoıýdy toqtatý kerektigi aıtyldy, – dedi Seıit Seıitov.
Qajymurat Úsenov muny joqqa shyǵarady. Onyń nusqasy boıynsha, ınjenerlik jeliler eki pavılon aýmaǵynda durys júrgizilmegendikten aýystyrýdy qajet etken. Qalalyq bıýdjetten qarjy bólinbegendikten, ol bul jaǵdaıdy EKSPO basshysyna jetkizedi.
Ermegııaev óz kezeginde sý qubyry men káriz jelilerin shyǵarý jumystaryn Seıit Seıitovtiń kompanııasyna berýdi talap etken.
Tenderlik qujattardyń qoldan jasalǵanyn sotta «Astana EKSPO» kompanııasynyń burynǵy menedjeri Elmıra Sadyqova da rastady. Onyń aıtýynsha, ony jumystan shyǵaramyz dep qorqytyp, tenderde «Southfork ltd.» kompanııasyn jeńimpaz dep jarııalatqan.
– Men «nege dál osy kompanııa?» dep suradym. Ermegııaev muny olardyń tııanaqtylyǵymen baılanystyrdy, – dedi Úsenov.
Úsenov jelilerdi shyǵarý jumystarynyń bastapqy qunyn Seıitov 600 mıllıon teńgege baǵalaǵanyn, keıin bul soma 300 mıllıonǵa artqanyn aıtty. Onyń aıtýynsha, SOUTHFORK ltd. basshysy muny «joǵarydan berilgen tapsyrma» dep túsindirgen.
Keıinirek Seıitov Ermegııaevqa bólingen aqshanyń qalaı jumsalǵanyn egjeı-tegjeıli baıandaǵan.
Atap aıtqanda, 2014 jylǵy 1 tamyzda 106 mıllıon 500 myń teńge aýdarylǵan, 8 tamyzda 100 mıllıon 900 myń teńge, al 24 tamyzda 60 mıllıon teńge qolma-qol aqsha túrinde berilgen.
Budan bólek, «SOUTHFORK» kompanııasy Ermegııaevtiń tapsyrmasymen Telman kentinde kottedj salý jumystaryn jalǵastyrǵan. Buryn tólengen 84 mıllıon teńgege qosymsha taǵy 132 mıllıon 890 myń teńge túsken.
Sonymen qatar 2014 jyly Kegen aýylynda ańshylyq úı salýǵa 145 mıllıon 300 myń teńgege tapsyrys alynǵan. Sol jyly Astanadaǵy páterge 21 mıllıon 400 myń teńgege jóndeý jumystary júrgizilgen.
Merdiger tapsyrys berýshige degen «alǵysy» retinde Qaraótkel kentindegi kottedjdi jalǵa alý aqysyn da tólep otyrǵan. Atalǵan kottedjdiń Ermegııaev demalatyn bóligine qaıta jóndeý júrgizilip, bul jumystar 15 mıllıon 970 myń teńgege túsken.
2015 jylǵy 21 tamyzda jasalǵan sot-qurylys saraptamasynyń qorytyndysyna sáıkes, is júzinde oryndalmaǵan, biraq oryndaldy dep aktilerge engizilip, «Astana EKSPO» tarapynan tólengen jumystardyń quny 366 mıllıon 612 myń 174 teńgeni qurady.
3 mlrd turatyn jabdyq nege jerde kómýli?
EKSPO-2017 kórmesiniń negizgi taqyryby bolashaqtyń jasyl energııasy bolǵandyqtan, joba aıasynda geotermaldyq jabdyqqa erekshe mán berilgen.
– EKSPO aýmaǵynda asfalt tóselgen jer bar. Sol aýmaqta 3 mlrd teńge jumsalǵan biregeı geotermaldyq jabdyq ornalasqan. Eger qazir bul baǵytta qylmystyq is tirkelse, sarapshylardy sol jerge jiberý jetkilikti. Jerdi burǵylasa, sol jerde Talǵat Ermegııaev urlady dep kórsetilgen jabdyq jatyr, – deıdi Ermegııaevtiń advokaty Anar Qusaıynova.
Muny taǵy bir qorǵaýshy Alla Kotlova rastap otyr.
– Geotermaldyq jabdyq satyp alynǵan, aqysy tólengen jáne ol is júzinde ornatylǵan. Ony tek iske qosý ǵana qajet edi. Biraq protsess toqtatylady. Tólem sońyna deıin júrgizilmegen, másele sol kúıi jabylǵan, – dedi ol.
Mamandardyń aıtýynsha, geotermaldyq energııa arqyly jylytý jyl saıynǵy shyǵyndy 4-5 ese azaıtýǵa múmkindik beredi.
Osyny eskere otyryp, uıymdastyrýshylar ortalyq keńseni jer energııasy arqyly jylytý týraly sheshim qabyldaǵan. Ol dástúrli jylý kózderiniń ornyna jerdiń jylýyn paıdalaný arqyly ǵımaratty jylytýy tıis bolǵan.
Alaıda belgisiz sebeptermen jobadan bas tartylyp, geotermaldyq júıe asfalttyń astyna kómilgen. Qazir ol jerde qarapaıym avtoturaq tur.
– Bizde bolashaq energııasynan tek shamdar qalǵan. Kórmeniń máni joq, – deıdi Alla Kotlova.
Qurylystyń artyndaǵy qıturqylyq
Talǵat Ermegııaev isindegi tórtinshi epızodta Halyqaralyq kórme nysandarynyń qurylysy qaraldy. Atap aıtqanda, qoıma ǵımarattaryn, jerasty avtoturaqtaryn jáne «Astana EKSPO» keńsesin salý qajet bolǵan. Bul jumystardy oryndaý úshin «ADS kompanııasy» tartylady.
2014 jyly kompanııanyń quryltaıshysy Alpysbek Tilekmetov jalpy quny 24 mıllıard teńgege baǵalanǵan qurylys jumystaryn bastaıdy.
– Maǵan qaǵazǵa 18% dep jazyp berdi. Bul – olardyń alatyn úlesi. Eki kúnnen keıin qaıta qońyraý shalyp, basshylyqqa kirýimdi surady. Men kirgende taǵy da qaǵazda 18 sany kórsetildi, – dedi Tilekmetov sotta.
Alaıda kelesi kúni quryltaıshy sózinen taıqyp, ony este saqtaý qabiletiniń álsireýimen túsindirdi.
Jalpy, qarajatty qolma-qolǵa aınaldyrýmen jáne ulttyq kompanııa basshylyǵyna jetkizýmen «ADS kompanııasynyń» prezıdenti Mars Shormanov aınalysqany belgili bolyp otyr. Tergeý derekteri boıynsha, barlyǵy 2 mıllıard 400 mıllıon teńge berilgen.
Bul rette Tilekmetov býhgalterlik esepti ádeıi burmalaǵanyn moıyndady. Onyń aıtýynsha, tekseris aldynda býhgalterııa «1S-Býhgalterııadaǵy» kemshilikterdi toltyrýǵa májbúr bolǵan, sol arqyly Ermegııaevqa berilgen aqsha «izderi» jabylǵan.
Ol kompanııaǵa senip tapsyrylǵan basqa nysandardyń qurylysyna qarajat aýdarý arqyly «qaldyqtardy» jabýǵa májbúr bolǵan. Máselen, ulttyq kompanııanyń shamamen 1 mıllıard teńgesi Óskemen qalasyndaǵy Qazaq drama teatrynyń qurylysyna baǵyttalǵan.
– Drama teatry men basqa da nysandardy alatyn bolsaq, ol – qaǵaz júzindegi sandar. Biz ol obektilerge shyn máninde qyrýar qarjy jumsaǵan joqpyz. Másele mynada, eger para berilse, jumystardyń sıpattamasy osylaı ózgertilip jazylady, – dedi Tilekmetov sotta.
Sońynda «ADS kompanııasynyń» prezıdenti Mars Shormanov «asa iri mólsherde bóten múlikti ıemdený nemese ysyrap etý» baby boıynsha aıyptaldy. Ol EKSPO nysandarynyń qurylysyna bólingen bıýdjet qarajatynyń bir bóligin basqa maqsattarǵa jumsaǵan.
Atap aıtqanda, aqsha Almatydaǵy kompanııa keńsesin salýǵa ketken, bul úshin shamamen 130 mıllıon teńge jumsalǵan. Sonymen qatar Tilekmetovtiń 88 mıllıon teńgeni quraıtyn nesıesi EKSPO qarajaty arqyly jabylǵan.
Sot materıaldaryna sáıkes, 2014 jylǵy shildeden 2015 jylǵy mamyrǵa deıin ulttyq kompanııaǵa keltirilgen materıaldyq shyǵyn 7 mıllıard 789 mıllıon 668 myń 074 teńgeni quraıdy.
Ispan kompanııasy men Ekspodaǵy 11 kelisim
Talǵat Ermegııaev isindegi besinshi epızod shartty túrde «ıspan kompanııasy» dep atalady.
Ermegııaevtiń advokatynyń aıtýynsha, atalǵan kompanııamen 11 kelisimshart jasalǵan.
– Qazaqstannyń kórmeni ótkizý quqyǵyn alý úshin halyqaralyq deńgeıdegi arnaıy qujat – tirkeý dosesi daıyndalýy tıis bolatyn. Ár el óz múmkindigin dáleldeý úshin ony usynady. Dose daıyndalǵannan keıin halyqaralyq komıssııa jınalyp, kórmeni qaı el ótkizetinin jáne onyń taqyrybyn bekitedi. Osy jumystardy ıspandyq Consultores de Ferias kompanııasy atqarǵan, – dedi Alla Kotlova.
2013 jyldyń qańtarynda EKSPO-nyń burynǵy basshysy Valerıı Sınmen tanysady. Ol – kórmeni uıymdastyrý, Halyqaralyq kórmeler bıýrosymen ózara is-qımyldy qamtamasyz etý, qazaqstandyq delegatsııanyń qatysýyn uıymdastyrý jáne EKSPO-ny ilgeriletý isimen aınalysqan kompanııanyń senimdi ókili.
Bul jumystardy qarjylandyrý «Qazaqstandyq taýarlardy eksporttaý baǵdarlamasy» arqyly júzege asty. Ermegııaev óziniń orynbasary Álisher Pirmetovpen jáne ıspan kompanııasynyń ókilderimen birge kórmeni ilgeriletý qyzmetterin satyp alý boıynsha kelisimsharttyń jasalýyn uıymdastyrdy.
Alaıda bul jerde de jumystardyń quny ádeıi kóbeıtilip, zańsyz túrde qosymsha 1 mıllıard 527 mıllıon 588 myń teńge bólingen. Onyń ishinde 137 mıllıon 370 myń teńge Astanadaǵy jer telimin satyp alýǵa jumsalyp, jymqyrylǵan. Sonymen qatar ıspan kompanııasynyń esepshottarynan 797 mıllıon 356 myń teńge jalǵan fırmalardyń shottaryna aýdarylǵan. Jalpy, 2013 jylǵy maýsymnan 2015 jylǵy mamyrǵa deıingi kezeńde 669 mıllıon 150 myń teńge jeke qajettilikterge paıdalanylǵan.
Buǵan qosa 2014 jylǵy naýryzda Astanaǵa Halyqaralyq kórmeler bıýrosynyń Bas hatshysy Vınsente Lossertales keldi. Ol sapary barysynda Serik Ahmetov, Nurlan Qapparov, Imanǵalı Tasmaǵambetov jáne basqa da joǵary laýazymdy tulǵalarmen kezdesken. Joǵary deńgeıdegi kezdesýdi uıymdastyrý mindeti buryn tanys bolǵan «Rivc ltd» dırektory Valerıı Sınge berildi. Ol is-sharaǵa qajetti shyǵyndardy jabý úshin Qýanysh Medeýovke «Rona LTD» kompanııasymen kelisimshart jasaýyn tapsyrady. Osy arqyly ıspan kompanııasynyń esepshotyna 75 mıllıon teńge tústi.
Qýanysh Medeýov keıinirek tergeýde kelisimshartty durys túsinbegenin aıtty. Degenmen, mańyzdysy – joǵary deńgeıdegi qonaq Lossertales Astana saparynan rıza bolyp ketken. Ol Qazaqstanǵa 11-13 naýryz aralyǵynda kelgen jáne qyrýar shyǵyn jaıly habary bolmaýy múmkin.
EKSPO aldynda Pýgachevanyń nemeresi zardap shekken
EKSPO isiniń taǵy bir qyzyqty epızody «MÝZ-TV» syılyǵynyń «Gravıtatsııa» sharasymen tikeleı baılanysty. Onyń maqsaty – halyqaralyq kórmeni ilgeriletý edi.
Bastapqyda «Astana EKSPO – 2017» kompanııasynyń marketıng departamenti sharany ótkizýge qarsy bolǵan, sebebi tıimsiz sanaǵan. Degenmen, basshylyq óz sheshiminde qalady.
Osylaısha, 2015 jyly 5 maýsymda shara ótedi. Alaıda sol kúni elordany kúshti daýyl men jańbyr basyp, «Astana Arena» stadıonynda óner kórsetken ártister men kórermender sý astynda qalady.
Sonyń ishinde kóp zardap shekkenderdiń biri – tanymal ánshi Alla Pýgachevanyń nemeresi Nıkıta Presnıakov. Ol jankúıerlermen selfı jasap turǵan kezinde jarnamalyq konstrýktsııa qulaǵan. Óner ıesi ony qolymen ustap qalýǵa tyrysqan, biraq emhanadan bir-aq shyqqan.
Nátıjesinde «MÝZ-TV» syılyǵynyń bedeli aıtarlyqtaı tómen túsedi. Ony eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń qatysýy qutqarmaǵan.
Espolovtyń tergeýi neni ózgertýi múmkin?
Memlekettik aıyptaýshy Álibek Aıtjanov sottaǵy dálelder aıyptalýshylardyń kinásin anyq kórsetetinin aıtty.
– Biz sot aldynda qylmys oqıǵalaryn jáne dálelderdi taldadyq. Olar aıyptalýshylardyń kinásin ashyq kórsetedi, – dedi Aıtjanov.
Nátıjesinde quqyq buzýshylyqty 2016 jyly moıyndaǵan «Astana EKSPO» qurylys departamentiniń burynǵy basshysy Qajymurat Úsenov 2 jylǵa sottalyp, 2017 jyly sáýirde Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyna oraı raqymshylyqpen bosatyldy. «Southfork ltd» JShS-niń atqarýshy dırektory Seıit Seıitov 5 jyldy arqalady.
«ADS kompanııasynyń» quryltaıshysy Alpysbek Tilekmetov 2 jyl 6 aıǵa sottalyp, múlki tárkilendi jáne oǵan memlekettik jáne kommertsııalyq organdarda qyzmet atqarýǵa ómir boıyna tyıym salyndy. Mundaı jazany «ADS kompanııasynyń» prezıdenti Mars Shormanov ta aldy.
Al Talǵat Ermegııaevtiń orynbasary Murat Omarov 8 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylyp, múlki tárkilendi, sondaı-aq oǵan ómir boıyna materıaldyq jaýapkershilikpen baılanysty qyzmetter atqarýǵa tyıym salyndy. Ol ótken jyly bosatyldy.
– Barlyq kýágerler men aıyptalýshylarǵa qysym jasaldy. Aıyptalýshylardyń jartysy sotpen kelisimge baryp, jazasyn jeńildetýdi tańdady, – dedi «Astana EKSPO – 2017» AQ basqarma tóraǵasynyń eks-orynbasary Murat Omarov.
Alaıda EKSPO ulttyq kompanııasynyń burynǵy basshysy Talǵat Ermegııaev «qasarysyp otyr». Ol kinámen kelispeıdi.
– Barlyǵy 14 jyl berilgen. Para alý faktisi tipti dáleldenbegen, – deıdi Ermegııaevtiń advokaty Alla Kotlova.
Qorǵaýshy Anar Qusaıynova da osyndaı pikirde.
– Mundaı dálelder joq. Biraq sol kezdegi «belgisiz tulǵanyń» bir jyl ishinde aqsha alyp otyrǵany týraly faktiler bar. Biraq keıin onyń, Espolovtyń esimi qylmystyq isten alynyp tastalady, – deıdi advokat.
Depýtat jáne qoǵam qaıratkeri Ermurat Bapı de iske aralasty.
– EKSPO-nyń burynǵy atqarýshy dırektory Murat Omarovtyń suhbatyn kórdim. Ol bárin ashyq aıtyp berdi. «Biz osy adamǵa aqshany qabat-qabat tasydyq» dedi. Keıin osy suhbatqa baılanysty suraqtar týyndap, Murat Omarovpen jáne onyń advokattarymen sóılestim. Sol kezde túsindim. 10 mıllıardty EKSPO basshysy emes, Nursultan Nazarbaevqa qatysy bar adam alǵan, – dedi depýtat.
EKSPO isi 11 jylǵa sozylyp otyr. Sot úkimderi shyqqanmen, isti tolyqtaı jabyldy deý erte. Sebebi qarasha aıynda el «belgisiz adam» dep kelgen, 2016 jyly jazadan qutylǵan Aıdos Espolovtyń tutqyndalǵany habarlandy. Ol – eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń ekinshi áıeli dep aıtylatyn Ásel Qurmanbaevanyń aǵasy bolyp shyqty.
Demek, Espolovtyń tutqyndalýy isti jańa baǵytqa burýy múmkin. Al onyń Talǵat Ermegııaevtiń taǵdyryn qalaı ózgertetini belgisiz. Suraq kóp, jaýap ýaqyt enshisinde...