Erekshe balalarǵa erekshe kóńil bóle alyp otyrmyz ba
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda ınklıýzıvti bilim berý men erekshe qajettilikteri bar balalarǵa qoldaý kórsetý máselesi kún tártibinen túspeı keledi. Resmı derekterge súıensek, elimizde 230 myńǵa jýyq bala ınklıýzıvti bilim alýǵa muqtaj. Olardyń bári birdeı qajetti qyzmetpen qamtylyp otyr ma? Elimizde erekshe balalar men olardyń ata-analaryna jasalyp jatqan naqty jaǵdaılar men qoldaý jaıyn, sheshimin kútken ózekti máselelerdi salmaqtap kórdik.
16 jastaǵy Beknazar – aýtızm spektriniń buzylysy dıagnozy qoıylǵan jasóspirim. Onyń ákesi Eldos Imanbaevtyń aıtýynsha, alǵashqy kezde balanyń jaǵdaıyn tolyq túsine almaı, túrli em izdep sharq urǵan.
- Aýtızmnen shyǵaryp alamyz dep oıladyq. Biraq shyndyqty qabyldap, balamyzdy sol kúıinde jaqsy kórip, ony damytýǵa kúsh sala bastadyq. Qazir jubaıym ekeýimiz birge jumys isteımiz. Ol osy salada bilim alyp jatyr, – deıdi.
Beknazar qazir kásibı tehnıkalyq baǵytta oqyp júr. Ol – «Bolashaq» korporatıvtik qorynyń qoldaýymen júzege asyp jatqan oqý-óndiristik kombınattar jobasynyń qatysýshysy. Bul joba erekshe qajettilikteri bar balalardyń eńbekke beıimdelip, mamandyq ıgerýine jol ashady.
Joba sheńberinde aýtızm jáne basqa da mentaldy erekshelikteri bar oqýshylar kondıter, naýbaıshy, tiginshi sııaqty mamandyqtardy meńgeredi. Mundaǵy basty maqsat – balalardy ómirge beıimdeý, qoǵamǵa ıkemdeý.
- Biz balalardyń ózderin tabysty sezinýine, mazasyzdyǵyn azaıtýǵa kómektesetin minez-qulyqtyq ádisterdi qoldanamyz. Bul balalarǵa qorshaǵan ortany túsinýge kómektesedi. Biz bul ádisterdi kún saıyn úıde de, osynda da qaıtalap otyramyz. Ókinishke qaraı, erekshe balanyń anasy retinde men jaqsy túsinemin. Úı jaǵdaıynda biz kóbine muny eskere bermeımiz. Biz kóbinese balalarǵa oqý daǵdylaryn úıretýge tyrysyp, jantalasamyz. Biraq dál osy ómirlik daǵdylar bizdiń balalar úshin asa mańyzdy. Keı balalar bolashaqta jumysqa ornalasa almasa da, óz-ózine kútim jasaýǵa, úıde óz tamaǵyn daıyndaýǵa qaýqarly bolýy kerek. Bul – óte mańyzdy», – deıdi jobanyń minez-qulyqtyq baǵdarlamalar kýrsyn júrgizetin Janna Taýasarova.
Búginde bul joba aıasynda 54 jasóspirim oqýyn aıaqtap, 20 bala bilimin jalǵastyryp jatyr.
Ata-analardyń kóbi balanyń ereksheligin erkelikpen shatastyryp, ýaqyt joǵaltyp alady. Symbat Begalıeva esimdi ana balasynyń aýtızm belgilerin 2,5 jasynda baıqaǵanyn aıtady.
- Basynda kózge qaramaıtynyn, atyn ataǵanda jaýap bermeıtinin baıqasaq ta, erkeligi dep oıladyq. Biraq ol – ýaqytty uttyryp alǵan úlken qatelik boldy, – deıdi.
Onyń aıtýynsha, erekshe balany tárbıeleý – tek moraldyq emes, materıaldyq ta salmaq. Aptasyna birneshe ret logoped, defektolog, nevropatolog syndy mamandardyń qyzmetine júginý – ortasha eseppen aıyna 500 myńnan 1 mıllıon teńgege deıin qarjy talap etedi. Alaıda bul múmkindik kóp ata-anada bola bermeıdi.
- Qazir qolymda eshqandaı qarajat joq. Baratyn ortalyqtardyń bári aqyly. Keıde júregiń aýyrady… Biraq myqty bolýǵa tyrysamyz, – deıdi Symbat Begalıeva kózine jas alyp.
Inklıýzıvti bilim berý tek mekteppen shektelmeıdi. Bul iske balabaqshalar da belsendi qatysa bastady. Mysaly, Astanadaǵy bir jekemenshik ınklıýzıvti balabaqsha – ananyń júrek qalaýy arqyly ashylǵan ortalyq. Janel Shaımardanova – sol balabaqshanyń meńgerýshisi ári erekshe balanyń anasy.
- Balamdy 3 jyl boıy tasyp júrdim. Qalanyń ár shetindegi mamandarǵa apardym. Ózim sııaqty qanshama ananyń sandalyp júrgenin kórdim. Sóıtip, bári bir ortalyqta bolsyn dep osy balabaqshany ashtym, – deıdi ol.
Qazir onyń uly – mektep oqýshysy, halyqaralyq baıqaýlarǵa qatysyp, jetistikke jetip júr. Bul – ata-ananyń turaqty eńbegi men tabandylyǵynyń nátıjesi.
Resmı málimetterge sáıkes, búginde elimizde 394 ońaltý uıymy, 227 túzetý kabıneti jáne 1 080 mektep janyndaǵy arnaıy kabınet bar. Alaıda bul sandar 230 myńnan astam erekshe balanyń qajettiligin tolyq qamtamasyz ete almaıdy.
- Bul óte jetkiliksiz! Barlyq túzetý kabınetterine kezekte turý baıqalady. Balalar 3 aı jáne odan da kóp ýaqyt túzetý kómegin kútedi. Psıhologııalyq-medıtsınalyq-pedagogıkalyq komıssııanyń 2024 jylǵy esebiniń derekteri boıynsha, erekshe qajettilikteri bar dep tirkelgen 235 balanyń 80%-y túzetý sharalarymen qamtylsa, aýdandar men shalǵaı aýyldardaǵy qamtylmaǵan balalar jaǵdaıy qandaı? – deıdi Májilis depýtaty Natalıa Dementeva.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bıyl Býrabaıda ótken Ulttyq quryltaıda sóılegen sózinde erekshe qajettiligi bar balalardy ońaltý jáne damytý ortalyqtaryn ár oblys ortalyǵynda ashýdy tapsyrǵan bolatyn. Prezıdent bul baǵyttyń el úshin mańyzdy ekenin basa aıtty.
Degenmen ınklıýzıvti qoǵam qurýǵa kelgende áli de memlekettik deńgeıde qoldaýdy talap etetin biraz másele bar. Sonyń biri – erekshe balamen tikeleı jumys isteıtin mamandardyń daıarlyǵy. Májilis depýtaty Juldyz Súleımenovanyń aıtýynsha, bul máseleni tek synyp ashýmen sheshe almaımyz, ustaz daıyndaý kerek.
- Árbir mektepte sondaı klastar ashylyp jatyr, biraq bul máseleni klass ashýmen sheshe almaımyz. Muǵalim oqytý, sonymen qatar oqýlyqtardy, jalpy balalardyń qoldanatyn resýrstaryn osyndaı erekshelikteri bar balalarǵa arnap alý kerek. Bunyń ózinde de kúrdeli problemalar bar jáne ol sheshimin tabýy qajet dep sanaımyz. Kelesi másele - balalardyń eńbek naryǵynda suranysqa ıe bolýy. Qazirgi tańda bul da onsha qatty rettelip jatqan joq, - deıdi depýtat.
Dárigerlerdiń aıtýynsha, aýtızmdi erte jastan anyqtaý oń nátıje alý yqtımaldyǵyn arttyrady.
- Bala 1 jasqa deıin kózben baılanys ornatpasa, atyna qaramasa, alǵashqy sózderi shyqpasa, áreketke reaktsııa bolmasa – mindetti túrde mamanǵa júgingen jón, – deıdi №4 PMPK defektologi Gaýhar Muralınova.
Memlekettik túzetý mekemelerinde qyzmetter tegin usynylady. Alaıda kóp ata-ana muny bilmeı, aqyly ortalyqtarǵa júginedi nemese múlde qamtýsyz qalady.
Qorytyndylaı kele, ınklıýzıvti bilim – bir kúnde sheshiletin másele emes. Bul – júıeli kózqaras, qarjylaı qoldaý men mamandar daıarlaýdy talap etetin mańyzdy sala. Bastysy – árbir erekshe bala qoǵamnan shet qalmaı, óz áleýetin júzege asyra alýy tıis. Ol úshin qoǵam da, memleket te, ár ata-ana da birlesip áreket etýi qajet.