EO-nyń utylǵany anyq — sarapshy AQSh-pen saýda kelisimi jaıynda
ASTANA. KAZINFORM — AQSh prezıdenti Donald Tramp pen Eýrokomıssııa basshysy Ýrsýla fon der Lıaıen Shotlandııada kezdesip, Amerıkaǵa ımporttalatyn eýropalyq taýardyń basym bóligine 15 paıyzdyq baj salyǵyn kózdeıtin kelisimge qol qoıdy. «Diplomatic World» jobasynyń jetekshisi Alberto Týrkstra Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda atalǵan kelisimniń EO-ǵa qanshalyqty tıimdi ekenin aıtyp berdi.
Kelisim sharty
— AQSh EO-dan keletin taýardyń basym bóligine 15 paıyzdyq baj salyǵyn engizedi;
— ushaq, keıbir hımıkattar men jartylaı ótkizgish jabdyqtar sııaqty strategııalyq mańyzy bar birqatar taýarǵa baj salyǵy salynbaıdy;
— Shtattar bolat pen alıýmınııge 50 paıyzdyq baj salyǵyn saqtap qalady;
— EO AQSh-tan 750 mlrd dollar somaǵa suıytylǵan tabıǵı gazdy qosa alǵanda amerıkalyq energııa resýrstaryn satyp alýǵa mindetti;
— Sondaı-aq áskerı tehnıkalardy qosa alǵanda AQSh ekonomıkasyna qosymsha 600 mlrd dollar ınvestıtsııa quıýy tıis jáne munyń bári de 3 jyl ishinde oryndalýy qajet.
Eýropa reaktsııasy
— Reaktsııa kúlkili boldy: bir jaǵynan jeńildeý, al ekinshi jaǵynan — alańdaýshylyq. Degenmen, kóńil-kúı merekeleıtindeı emes, — dedi Alberto Týrkstra.
Ol qalaı degende bul mámile qysqa merzimdi keleshektegi ashyqtyq pen boljamdylyqty qamtamasyz etetindigin aıtady.
— Bul ahýaldy Belgııa premer-mınıstri Bart de Vever bárinen de jaqsy sıpattap, kelisimdi «jeńildeý sáti, biraq merekeleıtindeı emes» dep atady. Keıbir sarapshy munan da ashyq pikir bildirip, muny «Eýropanyń saıası qorlanýy» jáne EO tarapynan «tatýlyq» kórinisi dep atady, — dedi sarapshy.
Ol EO elderindegi ekonomıkalary negizinen eksportqa baǵyttalǵan ónerkásip jetekshileri kúmán men kóńil tolmaýshylyqtaryn bildirgenin atap ótti.
— Nemis ónerkásibi federatsııasynyń yqpaldy múshesi Volfgang Nıdermank: «Tipti 15 paıyzdyq tarıftiń ózi Germnııanyń eksportqa baǵyttalǵan ónerkásibine zor teris áser etedi», — dep málimdedi. Sol sııaqty, Flandrııa Saýda-ónerkásip palatasynyń ókili Hans Martens te, saýda soǵysynyń aldyn alýǵa múmkindik týǵanymen, 15 paıyzdyq tarıf flamand kompanııalary úshin «jaman jańalyq» bolyp qala beretindigin atap ótti, — dep naqtylaıdy sarapshy.
Alberto Týrkstranyń paıymynsha, qazirgi jaǵdaıdy jáne EO-nyń AQSh-pen kelissózderdegi álsiz ustanymyn eskere otyryp, bul kelisim ıdealdan alys, biraq aýqymdy saýda soǵysymen salystyrǵanda bálkim, zulymdyqtyń ishindegi eń qaýpi azy.
— Bul birjaqty kelisimge balama retinde Tramp 1 tamyzdan bastap ýáde etken 30 paıyzdyq tarıfti engizýi múmkin edi. Degenmen, 15 paıyzdyq bazalyq tarıf qazirgi 4,8 paıyzdyq ortasha mólsherden 3 eseden astam joǵary, — dedi ol.
Diplomatic World joba jetekshisi bul kelisimdi Ýrsýla fon der Lıaıen úshin jeke turǵyda jasaý asa mańyzdy bolǵan dep sanaıdy. Ásirese onyń sońǵy birneshe aıdaǵy qıyn kezeńderin eskergende. Óıtkeni, bul kezeńde oǵan qatysty tergeýler júrgizildi, onyń ishinde EO sotynda «Pfizergate» isi boıynsha daý-damaıda jeńilis tapqany, Eýroparlamentte senimsizdik votýmyna daýys berilgeni, sondaı-aq birneshe kún buryn Qytaı–EO sammıtinen naqty nátıjesiz bos qaıtqany da bar.
Qaýipti jaǵdaı
— Munan bólek, bul kelisim erejelerge negizdelgen saýda júıesine soqqy jasaıdy jáne Dúnıejúzilik saýda uıymynyń normalaryn tikeleı buzady. Atalǵan normalarǵa sáıkes, «múshe memleketter barlyq basqa múshege birdeı tarıfter qoldanýǵa tıis», al «erekshelikter tek erkin saýda týraly kelisimder aıasynda, ıaǵnı eki tarap ta tarıfterdi nólge deıin tómendetetin kezde ǵana ruqsat etiledi». Alaıda bul sharttar AQSh pen EO arasyndaǵy qazirgi kelisimge sáıkes kelmeıtini anyq, — dep atap ótti Alberto Týrkstra.
Onyń pikirinshe, bul qaýipti pretsedent qalyptastyrady ári basqa elderdi de saıası sebepterge negizdelgen erikti baj salyǵyn engizýge ıtermeleýi múmkin.
— AQSh kelisimnen EO-ǵa qaraǵanda kóbirek utqany sózsiz. Bul prezıdent Tramptyń kelissóz júrgizý sheberi ekenin taǵy bir ret dáleldeıdi. Buǵan qosa, AQSh Eýropaǵa yqpal etetin tetikterin saqtap otyr. ıAǵnı, eger EO bul kelisim aıasynda qabyldaǵan (májbúrli) ınvestıtsııalyq mindettemelerin oryndamasa, onda Vashıngton aldaǵy ýaqytta tarıfterdi qaıta kótere alady, — dedi ol.
Sarapshy atalǵan kelisim saldaryna toqtala kele, EO-nyń ashyq, erejelerge negizdelgen jahandyq saýda tártibin qalpyna keltirý maqsatynda seriktesterimen is-áreketterin jedel úılestirýge umtylatynyn atap ótti.
— Sońǵy aılarda EO MERKOSÝR (Ońtústik Amerıka elderiniń ortaq naryǵy), Meksıka jáne Indonezııamen saýda kelissózderin aıaqtady. Endi bul kelisimderdi ratıfıkatsııalaý qajet. Sonymen qatar Úndistanmen, Fılıppınmen, Malaızııamen jáne basqa eldermen erkin saýda jónindegi aǵymdaǵy kelissózderdiń de qarqyn alýyn kútýge bolady, — dep qosty Týrkstra.
Buǵan deıin Eýroodaq AQSh-tan ákelinetin kólikterge baj salyǵyn alyp tastaıtynyn jazǵan edik.