EO nelikten Ortalyq Azııaǵa basa nazar aýdaryp otyr – sarapshylar pikiri
ASTANA. KAZINFORM – Ortalyq Azııa geosaıası perıferııa bolýdan arylyp, ózindik strategııalyq kún tártibin qalyptastyrýǵa qabiletti kúshterdiń derbes ortalyǵyna qarqyndy aınalyp keledi. Mundaı pikirdi QR Prezıdenti janyndaǵy QSZI eýropalyq jáne amerıkalyq zertteýler bóliminiń jetekshisi Bekjan Sadyqov bildirdi.
- Eger burynyraq óńir jahandyq oıynshylardyń básekelestik keńistigi retinde qabyldansa, al búginde elder arasyndaǵy saıası birliktiń artyp, senimniń nyǵaıýynyń arqasynda ol jańa múmkindikter aımaǵyna aınalyp keledi. Ortalyq Azııany tek qana jetekshi derjavalardyń kúres alańy retinde elestetý – óńirdiń artyp kele jatqan derbestigin elemeýshilik, jaıdaqtyq. Qazaqstan, Ózbekstan jáne óńirdiń basqa da elderi yqpaldyń enjar nysany bolýyn qoıyp, EO, Qytaı, Reseı, AQSh múddelerin teńdestire otyryp, óziniń kópvektorlyǵyn nyǵaıta tústi. 2025 jyldyń basty trendi – yqpal etý úshin tańylǵan kúres emes, egemen múddelerdi júzege asyrý úshin óńirlik sýbektilikti kúsheıtý jáne syrtqy múmkindikterdi paıdalaný, - dedi sarapshy.
Onyń atap ótýinshe, halyqaralyq qatynastaǵy polıkrızıske (bir mezette birneshe apatty oqıǵanyń týyndaýy) qaramastan, qarqyndy ekonomıkalyq jáne ınfraqurylymdyq damýdyń jańa kezeńiniń bastalý nyshanyn Samarqandaǵy «Ortalyq Azııa – Eýropa Odaǵy» sammıti qýattaı túsedi.
Aıta keterligi, atalǵan sammıtke Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev qatysyp, Astanada sırek kezdesetin metaldardy zertteıtin aımaqtyq ortalyq qurýdy usynǵan bolatyn.
- Sırek kezdesetin metaldar salasyndaǵy yntymaqtastyq bolashaq is-qımyldardyń mańyzdy baǵyty sanalady. Qazaqstan Eýroodaqtyń ekonomıkasyna qajetti 34 shıkizattyń 19-yn shyǵarady. Onyń ishinde, ýran, tıtan jáne volfram bar. Biz Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankimen kelisim aıasynda geologııalyq barlaý júrgizýge, taý-ken óndirisi salasyna ozyq tájirıbelerdi engizýge múddelimiz. Tolyq áleýetti paıdalaný úshin Astanada sırek kezdesetin metaldardy zertteıtin aımaqtyq ortalyq qurýdy usynamyn, - degen edi Prezıdent.
Bekjan Sadyqov Eýropa odaǵy Ortalyq Azııamen seriktestikti nyǵaıtýdan uzaq ýaqyttan beri myzǵymaı kele jatqanyn jáne bul úderiste Qazaqstan negizgi ról atqaratyndyǵyn aıtady.
- Qazirdiń ózinde Astana EO-nyń aımaqtaǵy ir ekonomıkalyq jáne logıstıkalyq seriktesi sanalady. Munan arǵy yntymaqtastyq dástúrli saýda-sattyq aıasynan shyǵyp, ózara tıimdi ekonomıkalyq qatynastyń jańa strategııalyq sáýletin qalyptastyryp keledi. Muny jasalǵan kelisimder dáleldeıdi: asa mańyzdy shıkizattar salasynda Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankmen 3 mln eýro kelisimsharty, Eýropalyq ınvestıtsııalyq bank pen Qazaqstan damý banki arasynda 200 mln eýroǵa nesıelik shart, - dedi ol.
Sarapshy Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizin damytý máselesine de toqtaldy. Óıtkeni, sammıt barysynda Qazaqstan Prezıdenti Ortalyq Azııanyń Shyǵys pen Batys arasynda tıimdi jetkizý tizbegi qalyptasqan tranzıt torabyna aınalýǵa múmkindigi bar ekenine nazar aýdarta kele joǵaryda atalǵan jobaǵa toqtalǵan-dy.
- Keıingi birneshe jylda Qazaqstan Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizin belsendi damytyp keledi. Byltyr Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizimen konteıner arqyly tasymaldanǵan júk kólemi 62 paıyz artyp, 4,5 mln tonnaǵa jetti. 2027 jylǵa qaraı júk kólemin 10 mln tonnaǵa deıin jetkizý kózdelip otyr, - dedi Memleket basshysy.
Sarapshy Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi aýmaly-tókpeli jahandyq jetkizilim tizbeginde Ortalyq Azııanyń yqpaldastyǵy úshin jańa múmkindikter ashyp, Qazaqstandy Batys – Shyǵys jáne Soltústik – Ońtústik baǵyttarynda Eýropa men Azııany jalǵaıtyn mańyzdy kólik-logıstıkalyq torapqa aınaldyratynyna senimdi.
Ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty Saparbek Jobaev Eýropa odaǵy men Ortalyq Azııa elderiniń Samarqandtaǵy birinshi sammıti óte kóp máseleni kótergenin aıtady. Olardyń ishindegi eń negizgisi energetıka, ózara saýda-sattyq, kólik-logıstıka máseleleri ekendigine nazar aýdartady.
- Qazirgi ýaqytta EO men OA arasyndaǵy qarym-qatynas nelikten odan ary ornyǵyp, nyǵaıa túspek? Sebebi, Tramp AQSh Prezıdenti bolyp saılanǵannan keıin EO men Qytaı, AQSh arasyndaǵy saýda jáne basqa da máselede shıelenis ara túsip jatyr. Ásirese, ımport-eksport kóleminde AQSh-tyń eksporty az bolyp, Qytaıdan EO-ǵa jáne AQSh-qa eksporttyń kóp bolýy, ıaǵnı Amerıkanyń tólem balansynyń teris bolýy baıqalady. Al Tramp óziniń saılaýaldy baǵdarlamasyn oryndaý úshin kez kelgen memleketke, tipti kórshisi Kanadaǵa da, Meksıkaǵa da, odan soń Qytaı men EO-ǵa da úlken baj salyǵyn salyp jatyr. Osy baj salyǵynan energetıka máselesine kelgende azdap bolsa da ózderiniń táýelsizdigin saqtaý úshin Eýropa memleketteri Ortalyq Azııa elderine kóńil bóle bastady. Naqty aıtar bolsaq, AQSh Eýropaǵa suıytylǵan gaz eksporttap kelgen edi. Endi oǵan Eýropa elderi baj salyǵyn salmaqshy. Al ol kógildir otynnyń qymbattaýyna alyp keledi. Demek, Eýropanyń kásiporyndary qıyn jaǵdaıǵa tap bolady degen sóz. Osy máseleni sheshý maqsatynda olar Ortalyq Azııa respýblıkalaryna kóńil bólip otyr. Toq eterin aıtqanda, suıytylǵan gazdy Amerıkadan emes, bizden – Ortalyq Azııa elderinen almaq. Sonymen qatar OA elderine kómirsýtegin, lajy bolsa bolashaqta jasyl tehnologııalarmen óndiriletin elektr energııasyn da alý nıetteri bar. Bul birinshi, ıaǵnı energetıka máselesi, - dedi sarapshy.
Saparbek Jobaev ekinshi másele saýda-sattyqty jeńildetý ekendigin, al ony sheshý úshin kólik-logıstıkany jolǵa qoıý kerektigin alǵa tartady.
- Shyndyǵyna kelgende, Ortalyq Azııa elderi Eýropaǵa negizinen tek qana energetıkalyq resýrstar – munaı, gaz, kómir jetkizip turdy. Al daıyn ónim eksporttalmaıdy. Olar bizge daıyn ónim eksporttaǵanymen, kólemi tym mardymsyz. Bizdiń negizgi seriktesterimiz – Qytaı men Reseı. Osylardyń arasynan sál de bolsa tıimdi jol tabý úshin Eýropalyq Odaq Ortalyq Azııa elderimen saýda-sattyq máselesin sheship alýǵa, ıaǵnı keńeıte túsýge nıetti, - dedi ol.
Osy oraıda, sarapshy Eýropa úshin Ortalyq Azııa elderimen kólik-logıstıkalyq máselelerdi sheshý nelikten mańyzdy ekendigin tarqatyp berýge tyrysty.
- Eýropanyń negizgi saýda seriktesi – Qytaı. Buryn Qytaı taýarlaryn Qyzyl teńiz arqyly, Sýets kanaly arqyly kememen 35-40 kúnde Eýropaǵa jetkizetin. Al hýseıtter Qyzyl teńizde júzetin kemelerge jıi shabýyl jasaǵannan keıin ol jol qaýipti bolyp ketti. Sondyqtan Qytaı Reseıdiń Transsibir temir joly arqyly Eýropaǵa taýarlaryn jetkizetin. Qazirgi ýaqytta Reseı sanktsııa quryǵyna iligip otyr. Sondyqtan ortalyq jol ǵana qaldy. Bul – Qytaı, Qazaqstan, Kaspıı teńizi, Túrkııa arqyly Eýropaǵa shyǵatyn jol. Árıne, bul jol kúrdeli. Sebebi júkti 2-3 ret túsirip, qaıta tıeýge baılanysty máselesi bar. Biraq, qazirgi ýaqytta osy joldy durystap tsıfrlandyrsa, jemqorlyqty azaıtsa, onda bul baǵdar óte tıimdi bola túser edi. Osy máselege oraı. Eýropalyq odaq Ortalyq Azııa elderimen ymyraǵa kelip, jemqorlyqty, kedendegi keleńsizdikterdi sheshýge áreket jasap jatyr. Kedendegi keleńsizdikterdi, jemqorlyqty azaıtý – Eýropanyń qolynan kelý-kelmeýi múmkin ekinshi másele. Biraq, qazirgi ýaqytta Eýropa men Qytaı arasynda qatynaıtyn konteınerlerdiń onnan biri ortalyq jol arqyly júzege asyrylmaq. Osynyń ózi biz úshin óte úlken kólemdegi tabys alýǵa jol ashady, - dedi Saparbek Jobaev.