Energetıkalyq qaýipsizdik: Sarapshy Túrikmenstanmen gaz salasyndaǵy yntymaqtastyq týraly

ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstan men Túrikmenstan arasyndaǵy gaz salasyndaǵy yntymaqtastyq úsh baǵytqa negizdeledi: Túrikmen ken oryndaryn, onyń ishinde eń iri Galkynysh kenin ıgerýge qatysý; Túrikmenstan-Aýǵanstan-Pákistan-Úndistan sııaqty magıstraldyq jobalardaǵy ózara is-qımyl; sondaı-aq Qazaqstannyń ońtústik óńirin qamtamasyz etý úshin túrikmen gazyn ımporttaý. Mundaı áriptestiktiń strategııalyq mańyzy týraly «Óńirlik ıntegratsııany zertteý ınstıtýty» qoǵamdyq qorynyń basshysy Taısııa Marmontova Kazinform agenttigine bergen suhbatynda aıtty.

Spıkerdiń aıtýynsha, mundaı yntymaqtastyqtyń uzaqmerzimdiligi men mańyzy Gaz salasyn damytý jónindegi strategııalyq yntymaqtastyq týraly qol qoıylǵan kelisimde bekitilgen. Osy kelisim aıasynda QazaqGaz ben Túrkmengaz ulttyq kompanııalary ózara baılanys jasap keledi.

Galkynysh kenin ıgerýge qatysý Qazaqstannyń óńirlik gaz haby retindegi rólin nyǵaıtady

T. Marmontovanyń aıtýynsha, Galkynysh ken orny — álemdegi eń iri ken oryndarynyń biri ári qory da óte mol, sondyqtan Qazaqstannyń onyń ıgerýge qatysýy birneshe artyqshylyq beredi.

— Birinshiden, bul — elimizdiń ońtústigin gazben qamtamasyz etýge arnalǵan resýrs bazasy. Ekinshiden, resýrs kózin ártaraptandyrý jáne táýeldilikti azaıtý múmkindigi, óıtkeni Túrikmenstan — qısyndy seriktes, álemde qor kólemi boıynsha tórtinshi orynda tur. Bizge fors-major qaterin barynsha azaıtý úshin birneshe jetkizýshiniń bolýy mańyzdy, — deıdi ol.

Resýrstyq qaýipsizdikten bólek, Qazaqstannyń qatysýy óziniń gaz tasymaldaý júıesin damytýǵa da múmkindik ashady.

— Galkynyshty ıgerýge qatysý — resýrsty soltústikke, ári qaraı Qytaı men Ońtústik Azııaǵa baǵyttalatyn jetkizý marshrýttaryna qatysýymyzdy bildiredi. Sonymen birge bul — ekonomıkamyzdy ártaraptandyrý múmkindigi, óıtkeni biz servıstik jáne ınjınırıngtik kompanııalardy damytyp, Qazaqstannyń óńirlik gaz haby retindegi rólin kúsheıte alamyz, — dep túsindirdi sarapshy.

TAPI gaz qubyry Ońtústik Azııanyń iri naryqtaryna shyǵýǵa múmkindik beredi

Gaz salasyndaǵy ekijaqty qatynastardy damytýdyń taǵy bir perspektıvaly baǵyty — Túrikmenstan–Aýǵanstan–Pákistan–Úndistan (TAPI) magıstraldyq gaz qubyry.
Onyń uzyndyǵy 1800 shaqyrymnan asady, jobalyq qýaty 33 mlrd tekshe metrge baǵalanady, gazdyń edáýir bóligi Galkynysh ken ornynan jetkizilmek.

— Bizdiń Transaýǵan gaz qubyrynyń úlesine qatysty ótinimimiz negizgi aktsıonerlerdiń biri mártebesin alýdy bildiredi. Tabystaǵy úles — ekonomıkalyq múmkindikter, oǵan qosa qubyrǵa qazaqstandyq gaz da sol shemalarmen jobany keńeıtý arqyly jetkiziledi, — deıdi T. Marmontova.

Onyń aıtýynsha, magıstral qurylysyna Qazaqstannyń qatysýy metallýrgııa ónimderine, servıstik qyzmetterge jáne bolat pen qubyr jetkizýden bastap ınfraqurylymdyq qyzmet kórsetýge deıingi ilespe salalarǵa qosymsha suranys týdyrady. Bul óz kezeginde qazaqstandyq bızneske baılanysty sektorlarda jańa múmkindikter ashady. 
Sarapshy bul magıstraldiń erekshe strategııalyq mańyzyn Ońtústik Azııa naryqtaryna shyǵýmen baılanystyrady.

— Strategııalyq turǵydan TAPI-ge qatysý Qazaqstannyń tranzıttik hab retindegi rólin nyǵaıtady. Eger biz Qytaı jáne Reseımen birlesken jobalardy damytýda elimizdiń Shyǵys pen Batys arasyndaǵy kópir ekenin aıtsaq, endi ońtústikke, Ońtústik Azııa elderiniń — Úndistan, Pákistannyń orasan zor naryǵyna aparatyn kópir de bola alady. Oǵan qosa, aýǵan baǵytynyń ózine tán qıyndyqtary baryn eskersek te, Qazaqstannyń jobada aktsıoner retinde qatysýǵa daıyn bolýy bul qadamnyń tek ımıdj úshin emes, aımaqtyq baılanystardy uzaq merzimdi damytýǵa da baǵyttalǵanyn kórsetedi, — dedi ol.

Sondaı-aq sarapshy túrikmen gazyn tasymaldaýdaǵy jáne ózge de mańyzdy gaz qubyry boıynsha Qazaqstannyń tranzıttik róline nazar aýdardy.

— Bul rette «Ortalyq Azııa — Qytaı» gaz qubyry arqyly Túrikmenstan gazynyń Qytaıǵa tranzıti jalǵasyp jatyr, bul Qazaqstannyń gaz tasymaldaý júıesiniń júktemesin arttyryp, ınfraqurylymdardyń ózara tıimdi baılanysyn kúsheıtedi, — dep atap ótti sarapshy.

Túrikmen gazy Qazaqstan ońtústiginiń energetıkalyq qaýipsizdigi úshin kerek

Birlesken jobalardan bólek, Túrikmenstan gazy Qazaqstannyń ońtústigin qamtamasyz etýde mańyzdy ról atqarady. Byltyr «Túrikmengazdan» ımport kólemi shamamen 150 mln dollar boldy, bul jetkizilimderdiń aıtarlyqtaı aýqymdy ekendigin kórsetedi.

— Munda konteksti túsiný mańyzdy: eldegi negizgi gaz óndirisi batysta ornalasqan, al tapshylyq eń qatty seziletin óńir — ońtústik. Qarashyǵanaq nemese Teńizden magıstral arqyly gaz jetkizý ári uzaq, ári qymbat. Al túrikmen gazy geografııalyq turǵydan jaqyn, sondyqtan ol óz gazyńdy búkil el arqyly tasymaldaǵannan góri arzanyraq, — dedi T. Marmontova.

Onyń aıtýynsha, Qazaqstandaǵy gaz óndirý qurylymy ımport qajettiligin ózi-aq týdyryp otyr. Óndiriletin gazdyń basym bóligi — ilespe gaz, al onyń edáýir bóligin munaı óndirýdi ustap turý úshin qaıtadan jer qoınaýyna aıdaýǵa týra keledi. Sonyń saldarynan fızıkalyq óndirilgen gaz kólemine qaraǵanda ishki naryqqa az gaz túsedi, bul jaqyn kórshiden keletin jetkizilimderge degen suranysty arttyrady.

Budan bólek, túrikmen gazynyń elimizge ımporty kómir generatsııasyna túsetin júktemeni azaıtady jáne ımportty ártaraptandyrady. Túrikmen gazyn tutyný óz gazymyzdyń bir bóligin qaıta óńdeýge baǵyttaýǵa múmkindik beredi, bul joǵary qosylǵan quny bar ónim shyǵarýǵa jaǵdaı jasaıdy.

— Ótken jyly Qazaqstan shamamen 50 mlrd tekshe metr gaz óndirdi, biraq onyń jartysyna jýyǵyn qaıtadan aıdaýǵa týra keldi. Sondyqtan ishki naryqqa 29-30 mlrd tekshe metr shamasynda ǵana gaz keldi. Suranys ósip jatqan jaǵdaıda bul tapshylyqty kúsheıtip, eksportqa da belgili bir shekteýler qoıady. Sondyqtan bul jasalǵan kelisimder uzaqmerzimdi yntymaqtastyq modeline kóshýdi bildiredi, — dep túıindedi Taısııa Marmontova.

Esterińizge sala ketsek, keshe Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev pen Túrikmenstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedov arasyndaǵy kelissózder qorytyndysynda resmı delegatsııa músheleri birqatar úkimetaralyq jáne vedomstvoaralyq qujat almasty.