Elimizde jyl saıyn 600 balaǵa jańadan obyr dıagnozy qoıylady
PETROPAVL. KAZINFORM — Qazaqstanda qaterli isikpen kúres bir orynda turǵan joq. Biraq bul kúreste eń basty qarý — ýaqyt. Ýaqytynda qoıylǵan dıagnoz, der kezinde bastalǵan em sheshýshi ról atqarmaq. Balalar onkologııasy boıynsha Qazaqstan qaı deńgeıde? Jaǵdaı jaqsaryp kele me, álde… keshigip jatyrmyz ba?
Áltaıyrdyń armany — táýir bolý
Eki jyl buryn Petropavldyń kishkentaı turǵyny Áltaıyr Erkebulanǵa «leıkoz» dıagnozy qoıyldy. Balanyń anasy Merýerttiń aıtýynsha, bári angınadan bastalǵan.
Tamaǵyn emdegennen keıin de qyzýy túspeı, keıin denesi kógerip, qyzyl daqtar paıda bola bastaǵan. Dárigerler balaǵa qan qaterli isigi dıagnozyn qoıdy.
— Biz 2023 jyldyń sońynda dert týraly bildik. Birden «Ana men bala» ortalyǵyna jatqyzylyp, em qabyldadyq. Bir jyl úsh aı tolyq kýrstan ótip, 2025 jyly 2 aqpanda aýrýdy jeńip shyqtyq. Úıge oralyp, eki aıdan keıin retsıdıv boldy. Atalyq bezi buralyp, sol retsıdıvke sebep bolǵan. Ekinshi atalyq bezinen bıopsııa aldy, Astana dárigerleri ol jerde kletka bar dep sheship, ony da alyp tastaımyz dedi. Biz oǵan qarsy boldyq, barlyq qujattardy Qytaıǵa jiberdik. Ondaǵy mamandar kómektese alatynyn aıtty, — deıdi Merýert Tálipova.
Biraq qytaılyq mamandar «emdeý quny — 130 mln teńge» degen. SART-terapııa — zamanaýı tásil, nátıjesinde naýqastyń óz ımmýndyq jasýshalary zerthanada ózgertilip, rak jasýshalaryn tanıtyndaı etip qaıta aǵzaǵa engişiledi.
Bul ádis keıbir «leıkoz» jáne «lımfoma» túrlerin emdeýde qoldanylady.
Balasynyń ómirine alańdaǵan ata-ana jurttan jylý jınaýǵa kiristi. Balanyń ákesi Danııar máselege jurttyń kóńilin aýdarý úshin, velosıpedke otyryp, Astanaǵa sapar shekti.
— Vıza kútken ýaqytta lımfa túıinderinde isikter paıda boldy. Qazir Qytaıdamyz, hımııa terapııa, gormon alyp jatyrmyz. Biraq aldyndaǵy somadan asyp ketti. Qazir 170 mln teńge kerek dep otyr. Sol sebepti qazir qaıta aqsha jınap jatyrmyz. Qazirgi ýaqytta balanyń jaǵdaıy, shúkir, jaqsy. Іsikteri kishireıip, azdap tamaq ishe bastady. Keshe Gýanchjoý qalasyna baryp, PET-MRT tústik, nátıjesin kútip júrmiz, — deıdi Áltaıyrdyń anasy Merýert Tálipova.
Qazaqstanda jyl saıyn 600 balaǵa qaterli isik dıagnozy qoıylady
Áltaıyr — jalǵyz emes. Jyl saıyn júzdegen bala osy dertke shaldyǵyp, uzaq ári kúrdeli em jolynan ótedi.
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, bıylǵy jarty jylda 280 bala onkologııalyq esepke alynǵan.
Balalar arasynda eń kóp kezdesetini — jedel leıkozdar, ekinshi orynda ortalyq júıke júıesiniń isikter, úshinshi orynda lımfomalar jáne odan keıin neıroblastomalar jáne jumsaq tin sarkomalary tur.
— Jalpy alǵanda, Qazaqstanda sońǵy 10 jylda balalardaǵy qaterli isikpen jańadan syrqattaný deńgeıi turaqty jáne bul kórsetkish álemdik kórsetkishten tómen. Balalar onkologııasy boıynsha syrqattanýdyń eń joǵary úlesi Shyǵys Qazaqstan, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan, Aqtóbe, Qyzylorda, Batys Qazaqstan, Jetisý oblystarynda tirkelgen, — deıdi Densaýlyq saqtaý mınıstrligi medıtsınalyq kómekti uıymdastyrý departamenti dırektory Gúlnar Sársenbaeva.
Onkologııamen kúres bir orynda turǵan joq
Onkologııalyq dertten saýyǵý kórsetkishi bes jyldyq ómir súrý úlesimen esepteledi. Medıtsına ǵylymdarynyń doktory, professor Dılıara Qaıdarovanyń aıtýynsha, birer jyl buryn bul kórsetkish el boıynsha 30% qana bolsa, qazir 57% jetken.
Sońǵy 5 jyl ishinde Qazaqstanda qaterli isikpen kúreste birqatar zamanaýı tehnologııalar engizildi, olar: joǵary sapaly PET-KT, MRT, molekýlıarlyq-genetıkalyq testileý, targettik jáne ımmýnoterapııa, sońǵy býyndaǵy jelilik údetkishter.
— Elimizdegi jetekshi onkoortalyqtar NCCN (AQSh) jáne ESMO (Eýropa) halyqaralyq hattamalary boıynsha jumys isteıdi. Sonymen qatar, medıtsına kadrlaryn daıarlaý deńgeıi de halyqaralyq baǵdarlamalar arqyly edáýir jaqsardy. Qazirgi ýaqytta molekýlalyq onkologııa, qaterli isiktiń epıdemıologııasy, bıomarkerlerdi zertteý, dıagnostıkada jasandy ıntellekt qoldaný boıynsha zertteý júrgizilip jatyr. Erte dıagnostıka, personaldy em, onkoregıstr men bıobankti damytý jáne halyqaralyq klınıkalyq zertteýlerge qatysý — basym baǵyttardyń biri bolyp qala beredi, — deıdi akademık Dılıara Qaıdarova.
Ǵalymnyń pikirinshe, qazaqstandyq syrqattardyń shetelde em izdeýine kóp jaǵdaıda senimsizdik, «ekinshi pikir» alýǵa umtylys, ındıvıdýaldy em tásilin izdeý, klınıkalyq zertteýlerge qatysý múmkindigi sebep nemese keıbir dári-dármektiń Qazaqstanda bolmaýyna baılanysty.
— Qaterli isik — úkim emes. Qazirgi tańda erte anyqtalsa, tolyq aıyǵý múmkindigi óte joǵary, ásirese balalar arasynda, — deıdi Dılıara Qaıdarova.
Qaterli isik nelikten jastar arasynda kóbeıgen
Akademıktiń pikirinshe, jastar arasynda onkologııalyq aýrýlardyń ósýi ómir saltynyń ózgerýine tikeleı baılanysty, onyń ishinde: durys tamaqtanbaý, qozǵalystyń azdyǵy, semizdik, zııandy ádetter, sozylmaly stress bar.
Sondaı-aq ekologııalyq jáne genetıkalyq faktorlar da áser etedi.
— Elimizde mańyzdy profılaktıkalyq sharalar: adam papıllomasy vırýsyna qarsy ekpe jasaý, bul — jatyr moıny obyrynyń aldyn alady, salamatty ómir saltyn nasıhattaý, temeki men alkogolden bas tartý, durys tamaqtaný jáne turaqty profılaktıkalyq tekserýlerden ótý, — deıdi Dılıara Qaıdarova.
Ómir úshin kúres
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, 2025 jyly 6 aı ishinde respýblıkalyq medıtsınalyq uıymdarda bas-aıaǵy 2535 bala emdeldi.
Balalardaǵy onkogematologııalyq patologııa boıynsha 5 jyldyq ómir súrý kórsetkishi 70% jetti, bul álemdik standarttarǵa sáıkes keledi.
— Zamanaýı ortalyqtardyń qurylýy, shetelde emdeýge táýeldiliktiń azaıýy, joǵary tehnologııalyq kómektiń qoljetimdiligin arttyrý strategııalyq mindettiń oryndalýyn qamtamasyz etedi — ósip kele jatqan urpaqtyń densaýlyǵyn saqtaý jáne onkogematologııalyq aýrýy bar balalardyń ómir sapasyn arttyrady, — deıdi Densaýlyq saqtaý mınıstrligi medıtsınalyq kómekti uıymdastyrý departamenti dırektory Gúlnar Sársenbaeva.
Esterińizge salaıyq, buǵan deıin Ulttyq onkologııa ortalyǵy súıek kemigin transplantattaý sanyn jylyna 180-ge deıin jetkizýdi josparlaǵanyn jazǵan edik.