Elimizde jáshik ustap, aqsha jınaıtyndar áli de bar
AQTÓBE. KAZINFORM — Avtobýs ishinde jáshik ustap júrgen eriktilerdi, avtoturaq pen jol boıynda arzan taýar usynyp, tildeı habarlama qaldyrǵan beıtanys adamdardy jáne dúken ishindegi jáshikterdi áli de kezdestirýge bolady. Kazinform tilshisi qaıyrymdylyq qor jumysy men adamdardyń olarǵa degen kózqarasyn bildi.
Elimizdegi qaıyrymdylyq qorlar men zań talaptary
Elimizdegi iri qaıyrymdylyq qorlar Memlekettik qyzmetter jáne onlaın aqparat portalynda tirkelgen. Ashyq aqparat kózindegi derekterge súıense, qor qyzmeti áleýmettik, ǵylymı, shyǵarmashylyq, bilim berý, mádenıet, turǵyn úı jáne halyqaralyq bolyp 6 baǵytqa bólinedi. Eń kóbi áleýmettik baǵyt bolyp tur. Munda 30-dan astam qaıyrymdylyq qor tirkelgen. Al eń azy — turǵyn úı baǵyty. Bar bolǵany eki qor tirkeýli.
Al «Qaıyrymdylyq týraly» Zańy 2015 jyly qabyldandy. 7 taraý, 32 baptan turatyn zańda qaıyrymdylyq uıymnyń quqyqtary men mindetteri anyq jazýly tur. Zańda «jylyna bir retten sıretpeı oryndalǵan qaıyrymdylyq baǵdarlamasy týraly esepti buqaralyq aqparat quraldarynda jáne (nemese) qaıyrymdylyq uıymynyń ınternet-resýrsynda jarııalaýǵa mindetti. Esepte qaıyrymdylyq baǵdarlamasyn oryndaý sheńberindegi kirister men shyǵystar, qol jetkizilgen maqsattar týraly qysqasha aqparat qamtylýǵa tıis», — dep jazylǵan.
Sonymen birge qaıyrymdylyq uıym óz qyzmeti týraly aqparat taratyp, kásipkerlik qyzmetti júzege asyra alady. Qarjy da jınaýǵa quqyly. Qaıyrymdylyq uıymdy elimizde QR Ádilet mınıstrligi tirkep, jarǵysyn da bekitedi.
Eriktiler jáshikke túsken aqshanyń 30-35% alady
Qazirgi kezde Aqtóbe qalasynda keıbir iri saýda ortalyqtarynyń aldynda, qoǵamdyq kólik ishinde jáshik ustap júrgen jastardy kezdestirýge bolady. «Kópten kómek, bizden úles!» dep bastalatyn aqparat paraqshasynda sal aýrýyna shaldyqqan balanyń fotosyn, onyń dárigerlik anyqtamasyn, anasymen baılanysý úshin telefon nómirin jáne banktiń QR kodyn kórýge bolady. Demek adamdardyń tek jáshikke emes, bank esepshotyna da aqshany tez aýdarýǵa múmkindik jasap qoıǵan. Mundaǵy eriktiler qoǵamdyq kólikke erkin kirip, jolaqysyn tólemeı-aq bir aıaldamadan soń túsip qalady. Sodan soń taǵy ekinshisine aýysyp minedi. Aqparattyń ras-ótirigin tekserý úshin baılanys nómirine habarlasqanymyzda qaıyrymdylyq qordyń jetekshisimen tanystyq. Ózin Farıda dep tanystyrǵan basshysy qazir Almaty qalasynda em qabyldap júrgenin, taıaýda Aqtóbege keletinin aıtty. Kóp suraǵymyz jaýapsyz qalǵanymen qor aqsha jınap jatqan otbasynyń baılanys nómirin berdi.
— Ár qalada erekshe ul-qyzdary bar analardyń ortaq toptary bar. Ózderi habarǵa shyǵady. Eriktiler qujatta jazylǵan boıynsha túsken qarjynyń 30-35% alady, — dedi qor jetekshisi.
Qorǵa ótinish jasaǵan Aqmaral Jaǵaltaeva Qyzylorda oblysynda turady. Ol erekshe balalary bar analardyń tobynda aıtylǵan aqparat boıynsha qorǵa habarlasyp, kómek suraǵanyn rastady. Ári qordyń jetekshilerin tanymaıtynyn, buǵan deıin júzbe-júz kórmegenin, al aqsha bank kartasyna aýdarylatynyn jetkizdi. Demek bári qashyqtan atqarylady. Oǵan qajetti qujattar — jeke kýálik, týý týraly kýálik, balanyń densaýlyǵy týraly anyqtama jáne vıdeo dálel.
— Balam qazir 15 jasta. Týa bitti sal aýrýy dıagnozy qoıylǵan. Denesi qurysyp qalady, talma aýrýyna da shaldyqty. Tashkentte emdelý úshin buryn 500 myń teńge jetetin. Qazir odan 20-30% joǵary. Saýyqtyrý sharasy jyl saıyn jasalsa, em jaqsy qonady. Biraq qaltaǵa aýyrtpalyq túsirip tur. Sondyqtan qor kómegine júgindim. Byltyr aldym, bıyl da usynysymdy qabyldady. Qarjy aýdaryp, em alyp kelgen soń vıdeo esep beremiz. Qordan alǵan somany, em túrin aıtamyz. Biz bir-birimizdi kórmedik, tek telefon arqyly sóılesip otyrmyz. Bir aı qorǵa aqsha jınaıdy, qansha tústi, sonsha beredi. Jınalǵan aqshanyń bir bóligin eriktilerge, jalǵa alatyn keńsege tóleıdi eken, — dedi erekshe balanyń anasy.
Árıne, senbeı, anasynyń telefon nómirin surap alyp, habarlasatyndar bar. Biraq óte sırek. Sonyń ishinde tilshiler de aqparattyń shynaıylyǵyn tekserip alady.
— Qor buryn Almatyda boldy. Mundaı qor kóbeıip ketken soń Aqtóbege aýysqanyn aıtty. Qarjy da az jınalǵan eken. Talap boıynsha bir aı ǵana aqsha jınap, aýdarady. Naqty somasy belgisiz. Qansha jınalady, sony aýdarady. Belgili bir somany aıtyp, «sonsha aqsha kerek edi» dep ótinish beremin. Biraq odan az nemese kóp bolýy yqtımal. Men de qorǵa senbeı, kúmánmen qaradym. Keıin surap, bilip, habarlasqan edim. Bizge bir járdemaqy jetpegen soń osy qadamǵa bardyq, — dedi Aqmaral Jaǵaltaeva.
Onyń aıtýynsha, qaıyrymdylyq qordan, blogerlerden kómek surap, áleýmettik jelide ózi de tabys tabýǵa tyrysady.
Kásipkerlermen kezdesip, jáshikti ózim qoıdym — aqtóbelik turǵyn
Al 12 jáne 15 jastaǵy balalaryna arnap qaıyrymdylyq jáshigin ornatqan aqtóbelik turǵyn Meırambek Týleýovtiń aıtýynsha, jurttan aqsha jınaý úshin aldymen iri sýpermarket ıelerimen kezdesip, ótinish aıtqan. Dál osy jolmen 2018 jyldan bastap jáshik qoıǵan. Ony aı saıyn ózi jınap alady.
— Bir aıda bir jáshikten 500-1000 teńge jınalatyn kez de bolady. 3-4 jáshikten 15-20 myń teńge jınalady. Qazir adamdar qolma-qol aqsha ustamaıdy, kóbi QR-ǵa aýysyp ketken. Taıaýda bir sýpermarket ishindegi jáshikti tappaı izdedik. Surastyra kele alyp tastaǵanyn bildik. Sebebin naqty aıtpady. Al qor arqyly jylyna bir ret aqsha jınaýǵa bolady. Olar jáshikke salynǵan aqshanyń 20 paıyzyn ustap qalady, — dedi Meırambek Týleýov.
Onyń aıtýynsha, aqsha senimsizdikten emes, adamdardyń qolǵa aqsha ustamaıtynynan az túsip jatyr. Al QR kod qoıý úshin jeke kásipker retinde tirkelip, is júrgizip, esep berý kerek. Bul jumysty arttyrady.
Múgedektigi bar adamdarǵa qordan da kómek kerek — Gúlmıram Srajova
Qaıyrymdylyq qory týraly suraǵymyzdy «DARIYA» múgedektigi bar adamdardyń áleýmettik damý ortalyǵy» qoǵamdyq birlestiginiń quryltaıshysy Gúlmıram Srajovaǵa da qoıdyq. Ol birlestikte qarjy jınalmaıtynyn, biraq keıde artyqshylyq beretinin aıtty. 2005 jyly elimizde alǵashqylardyń biri bolyp «Biz birgemiz» aktsııasyn ótkizedi. І top múgedegi ári jalǵyzbasty anaǵa Aqtóbe qalasynan úı alýǵa aqsha jınady. Ol kezde 16 000 dollar aqsha jınalyp, jetpegenin ákimdikke aıtyp, jańa páterdi tómen baǵada alýǵa múmkindik týdy. Sonymen birge arbaǵa tańylǵan ánshige kómektesý úshin qaıyrymdylyq kontsert uıymdastyryldy. Ol qarjyǵa úı saldy.
— Qor arqyly úı alyp, baspanaly bolǵan adamdar keıde bizge jańalyqty bólispeıdi. Arlana ma, bilmeımin. Keıde jaǵdaıy tym nashar adamdar bolsa, biz qaıyrymdylyq qoryna ótinish jasap, aıtamyz. Olar kómektesedi. Keıde buqaralyq aqparat quraldaryna ótinish aıtyp, problemany ashyq kóteremiz. Onyń da kómegi bar. Meniń oıymsha, aqsha jınaıtyn qordyń bar aqparaty ashyq bolýy kerek. Keıbirin biz bilmeı jatamyz, atyn estimegenbiz. Birjaqty pikir aıtý qıyn. Bir anyǵy — qordy, onyń jumysyn bilgen soń ǵana aqsha aýdarǵan durys. Al muqtaj adamǵa ol qorlardyń kómegi kerek. Sebebi memlekettik kepildendirilgen kómek bar. Onda qarjy shekteýli. Máselen protez jasaǵan kezde biz ózimiz tańdaımyz, biraq usynystan da jaqsysyn jasatqymyz kelse qaltamyzdan qosymsha aqsha shyǵarýǵa týra keledi. Sol kezde qordyń kómegi bar, — dedi Gúlmıram Srajova.
Aıta keteıik, Aqtóbe oblystyq PD baspasóz qyzmeti bıyl qandaı da bir qaıyrymdylyq qorǵa qatysty shaǵym túspegenin habarlady.
Eske salsaq, byltyr Aqtóbede «More Life» qoǵamdyq qorynyń dırektory 44 mln teńgege jýyq qarjyny ıemdenip, sotta jaýap berýden bas tartty. Sottalýshy 6 jyl 6 aıǵa bas bostandyǵynan aıyryldy. Sottalýshy oblystyq sotqa apellıatsııalyq shaǵym túsirgenimen, úkim ózgerissiz qaldy.