Elimizde áli de 10 mln gektar jer paıdalanylmaı bos jatyr
PETROPAVL. KAZINFORM — Qazaqstannyń ulan-baıtaq jeri — asa mańyzdy ekonomıkalyq resýrs ári azyq‑túlik qaýipsizdiginiń kepili. Desek te elimizde bos jatqan jáne zańnamany buza otyryp berilgen aýyl sharýashylyǵy jerleri jeterlik.
Osy máseleni sheshý úshin Memleket birqatar zańnamalyq mehanızmderdi qoldanyp, paıdalanylmaı jatqan aýyl sharýashylyǵy jerlerin qaıtarý baǵytynda belsendi jumys júrgizip keledi.
2022 jyldan beri 13 mln gektarǵa jýyq jer memleket menshigine qaıtaryldy, onyń 11 mln gektardan astamy — jaıylym.
Igerilmegen jer
Elimizde aýyl sharýashylyǵy aınalymynda 205,5 mln ga jer ber. Onyń ishinde jaıylym alqabynyń alańy — 183 mln ga.
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimetinshe, jerdi qashyqtyqtan zondtaý jáne aýyl sharýashylyǵy janýarlaryn birdeılendirý derekterine sáıkes paıdalanylmaı jatqan nemese tıimsiz paıdalaný belgileri bar shamamen 10 mln ga astam jaıylym anyqtalady.
Mamandardyń aıtýynsha, jerdiń bos jatý faktisi alǵash ret anyqtalǵan kezden bastap bir jyl boıy maqsatqa saı paıdalanylmaǵan jaǵdaıda ol zańǵa sáıkes májbúrli túrde alynady.
Qandaı jaǵdaıda:
- jaıylymda maldyń bolmaýy nemese ýákiletti organ bekitken júktemeniń jartysynan az bolýy
- jemshóp daıyndaý maqsatynda shóp shabylmaýy
- egistikte aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn egýge arnalǵan jer ýchaskesin óńdeý jumysynyń júrgizilmeýi
- aramshópterdiń, butalardyń, shilikterdiń basyp ketýi nemese shóp bitiktiginiń jutańdanýy
- kópjyldyq kóshetterdi kútý, ónimin jınaý jáne tegisteý jumysynyń júrgizilmeýi.
Daýdy sotqa jetkizbeýge múddeli
Jer ýchaskesiniń menshik ıesine nemese jer paıdalanýshyǵa jer zańnamasynyń talaptaryn buzýdy joıý týraly nusqama tabys etilgen kún jer ýchaskesin paıdalanbaý faktisi anyqtalǵan kez dep esepteledi.
2022 jyly — 5,4 mln ga, 2023 jyly — 4,6 mln ga, 2024 jyly — 2,2 mln ga, al bıyl jyl basynan — 1 mln ga jer qaıtarylsa, 60% jer paıdalanýshylar óz erkimen paıdalanbaǵan jerlerinen bas tartqan.
Buǵan kóp jaǵdaıda jer ınspektorlary júrgizilgen tekserýler nátıjesinde qoldanylǵan sharalar — aıyppul salý, salyqty 20 esege deıin ulǵaıtý sebep.
Aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerdi utymsyz paıdalaný nemese múlde paıdalanbaǵan jaǵdaıda eskertý jasalady nemese jeke tulǵalarǵa — 10, shaǵyn kásipkerlik sýbektilerine nemese kommertsııalyq emes uıymdarǵa — 40, orta kásipkerlik sýbektilerine — 70, iri kásipkerlik sýbektilerine 200 AEK mólsherinde aıyppul salynady.
Sonymen qatar, jer paıdalanýshylardyń daýdy sotqa deıin jetkizbeı, paıdalanylmaı jatqan jer ýchaskesin qaıtarýǵa múddeli bolýynyń da óz sebebi bar.
Jer kodeksiniń 96-1 babyna sáıkes, jer ýchaskesi májbúrlep alyp qoıylǵan tulǵalarǵa úsh jyl merzimde qaıta jer berilmeıdi.
Osyǵan baılanysty májbúrli túrde sot tártibinde alyp qoıylǵan jer ýchaskeleriniń jalpy úlesi qaıtarylǵan jerdiń 10% alady.
Qalǵan 30% — zańsyz qabyldanǵan sheshimderdiń kúshin joıý, jer jaldaý merziminiń aıaqtalýy, memleket muqtajdyǵyna baılanysty alyp qoıýǵa baılanysty.
Bankte kepilde tur
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń málimetinshe, aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer ýchaskeleriniń naqty qanshasy bankterdiń kepilinde turǵanyn dál aıtý múmkin emes, óıtkeni mundaı aqparat bank qupııasy bolyp eseptelip, ekinshi deńgeıdegi bankter bul derekterdi memlekettik organdarǵa ashyq túrde bermeıdi.
Degenmen, qazirgi qolda bar derekter boıynsha, ekinshi deńgeıdegi bankterdiń kepilinde 4 844,8 myń gektar aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerler bar.
Bul rette Jer kodeksiniń 92-babynyń 6-tarmaǵyna sáıkes, eger bank kepildegi jer ýchaskesin óz menshigine alsa, memleket mundaı jerdi májbúrlep alyp qoıýdy tek menshik quqyǵy tirkelgen kúnnen bastap alty aı ótken soń ǵana júzege asyra alady.
Qaıtarylǵan jerge suranys joǵary
Astyqty óńir — SQO-da, Aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń málimetinshe, 2022 jyldan bastap 712 myń ga paıdalanylmaı jatqan jer memleket menshigine qaıtaryldy.
Sonyń ishinde bıyl prokýrorlyq qadaǵalaý aktisi negizinde jalpy aýdany 33,2 myń gektar, kadastrlyq quny 29,8 mlrd teńge bolatyn 36 jer ýchaskesi memleket menshigine ótti.
Basqarma basshysynyń orynbasary Talǵat Naýryzbaevtyń aıtýynsha, oblys boıynsha bos jatqan aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerler joq. Memlekettik menshikke qaıtarylǵan jerler sharýashylyqtarǵa konkýrs arqyly jalǵa berildi.
Óńir boıynsha 2022 jyldan bastap jáne 2025 jyldyń 7 aıy aralyǵynda 68 konkýrs ótkizildi, onyń qorytyndysy boıynsha 132,3 myń ga aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jer berildi, onyń ishinde egistik 37,3 myń ga bolsa, qalǵany jaıylym.
— Alynǵan jerler halyqtyń jaıylymdyq ýchaskelerge degen qajettiligin qanaǵattandyrý úshin beriledi, sondaı-aq aýyl sharýashylyǵy óndirisimen aınalysqysy keletinderge jalǵa beriledi. Osy maqsatta 361,5 myń ga qaıta bólindi, onyń ishinde turǵyndarǵa jaıylymǵa — 229,2 myń ga, aýyl sharýashylyǵy óndirisimen aınalysqysy keletinderge — 132,3 myń ga berildi. Qazir oblys boıynsha jalpy halyqtyń jeke aýlasyndaǵy tórt túlik boıynsha jaıylym tapshylyǵy joq, — deıdi Talǵat Naýryzbaev.
Jerdi tıimdi basqarýdyń mańyzy
Jer resýrstaryn tıimsiz paıdalanýdyń eldi mekenderdiń damýyna keri áseri bar. Kozybayev University-diń PhD doktory Danııar Baıteńizovtyń aıtýynsha, ol ekonomıkaǵa, ekologııaǵa jáne áleýmettik salaǵa da qatysty.
— Ekonomıkalyq áserine keler bolsaq, ınvestıtsııalyq tartymdylyq tómendeıdi. Bos jatqan, aramshóp basqan jer erozııaǵa ushyrap, topyraqtyń qunary joǵalady. Saldarynan azyq‑túlik óndirisi azaıady. Jerdi tıimsiz paıdalaný shóldenýge ákeledi. Aýa sapasynyń nasharlaýyna áser etedi. Al áleýmettik jaǵynan aıtar bolsaq, jerdi durys qoldanbaý aýylda ómir súrý jaǵdaıyn nasharlatyp, turǵyndardy qalaǵa kóshýge májbúr etedi. Bul óz kezeginde qalalyq ınfraqurylymǵa qosymsha júkteme ákeledi. Qoryta aıtqanda, turaqty damý tejeledi — turmys sapasy tómendeıdi, shyǵyndar artady, qorshaǵan orta nasharlaıdy. Bul — ekonomıkalyq, ekologııalyq jáne áleýmettik turaqtylyqqa keri áser etetin mańyzdy faktorlardyń biri, — deıdi Danııar Baıteńizov.
Bos jatqan jerdi qaıtarý jetkiliksiz
Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi «Jerlerge zerttep-qaraý jumystaryn júrgizý memlekettik ınstıtýty» RMK málimetinshe, vedomstvo 2024-2030 jyldar kezeńine topyraq qunaryn qalpyna keltirý jáne arttyrý jónindegi sharalarǵa qatysty Jol kartasyn ázirlegen.
Bekitilgen qujat sý jáne jel erozııasymen, sondaı-aq shóleıttenýmen kúres boıynsha odan ári shara qabyldaı otyryp, topyraqty keshendi zertteýdi qamtıdy.
Bul sharalar degradatsııaǵa qarsy kúres jónindegi óńirlik Jol kartasynda kórsetiledi, búgingi kúni on jeti óńirde sondaı qujat bar.
— Jol kartasy aıasynda aýyl sharýashylyǵy jerlerin utymdy paıdalaný maqsatynda Jer resýrstaryn basqarý komıteti men jergilikti atqarýshy organdardyń vedomstvolyq baǵynysty uıymdarynyń ózara is-qımyl algorıtmi bekitildi. Bul algorıtmde jer paıdalanýshylardyń ýchaskeni tıimdi paıdalaný jónindegi mindettemesin oryndamaǵan jaǵdaıda jer ýchaskesin jalǵa alý shartyn buzý ne sharttyń qoldanylý merzimin uzartýdan bas tartý kózdelgen. Eger jerdiń qunaryn saqtaýǵa qarsy naqty, júıeli sharalar qolǵa alynbasa, bul aldaǵy 10–15 jylda aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdiń qysqarýyna ákelýi múmkin, — deıdi mamandar.
Esterińizge salaıyq, buǵan deıin ShQO-da bos jatqan 64 myń gektardan astam, Atyraý oblysynda 31 myń gektar jer qaıtarylǵanyn jazǵan edik.