Elektromobılderge bólingen kvota taýsyldy — Qazaqstan-Qytaı shekarasynan fotoreportaj
ALMATY. KAZINFORM — Bir aı buryn Qazaqstanda jeńildikpen elektrli kólikterdi ákelýge bólingen kvota taýsyldy. Kazinform agenttiginiń tilshileri shekaradaǵy jaǵdaıdy baqylap, kólikterdiń Qytaıdan qalaı jetkiziletinin kórip qaıtty.
Kvota taýsyldy
Memlekettik kirister komıteti qazan aıynyń ortasynda 15 myń elektrli kólikti salyqsyz ákelýge bólingen kvota taýsylǵanyn habarlady. Endi elektrli kólikter qalypty tártippen rásimdelip, barlyq salyq pen tólem tólenýi tıis.
Sol kezde áleýmettik jelilerde Qytaı shekarasynda shamamen myńǵa jýyq elektromobıl «turyp qalǵany» týraly aqparat tarady, olar kólikterdi jeńildikpen rásimdep úlgermegen.
Biz jaǵdaıdy baqylap kórý úshin Qazaqstanǵa ákelinetin kólikterdiń shamamen jartysy ótetin «Nur Joly» ótkizý beketine attandyq.
Almatydan ótkizý pýnktine deıingi jol uzaq — 340 shaqyrymnan asady. Shekaraǵa jaqyndaǵan saıyn júk kólikteriniń uzyn-sonar kezegin baıqaýǵa bolady.
Júk kólikterdiń biriniń júrgizýshisi Jarkentten shyqqanyna shamamen 9 saǵat ótkenin, shekaradan túnge qaraı ótýge úmiti bar ekenin aıtty. Buǵan deıin júrgizýshiler birneshe kún boıy kezek kútetinine shaǵymdanatyn.
Kezekke ne sebep
Memlekettik kirister komıteti buǵan deıin eki jaqtyń ótkizý múmkindigi birdeı bolmaǵandyqtan, júk kólikteri kóptep jınalatynyn málimdegen edi.
Keden beketiniń bastyǵy Murat Erdenbekovtiń aıtýyna qaraǵanda, Kólik mınıstrligi men Memlekettik kirister komıteti Qytaı tarapynyń kún saıyn qabyldaıtyn kólikter sanyn 800-ge deıin kóbeıtýge kelisip, jyl sońyna deıin 1 000-ǵa jetkizý múmkindigin qarastyrǵan.
— Biz shamamen 10-11 qarashada elektrondy kezekti 800-den 1 000 kólikke deıin kóbeıttik. Alaıda sol kezde Qytaı tarapy kúnine tek 650-750 kólik qabyldady. Osydan keıin Qazaqstan jaǵynda kezek paıda boldy. Qazir jaǵdaı turaqtalyp, Qytaı tarapy kólik ótkizý kólemin kóbeıtip otyr, — dedi ol.
Buǵan qosa, «Qaljat — Dýlaty» beketinde bir apta boıy júrgizilgen jóndeý jumystary qosymsha júktemege sebep boldy.
Osy ýaqyt ishinde keıbir kólikti «Nur Joly» shekara beketine jiberýge týra keldi. Sol sebepti bekette kólikter kóptep jınaldy. Sonymen qatar Qytaıdaǵy ınspektsııalyq-baqylaý kesheniniń jumysy elektr qýatynyń bolmaýyna baılanysty ýaqytsha toqtap qaldy, bul da kólikterdiń ótýin baıaýlatty.
Degenmen kelesi jyldyń basyna deıin shekarada jumys turaqtanady dep josparlanyp otyr.
Aıta keteıik, 2023 jyldan beri elektrondy kezek júıesi jumys istep keledi. Júrgizýshiler onlaın tirkelip, ádette bir kúnde shekarany kesip ótedi.
Jańa aınalma jol
Shekaralyq baqylaý pýnkti aýmaǵynda jańa aınalma jol salynyp jatyr, bul joldaǵy kólik keptelisin azaıtýy tıis.
Jol negizinen jeńil kólikter men jel generatorlaryn tasymaldaıtyn júk kólikterine arnalǵan. Murat Erdenbekovtiń aıtýynsha, mundaı iri kólikterdi tekserý uzaq ýaqyt alatyndyqtan, olar basqalarynyń qozǵalysyna kedergi keltiredi.
Jańa jol áli paıdalanýǵa berilmegen, ony jeltoqsannyń ortasyna deıin iske qosý josparlanyp otyr. Aldaǵy ýaqytta jaryqtandyrý men qorshaýlar ornatylady.
Jol kólikterdi keden beketin aınaldyryp, negizgi magıstralǵa shyǵarady, al ýchaskede shekara qyzmeti baqylaýdy jalǵastyrady.
Bolashaqta tıisti kelisimder jasalsa, osy jol arqyly kólikterdi «Qorǵas» shekara mańy yntymaqtastyǵy halyqaralyq ortalyǵyna da jiberý múmkindigi qarastyrylady.
Qazaqstan Premer-mınıstri Oljas Bektenov buǵan deıin belgııalyq Sarens kompanııalar tobynyń tóraǵasy Lıýdo Sarenspen kezdesip, «Nur Joly» pýnktinde aınalma jol salý jobasyn talqylaǵan edi.
Bul bastama shekaradaǵy ótkizý qabiletin arttyrýǵa jáne tasymal aǵynyn jeńildetýge kómektesedi.
Joba boıynsha uzyndyǵy 3,2 shaqyrym jáne eni 12 metr bolatyn aınalma jol salynady. Bul jol arqyly 100 tonnadan artyq salmaqtaǵy iri júk kólikteri júre alady. Sonymen qatar jalpy aýdany 81,6 gektar bolatyn avtoturaq ta paıda bolady.
Ahýal turaqty
Qazaqstanda Qytaıdan ákelinetin elektrli kólik sany kúrt ósti. Alaıda 14 qazannan keıin jeńildikpen ákelýge bólingen kvota taýsylǵandyqtan, ereje ózgerdi. Sol sebepti shekarada kezek pen jaǵdaıǵa qatysty suraq kóbeıdi.
Keden beketiniń bastyǵy Murat Erdenbekovtiń sózinshe, jeke tulǵalar endi 12% KQS tóleýi kerek. Al zańdy tulǵalar kólikti jalpy tártippen rásimdeıdi.
Kedenniń bas mamany Qanat Qasymbekov qazir shekaradaǵy ahýal turaqty ekenin aıtyp, ýaqytsha saqtaý qoımalarynda bar-joǵy 50 elektromobıl ǵana turǵanyn habarlady.
Kólik ıeleri qosymsha kvotanyń bólingenin kútip otyr. Alaıda onyń jyl sońyna deıin bólinip ne bólinbeıtini belgisiz. Ol shekarada nemese ýaqytsha saqtaý qoımasynda myńdaǵan kólik turyp qalǵany týraly aqparatty joqqa shyǵardy.
Onyń sózinshe, qosymsha kvota máselesin Memlekettik kirister komıteti qarap jatyr. Kelesi jylǵa jeńildik qarastyrylǵan, biraq onyń naqty kólemi keıin anyqtalady.
Aıta keteıik, ýaqytsha saqtaý qoımasynyń aýdany — shamamen 2 000 sharshy metr. Ondaǵy júk kólikteriniń kóbi qosymsha keden tekserýin kútip otyr.
Kólikti ýaqytsha saqtaý qoımasynda saqtaý aqyly, óıtkeni bul — jeke menshik aýmaq, bir kólik úshin kúnine — 3500 teńge. Sondyqtan tutynýshylarǵa onda kólikterdi uzaq ýaqyt saqtaý ekonomıkalyq turǵydan tıimsiz.
Qasymbekov MKK azamattarǵa kvota shegin aldyn ala eskertkenin aıtty. Alaıda bul kesirin tıgizgen.
— Osydan keıin kerisinshe dúrbeleń bastaldy. Kópshiligi kólikterdi kóptep ákelýge tyrysty, — dedi ol.
Jeńildik kimderge edi
Jeńildik jeke tulǵalarǵa, ıaǵnı Qazaqstan azamattaryna arnalǵan. Munyń maqsaty elektromobıl naryǵyn damytý jáne ekologııalyq taza kólikti qoljetimdi etý edi.
Alaıda Qazaqstannyń avtokólik odaǵy prezıdenti Anar Maqasheva men Kólik naryǵyn monıtorıngileý jáne saraptaý agenttiginiń dırektory Artýr Mıskarıan Business FM-ge bergen suhbatynda bul jeńildikti kommertsııalyq kompanııalar kóptep paıdalanǵanyn aıtty.
Keıbir kásipker júzdegen kólikti KQS tólemeı ákelip, baǵdarlamadan paıda tapqan.
Kvota durys qoldanylmaǵandyqtan, onyń bastapqy maqsaty burmalandy: baǵdarlama azamattardy qoldaýdyń ornyna kommertsııalyq paıdaǵa jumys istep ketti.
Artýr Mıskarıannyń sózinshe, 2023 jyly kvotanyń jartysyna jýyǵy paıdalanylǵan, 2024 jyly sál kóbirek, al 2025 jyly tolyq qoldanylǵan.
QAO derekteri boıynsha Qazaqstanǵa shamamen 27 myń elektrli kólik ákelingen, biraq avtoparkte tek 16 myńy tirkelgen.
Bul degenimiz shamamen 11 myń kólik qaıta eksporttalǵan. Kvota boıynsha salyqsyz ákelingen kólikterden bıýdjetke shamamen 30 mlrd teńge shyǵyn kelgen.
Sarapshylardyń pikirinshe, «sur naryq deldaldarynyń» belsendiligine baılanysty kvotany kóbeıtý múmkin emes sııaqty.
Buǵan deıin Threads qoldanýshysy Almatyda uly KQS tólemeı, Qytaıdan elektromobılder ákelgenin aıtqan. Onyń sózinshe, shekarada 1 000-nan astam kólik «turyp qalǵan», ár kólikti rásimdeý úshin qosymsha shamamen 3 mln teńge qajet bolyp, barlyǵy 3 mlrd teńgeden asqan.
Elektrli kólikterdiń baǵasy ósti
Avtobıznespen bes jyldan beri aınalysyp kele jatqan almatylyq kásipker Adem Ospanov kólikter ádettegideı turaqty jetkizilip jatqanyn, shekarada qıyndyq joq ekenin aıtty.
Degenmen jeńildik aıaqtalǵan soń elektrli kólikterdiń baǵasy 500 myńnan 1 mln teńgege deıin kóterilgen. Bul suranysty sál azaıtqanymen, biraq satyp alýshylardyń qyzyǵýshylyǵy áli de joǵary. Barlyq kólik KQS tólemimen zańdy túrde rásimdeledi.
— Negizinen biz janarmaımen júretin jáne gıbrıdti kólikterdi ákelemiz, al elektromobılder ishinde Honghi úlgileri bar. Jyl basynan bastap olar jeńildikpen rásimdelgen. Lımıt 15 myń kólik boldy, naryqta basqa da avtobıznes qatysýshylary bar. Qazir jeńildik aıaqtaldy, KQS tóleýge tıispiz. Kelesi jyly kvota berile me, joq pa — belgisiz, sol sebepti qazirgi jaǵdaıǵa beıimdelemiz, — dedi kásipker.
Onyń aıtýynsha, Honghi úlgileri buryn 6,5 mln teńge bolsa, qazir 9-10 mln teńge shamasynda. 2025 jyly baǵasy kem degende 15% ósýi múmkin.
Júk pen kólikter qalaı tekseriledi
«Nur Joly» ótkizý beketi táýlik boıy jumys isteıdi. Kún saıyn shamamen 1 800 kólik — 1 200-i Qytaıdan, 600-i Qazaqstannan ótedi. Solardyń 600-i — avtovoz, arnaıy tehnıka jáne úlken kólemdi kólik.
Jeńil kólikter ádette jarty kúnde rásimdeledi. Tekserý kóliktiń túrine baılanysty júrgiziledi: jeńil kólikterdiń vızýal tekserý jáne kınologııalyq baqylaýdan ótedi.
Al júk kólikteri skanerleý ınspektsııalyq-baqylaý kesheni arqyly tekseriledi. Bul júıe olardyń quramyn jyldam ári tıimdi anyqtaýǵa múmkindik beredi.
Keıde tyıym salynǵan zattar da kezdesedi. Murat Erdenbekovtiń aıtýynsha, qyrkúıek aıynda bir adam jolaýshylar avtobýsy arqyly Qazaqstannan Qytaıǵa ýran alyp shyǵýǵa áreket jasaǵan. Ol jaýapkershilikke tartyldy. Sonymen qatar kontrabanda taýarlaryn tasymaldaý oqıǵalary da jıi tirkeledi.
Qazir kedende 118 qyzmetker jumys isteıdi. Olardyń jumys kestesi aýysym boıynsha: úsh kún jumys istep, úsh kún demalady.
150 mlrd teńge kedendik tólem men salyq
2025 jylǵy qańtar-qazan aıynda «Nur Joly» keden beketi arqyly 150 mlrd teńge kóleminde salyq pen kedendik tólem jınaldy.
Osy ýaqyt ishinde 61 myńnan astam júk jáne jeńil kólik rásimdeldi. Jeńildik shemasy boıynsha shamamen 7 500 kólik ótken, olardyń kópshiligi Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq (EAEO) aıasynda tirkelgen elektromobılder boldy.
Tranzıttik kólikterdi esepke alý da belsendi júrip jatyr: 2025 jyly 221 601 deklaratsııa rásimdeldi, bul byltyrǵa qaraǵanda 25% kóp.
Qytaıdaǵy jańa erejeler
2025 jylǵy 1 qańtardan bastap Qytaıda jańa avtokólikterdi eksporttaýǵa qatysty jańa erejeler engizildi. Endi 180 kúnnen artyq tirkelgen «jańa» kólikterdi zaýyttyń resmı ruqsatynsyz, taǵaıyndalǵan el servıstik ortalyqtardyń bar-joǵyn kórsetpeı, shetke shyǵarý múmkin emes.
Bul shekteý jańa kólikterdi «qoldanylǵan» dep kórsetip eksporttaý shemasyn toqtatý úshin jasaldy, biraq Qazaqstandaǵy ımporttaýshylar úshin jetkizý ýaqyty men shyǵyny artady.
Keıingi derekterge sáıkes, Qytaıdaǵy elektromobılder shetel naryǵyn jaýlap, Eýropada Tesla-ny basyp ozyp keledi.
Buǵan deıin Májilis depýtaty Oljas Nuraldınov elektromobılderdi ákelýge jeńildikti uzartý týraly usynys jasaǵan edi.