Elmıra Sýhanberdıeva: Ustazdyq etken zaman kóshinen qalmaı, qashanda bir qadam alda bolýy qajet
- Elmıra Amangeldiqyzy, birinshiden, Sizdi jáne Astananyń barlyq ustazdar qaýymyn Bilim kúnimen jáne jańa oqý jylynyń bastalýymen quttyqtaýǵa ruqsat etińiz. Denderińizge saýlyq, jumystaryńyzda jemisti bolýlaryńyzdy tileımiz.
- Rahmet! Búgin elordalyq balalarda úlken mereke - qalada jańadan bes mektep ashylyp jatyr. Elbasynyń aıtýynsha, búginde ınnovatsııalyq bilim berý basty nazarda bolýy tıis. Jańa formatsııadaǵy adamdy tárbıelep shyǵarý úshin qazirgi mektepterdiń bazasyn jańartý qajet. Nursultan Ábishuly bilim berý strategııasynyń baǵytyn aıqyndap berdi: oqý úderisinde zamanaýı tásilder qoldanatyn jańa mektepter salý máselesi sheshilýi kerek.
Memleket basshysynyń barlyǵyna teń quqyq berý týraly tapsyrmasyn oryndaý maqsatynda elorda mektepterinde múmkindikteri ózgeshe balalarǵa bilim alýǵa jaǵdaı jasalyp otyr. Barlyq ata-analar men oqýshylar atynan Elbasyǵa jas urpaqty tárbıeleý isinde únemi qamqorlyq kórsetip kele jatqany úshin alǵys bildirgimiz keledi.
- Jańa oqý jyly qarsańynda Astanada dástúrli tamyz keńesi bolyp ótti. Onyń jalpy bilim berý salasynyń damý baǵytyn aıqyndaıtyn aıryqsha mánge ıe ekeni belgili. Úlken pedagogıkalyq jıynda sóz sóılegen elorda ákimi Imanǵalı Nurǵalıuly Tasmaǵambetov birqatar túıtkildi máselelerge toqtalyp, olardy sheshý joldaryn sanamalap berdi. Sondaı-aq ol Astananyń Bilim basqarmasyna birqatar naqty tapsyrmalar júktedi. Osyǵan oraı bul baǵytta qandaı jumystar júrgizilip jatyr, naqty josparlar bar ma?
- Shyn máninde, tamyz keńesi - elordanyń muǵalimderi úshin mańyzdy oqıǵa. Osyndaı is-sharalar kezinde bilim berý salasynyń qyzmetkerleri úshin baǵyt-baǵdar kórsetiledi. Biz jumysymyzda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarabaevtyń «Qazaqstan - 2050 Strategııasy» Joldaýyn basshylyqqa alamyz. Bul qujatta barlyǵy qadam-qadammen naqty jazylǵan. Bizdiń mindetimiz - ár qadamdy buljytpaı oryndaý.
Prezıdent aıtyp kórsetken máselelerge qatysty qala ákimi Imanǵalı Tasmaǵambetov naqty tapsyrmalar berdi. Sonyń ishinde barlyq ustazdar úshin kompıýterlik saýattylyq deńgeıin arttyrý kýrstaryn uıymdastyrý, al jyl sońynda kompıýtermen jáne ǵalamtormen jumys isteý bilimderin tekserý úshin attestatsııa ótkizý jóninde tapsyrma júkteldi.
Sonymen qatar shahar basshysy tájirıbe negizinde birqatar mektepterde «Psıhologııa» pánin engizý týraly jospardy ázirlep bekitýdi tapsyrdy. Biz bul baǵytta jumys jasap jatyrmyz. Kompıýterlik saýattylyq deńgeıin arttyrý kýrstaryn uıymdastyrý alańdary ázirlenýde. Budan bólek semınarlar men trenıngter ótkiziletin bolady. Bul úlken jumys, nátıjesi de kóp kúttirmesi anyq.
Esterińizde bolsa, tamyz keńesteriniń birinde mektep oqýshylarynyń esse jazýy máselesi kóterilgen edi. Bul búkilálemdik tájirıbe. Osy másele tóńireginde kóp jumys atqaryldy. Basqa joly mektep saıttaryn ashý máselesi qozǵaldy. Mine bári endi osy úderiske jumyla kirisip ketti.
Búginde biz jahandyq aqparattandyrý dáýirinde Ǵalamtorda jumys isteı bilý qajettigi týrasynda aıtyp otyrmyz. Muǵalimder, oqýshylar jáne olardyń ata-analary bir yrǵaqta ómir súrgenin qalaımyz. Qazir mektep oqýshylary kóp ýaqytyn áleýmettik jelilerde ótkizedi, olarǵa búkil álem aıqara ashyq. Ustazdar da zamanaýı úrdisti baqylap otyrýǵa tyrysýda. Olardyń kópshiliginde Internet paraqshalary, tipti ózderiniń blogtary da bar. Bul - zaman talaby. Balalar jańany tez úırenip, lezde qaǵyp alady. Osy turǵyda bizdiń maqsatymyz - qatardan qalmaı, zaman ilegine ilesip júrý, tipti bir qadam alda bolýymyz kerek.
«Psıhologııa» páni týraly áńgime qozǵasaq, onyń búgingi kúngi ózektiligine toqtalmaı ketýge bolmaıdy. Kóptegen oqytýshylar psıhologııany úlken qyzyǵýshylyqpen zerttep bilýge kirisip ketti. Biz birqatar trenıngter men semınarlar ótkizý jóninde kelissózder júrgizýdemiz. Sonymen qatar tájirıbe negizinde Astananyń 5 mektebinde osy pándi engizý týraly Bilim mınıstrligine hat daıyndap jatyrmyz. Sondaı-aq belgili psıholog-pedagogtar da tartylatyn bolady.
Buryn «Ádep jáne otbasylyq ómir psıhologııasy» páni bolatyn, keıin ol qysqaryp ketti. Qazir «Ózin ózi taný» páni oqytylady, ol da qajetti ári ózekti pán. Elbasy tárbıe men bilimniń otbasynan bastalatynyna qashanda erekshe mán beredi. Shynynda da, mektep balanyń úıinen alatyn tárbıe men bińlimdi tek tolyqtyrady. Mektep pen ata-ana bir komanda retinde jumyla jumys jasap, bir-birimizge qoldaý kórsetip otyrýymyz kerek. Munyń ózi de psıhologııa ǵoı, ata-ana balasyn, bala ustazyn, ustaz ata-anany durys túsinýi qajet. Sondyqtan «Psıhologııa» sekildi pán qajet jáne biz ony mindetti mektep baǵdarlamasyna engizý úshin jumysty jalǵastyratyn bolamyz.
- Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev úsh tuǵyrly til saıasatynyń júzege asyrylýyna kóp kóńil bóledi. Jýyrda bergen suhbatynda Elbasy qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderin meńgerý mańyzdy ekenin taǵy bir márte eske saldy. Bul máseleni oń jolǵa qoıý úshin elordalyq mektepterde qandaı sharalar qolǵa alyndy?
- Prezıdenttiń bul oıyn júzege asyryp jatyrmyz. Búginde balalarymyzdyń kópshiligi úsh tilde de erkin sóıleıdi. Astana mektepterinde shet tili birinshi synyptan bastap bir saǵattan úıretiledi. Sondaı-aq, orys tildi mektepterde qazaq tili páni birinshi synyptan oqytylady. Bizdiń qaladaǵy mektepterdiń shamamen 60% - bul lıtseıler men gımnazııalar. Sondyqtan tilderdi meńgerýge qosymsha fakýltatıvten saǵat qosýǵa múmkindik bar. Tildi tereńdetip oqytatyn lıtseıler shet tilderine kóbirek mán berilýin qalasa, emin erkin saǵat qosa alady. Mundaı jaǵdaıda, árıne balanyń densaýlyǵy basty nazarda bolýy tıis. Óıtkeni mektepterde olarǵa túsetin júk jeńil emes.
Sondaı-aq bizde tildik kýrstar uıymdastyrylady. Keıbir mektep dırektorlary Ulybrıtanııamen ózderi kelissóz júrgizip, kelisimge turady. Osylaısha, bizdiń oqýshylar túrli baǵdarlamalar, baıqaýlar men granttar aıasynda shetelge tildi meńgerý úshin taǵylymdamadan ótýge joldama ala alady.
- Búginde muǵalim mártebesi jaıly jıi aıtylady. Kadrlar tapshylyǵy da bar. Sizdiń oıyńyzsha, ustaz mártebesin kóterip, jas qyz-jigitterdi bul salaǵa qalaı tartýǵa bolady?
- Pedagog - bul kásibı qabilettilik. Naǵyz pedagog bolý úshin joǵary oqý ornyn aıaqtaý jetkiliksiz. Bul jumysty shyn júrekpen súıý kerek. Amal bolmaǵandyqtan osy salaǵa barǵan kezder de boldy. Búginde bilim berý mekemelerinde jumys isteý úshin tıisti bilim alýǵa bar jaǵdaı jasaldy. Jasyratyny joq, shynymen kadr tapshylyǵy baıqalady. Ásirese, bastaýysh synyp muǵalimderi jetkiliksiz. Búginde jaǵdaı jaqsaryp keledi. Muǵalimniń bedeline qatysty máselede ata-analar da mańyzdy ról atqarady. Eger úıde muǵalimniń aıtqany durys dep úıretse, onda oqýshy da ustazyna ózgeshe qaraıtyn bolady. Muǵalim de ózin laıyqty deńgeıde ustaýy tıis. Bul jerde japonııalyq ımperatordyń sózin keltirgim keledi: «Muǵalimniń jalaqysyn premer-mınıstrdikindeı qylyp, ımperatordaı qurmet kórsetý qajet». Memleket bilim berý salasyna kóp kóńil bólýde. Jalaqymyz da únemi kóterilip turady. - Elordalyq muǵalimniń ortasha jalaqysy búginde qandaı somany quraıdy?
- Búginde elordalyq muǵalimniń jalaqysy eńbek ótiline baılanysty ortasha alǵanda 60-65 myń teńge shamasynda. Eger eńbek ótili bar joǵary dárejeli ustazdardyń jalaqysy 100 myń teńgege deıin jetedi.
- Qazir kóptegen salalarǵa jastardyń kelý úrdisi baıqalady. Elordalyq mektepterdiń ákimshilikterinde jastardyń qatary qalyńdady. Astanada mektep dırektorlarynyń ortasha jasy qanshada?
- Shynynda da, Astanada jas dırektorlar kóp. Olar óte saýatty jáne bul qýantpaı qoımaıdy. Búginde jaqsy dırektor - bul jumysy jemisti menedjer. Eskini esten shyǵarmaı, jańaǵa jol ashý qajet. Kadrlardy tańdaǵanda da osyny eskerý kerek. Tájirıbeli muǵalimder de talapty jastar da qajet. Úırenýden jalyqpaý kerek. Jas maman tájirıbeli muǵalimnen úırense, tájirıbeli oqytýshy jastyń jaqsy jaqtaryn túıip alsa ıgi. Elordalyq mektep dırektorlarynyń ortasha jasy - 45-50 shamasynda, budan da jas dırektorlar bar. Máselen, 40 jastaǵy, 35 jastaǵy jáne 30 jastaǵy mektep jetekshileri. Olar buryn muǵalim bolǵan, keıin mektep dırektorynyń orynbasarlary bolyp qyzmet etken. Parasatty, dana dırektor tájirıbeli pedagogtar men jas mamandardy bir iske jumyldyra alady.
- Urpaqtar sabaqtastyǵy taqyrybyn qozǵadyńyz. Sizdiń tájirıbeńiz mol, mamandyqtyń ár kezeńinen óttińiz. Sizdiń oıyńyzsha, búgin bilim berý salasy júıesinde neni ózgertý kerek, neni saqtap qalǵan durys?
- Keńestik bilim berý júıesi myqty bolǵanyn moıyndaýymyz kerek. Sol zamanda mektep bitirgenmin. Keıin Qazaq memlekettik ýnıversıtetin támamdadym. Keıin mektepte jumys istedim. Tájirıbeli pedagogtarmen birge qyzmet ettim. Ýaqyt óte mektep dırektory bolyp kóterildim. Eńbek jolymda eskini umytpaı, jańashyldyqty túrtip otyrdym. Kóbi árıne muǵalimge de baılanysty. Muǵalimderge zamanǵa saı beıimdelý kerektigin aıtyp júremin. Kadrlardy, ásirese matematık pen fızıkterdi saqtap qalýymyz kerek. Matematıkter kommertsııalyq qurylymdarǵa ornalasady. Fızık, matematık jáne ınformatıkterdi bilim berý salasynda ustap qalýǵa tyrysamyz.
- Astanalyq muǵalimderdi yntalandyrý úshin bilim berý basqarmasynda qandaı sharalar jasalyp jatyr?
- Elorda mektepteriniń arasynda qala ákimi grantynyń baıqaýy ótýde. Grant 30-ǵa jýyq baǵdardy qarastyrady. Jeńimpaz atanǵan mektepte ómir boıy qyzmet etetin 10 pedagogtyń jalaqysyna ákim 50 paıyz ústemeaqy tóleıtin bolady. Mektepke de qarajat qory bólinedi. Astanada mektep dırektory bolyp istegen kezimde bul maǵan jáne meniń ujymymnyń jumysyna jaqsy serpin berdi. Osyndaı sharalar arqyly mektepter men oqytýshylardy yntalandyryp, jaqsy mamandardy bilim berý mekemelerinde ustap qalýǵa tyrysamyz.
- Siz tájirıbeli pedagog jáne basshy ǵana emes, sonymen birge úsh balanyń anasysyz. Bos ýaqytyńyzdy qalaı ótkizesiz, súıikti isińiz bar ma?
- Kishi ulym eki jasta. Úlken qyzym 21-de bolsa, ortanshy qyzym - 13-te. Bos ýaqytymdy osy balapandaryma arnaımyn desem de bolady. Balabaqsha, mektep jáne kolledjderde balalarym kóp bolsa da, týǵan balalarymdy da umytpaımyn. Demalys kúnderin januıammen ótkizýge tyrysamyn. Úıime kesh kelsem de, 5-10 mınýttaı ýaqytymdy bólýge tyrysamyn. Eńbek demalysymdy otbasyma arnaımyn. Qyzdarym úıdegi jumystar boıynsha kómektesedi. Balalaryma dos bolýǵa tyrysamyn. Balalarymyzǵa kem degende 10-15 mınýtymyzdy bólsek, otbasynda bereke bolatynyn psıhologtar dáleldegen. Kınoǵa, «Araı» elordalyq saıabaǵyna barýdy unatamyz.
- Jańa oqý jylynda Astananyń muǵalimderine ne tiler edińiz?
- Elordalyq pedagogtarǵa sabyrlyq men izdenimpazdyq tileımin. Zaman aǵymyna saı damýymyz kerek. Eńbek etip, sheberligimizdi shyńdap, balalar men kásibimizdi súıýimiz kerek. Barlyǵyna densaýlyq pen shyǵarmashylyq izdenis tileımin. Ata-analarǵa da sabyrlyq tileımin. Maqsatymyz bir. Sondyqtan bala, ata-ana jáne muǵalimder bárimiz jumylyp jumys isteýimiz tıis. Bizde qazir 5 mektep ashylyp jatyr. Jańa balabaqshalar men mektepterdiń salynyp jatqany jaqsy emes pe?! Bul memleketimizdiń damýynyń aıǵaǵy. Barlyǵyna jaqsylyq pen kóterińki kóńil-kúı tileımin!
- Áńgimeńizge rahmet!