EQYU elderiniń saıası elıtasy jáne halyqaralyq sarapshylar qoǵamdastyǵy qazaqstandyq tóraǵalyqty asa joǵary baǵalaýda - Q.Saýdabaev
jáne Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyǵynyń nátıjeleri týraly «QazAqparat» tilshisine bergen suhbatynda EQYU-nyń Іs basyndaǵy tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy -Syrtqy ister mınıstri Qanat Saýdabaev aıtyp berdi.
- Qanat Bekmyrzauly, Qazaqstannyń Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymyndaǵy tóraǵalyǵy aıaqtalyp keledi. Qazaqstannyń osy laýazymdaǵy jumysyn álemdik qoǵamdastyq qalaı baǵalaýda?
- Eń aldymen mynany aıtyp ótkim keledi: EQYU-ǵa múshe 56 memlekettiń osy mártebeli halyqaralyq uıymǵa Qazaqstandy tóraǵa etip saılaý týraly biraýyzdan qabyldaǵan sheshimi táýelsizdigimizdiń azǵantaı jyldary ishinde bizdiń Tuńǵysh Prezıdentimiz, Jalpyulttyq kóshbasshymyz - Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń tamasha basshylyǵymen qol jetkizilgen tańqalarlyq tabystarymyzdyń aıqyn moıyndalǵanynyń jáne joǵary baǵalaǵanynyń kórinisi boldy. Qazaqstan osy jyldar ishinde KSRO quramyndaǵy eshkimge beımálim respýblıkadan ekonomıkalyq jaǵynan myqty, demokratııalyq damyǵan memleketke, sonymen qatar óńirlik jáne jahandyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge súbeli úles qosyp otyrǵan el retinde halyqaralyq qoǵamdastyqtyń senimdi jáne qurmetti áriptesine aınaldy.
EQYU-ǵa tóraǵalyq jasaý biz úshin - ári joǵary mártebe, ári asqan jaýapkershilik. Sondyqtan da Qazaqstan Prezıdenti osy jyldyń 14 qańtarynda ótken EQYU Turaqty keńesiniń ınaýgýratsııalyq májilisinde Uıymnyń qatysýshy-memleketterine arnaǵan tarıhı beıneúndeýinde qazaqstandyq tóraǵalyqtyń negizgi maqsattary men basymdyqtaryn baıandap berdi.
Tóraǵalyǵymyzdyń bastapqy kezinde bizdiń múmkindikterimizge shúbá keltirgender de boldy, biraq «jańa memleket Uıymnyń qyzmetine tyń serpin berýi yqtımal» dep úmit artqandar da az bolǵan joq.
Ashyǵyn aıtý kerek, EQYU sońǵy jyldary kúrdeli jaǵdaılardy basynan ótkerip keledi. Elbasymyz naqtylap bergen qaǵıda boıynsha Іs basyndaǵy tóraǵa retinde Qazaqstan barlyq memleketterdiń múddesin eskere otyryp, barlyq memlekettermen qoıan-qoltyq jumys istedi, osy kezeń ishinde Venadan shyǵysta jáne jáne batysta jatqan elder arasyndaǵy qaıshylyqtardy sheshýge tyrysty. Búginde, tóraǵalyqtyń 10 aıy ótkennen keıin, EQYU elderiniń saıası elıtasy jáne halyqaralyq sarapshylar qoǵamdastyǵy Nursultan Nazarbaevtyń EQYU-daǵy saıası basshylyǵynyń tıimdiligi men syndarlylyǵyna joǵary baǵa berip otyrǵanynbiz maqtanysh sezimmen jáne nyq senimmen aıta alamyz.
- Qazaqstan EQYU-ǵa tóraǵalyq jasaǵan kezeńde qandaı mańyzdy jumystardy tyndyrdy?
- EQYU-nyń áskerı-saıası, ekonomıkalyq-ekologııalyq jáne úshinshisi - «adamı ólshem» qorjyndaryna qazaqstandyq tóraǵalyq óte tyń serpin berdi. Bizdiń tóraǵalyǵymyzdyń ýaqytynda osy úsh ólshem boıynsha asa mańyzdy qadamdar jasaldy, óte salmaqty is-sharalar ótkizildi. Uıymnyń Іs basyndaǵy tóraǵasy retinde men is júzinde búkil shıelenisken aımaqtarda boldym. EQYU aıasynda birqatar mańyzdy konferentsııalar uıymdastyryldy, olardyń keıbiri Qazaqstanda aýmaǵynda ótti. Sondaı mańyzdy sharalardyń biri - toleranttylyq pen kemsitpeýshilik máselesine arnalǵan joǵary deńgeıdegi konferentsııa boldy. Onda Qazaqstan 140 ult pen 46-dan astam konfessııanyń ókilderi turyp jatqan elimizdiń beıbitshilik pen kelisimdi saqtaýdaǵy biregeı tájirıbesin álemdik qoǵamdastyqtyń nazaryna usyndy.
Qazir bul tájirıbegeálem elderi oń qabaq tanytyp, jyly qabyldap jatyr. Atap ótý kerek, ulttyq, dinı belgileri boıynsha toleranttylyq pen kesitpeýshilik máselesi turmystary jaqsy dep eseptelinetin Eýropa elderinde asa ózekti problema bolyp tabylady. Men Danııa, Shveıtsarııa, Frantsııa jáne basqa da elderde bolǵan oqıǵalardy aıtyp otyrmyn. Kóshi-qon úderisteriniń nátıjesinde atalmysh elderdegi ulttyq landshaft aıtarlyqtaı ózgeriske ushyrady. Sondyqtan da Qazaqstan óziniń tálimdi tájirıbesin betke ustaı otyryp, búginde álemge, sonyń ishinde ishinde EQYU elderine ózi júrip ótken joldy usyna alady.
Jýyrda ótken Qazaqstan halqy Assambleıasy Qazaqstan halqynyń birligi kún ótken saıyn nyǵaıyp kele jatqanyn kórsetti, bul Tuńǵysh Prezıdentimizdiń táýelsizdiktiń birinshi kúninen bastap bizdiń kópultty eldegi beıbitshilik pen kelisimdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýdaǵy qyzmetiniń basty nátıjeleriniń biri. Birlik - bizdiń ıgilikti ómirimizdiń jáne Qazaqstannyń keleshektegi dáıekti damýynyń irgetasy. Bizdiń Prezıdentimiz aradaǵy 11 jyldyq úzilisten keıin, aldaǵy 1-2 jeltoqsan kúnderi Astanada EQYU-nyń Sammıtin ótkizý týraly Uıymǵa múshe 56 memleketti ymyraǵa keltire aldy, bul Qazaqstannyń EQYU-ǵa tabysty jáne tıimdi tóraǵalyq etkendiginiń jarqyn mysaly.
- QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev aǵymdaǵy jyldyń 14 qańtarynda EQYU Turaqty keńesiniń múshelerine arnaǵan úndeýinde tóraǵalyqtyń basty basymdyǵy - EQYU Sammıtin ótkizý ekendigin aıtqan edi. Búginde bul bastama júzege asyrylýda dep aıtýǵa ábden bolady. Sizdiń oıyńyzsha, 11 jylǵy úzilisten keıin Sammıtti ótkizý týraly sheshimdi qabyldaýǵa ne túrtki boldy?
- Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev - bizdiń halqymyzdyń jalpyulttyq kóshbasshysy. Qazir N. Nazarbaev eń bedeldi, qurmetti álemdik kóshbasshylardyń qataryna kiredi. Óıtkeni Elbasymyz Qazaqstan Respýblıkasynyń álem kartasynda táýelsiz memleket retinde paıda bolǵan sátinen bastap, óńirlik jáne jahandyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge laıyqty úles qosýda tynbaı eńbektenip keledi.
Elbasy eń aldymen Nevadadaǵy polıgonnan keıingi eń irisi bolyp tabylatyn - Semeı ıadrolyq polıgonyn jabý týraly kóregen ári tarıhı batyl sheshim qabyldady. Odan keıin álemdegi áleýeti jaǵynan tórtinshi ıadrolyq qarýdan Qazaqstan óz erkimen bas tartatyny týraly sheshimi ómirge keldi. Osynyń arqasynda Nursultan Nazarbaev álemge táýelsiz Qazaqstandy senimdi, adal áriptes retinde, negizgi qundylyqtardy bólisetin, óz shańyraǵynda, jalpy búkil jer betinde beıbitshilik bolýyn qalaıtyn, soǵan umtylatyn memleket retinde tanytty. Bul bizge birinshi kúnnen-aq Qazaqstannyń dáıekti damýy úshin qolaıly syrtqy jaǵdaılardy qamtamasyz etýge múmkindik berdi.
Nursultan Ábishuly Nazarbaev qazirgi tańda álemdegi eń tanymal ári syıly basshylardyń biri bolyp sanalady, bizdiń elimizde turyp jatqan barlyq ulttar men konfessııalar ókilderiniń teńdigin qamtamasyz etý baǵytynda Prezıdentimizdiń júrgizip jatqan saıasatynyń arqasynda Qazaqstan burynǵy keńestik keńistiktegi elderdiń kópshiliginde bolǵan ultaralyq jáne dinaralyq kıkiljińderge jol bergen joq. Bul, men jańa atap ótkendeı, bizdiń birligimizdiń myqty irgetasy bola alady.
Qarjylyq-ekonomıkalyq daǵdarys kezeńinde Prezıdentimiz álemdik kóshbasshylardyń ishinen alǵashqylardyń biri bolyp halyqaralyq ekonomıkalyq júıeniń qazirgi jaǵdaıy men qyzmetine qatysty máselelerdi kóterdi. Prezıdent qoldanystaǵy halyqaralyq valıýta júıesi mehanızmderiniń shyǵyndylyǵyn, onyń qazirgi zamannyń talabyna saı emestigin atap ótti. Jáne elder arasynda eńbek pen ónimderdi bólýdiń ádiletti mehanızmderine, naqty ónimniń naqty suranystarǵa jáne álemdik ekonomıkadaǵy aqsha massasanyń naqty aınalymyna sáıkestigine negizdelýi tıis álemniń daǵdarystan keıingi damýyna qatysty óziniń strategııalyq kózqarasyn bildirdi. Onyń kópshilikke tanymal maqalalarynda usynylǵan óte mańyzdy, asa tereń ǵylymı-ekonomıkalyq usynystary álemde aıtarlyqtaı suranysqa ıe boldy. Qazirgi tańda birqatar mártebeli ekonomıkalyq saraptamalyq qurylymdardyń salmaqty zertteýleri solardyń negizinde júrgizilýde. Bul tusta da Nursultan Ábishuly ózin tek Memleket basshysy retinde ǵana emes, sonymen birge kózqarasymen álemde sanasatyn iri saraptamashy, ekonomıst retinde kórsetti. Biz tipti 2009 jyldy ekonomıkalyq ósimmen aıaqtadyq. Sol kúrdeli jyldarda Prezıdent bizdiń ekonomıkamyzdyń áleýmettik baǵdaryn qysqartqan joq, kerisinshe, 2008-2009 jyldary óz halqynyń aldyndaǵy barlyq áleýmettik mindettemelerin oryndady. Bul jyldarda ýáde etilgenindeı jalaqy, zeınetaqy kóbeıtildi, halyqtyń álsiz tobyna ústemaqylar qosyldy.
Búginde, 9 aıdyń qorytyndysy boıynsha, Qazaqstannyń ekonomıkasy turaqty ósimin kórsetip otyr - ІJÓ ósimi 7,5 paıyzdy qurady. Sondyqtan da biz qazir Qazaqstan ekonomıkalyq jaǵynan myqty, demokratııalyq damyǵan memleket retinde aıaǵynan nyq turyp qana qoımaı, dúnıejúzindegi syıly óńirlik derjavaǵa aınalǵanyn maqtanyshpen aıta alamyz.
- Prezıdent N.Nazarbaev EQYU-nyń jaýapkershiligi aımaǵyndaǵy qaýipsizdiktiń ózekti problemalary, Aýǵanstandaǵy jaǵdaı men toleranttylyq máseleleri Sammıtti mazmundyq turǵydan tolyqtyra alatynyn atap ótken edi. Sammıttiń kún tártibine taǵy qandaı máseleler engizilýi múmkin?
- Meniń oıymsha, aldaǵy Sammıt halyqaralyq deńgeıdegi tarıhı oqıǵa bolady, sonymen qatar ol sóz joq, Qazaqstannyń keleshektegi damýynyń jańa kezeńi bolmaq. Sammıtten keıin biz basqa elge aınalamyz. Al 11 jyldyq úzilisten keıin, dál bizdiń elordamyzda, EQYU-ǵa qatysýshy memleketter kóshbasshylarynyń Sammıtinde saıası qujattardyń qabyldanýy - bizdiń memleketimizdiń basshysynyń esimin, jańa elordamyzdyń atyn álemdik tarıhta máńgige qaldyrady.
Qazirgi tańda biz Astanalyq sammıtttiń kún tártibin jasaýdy aıaqtap qaldyq. Qorytyndy saıası qujat - Astana deklaratsııasyna enetin naqty taqyryptan is júzinde kún saıyn kelisilip jatyr. Árıne, kún tártibinde turǵan negizgi máselelerdiń biri - Aýǵanstan problemasy, ókinishke oraı taǵy bir problema týyndady, ol - kórshimiz Qyrǵyzstandaǵy jaǵdaı. Bul taqyryptar Uıymnyń birinshi qorjyny - ásker-saıası ólshemge enedi.
Ekinshisi - ekonomıkalyq-ekologııalyq qorjyn, bul men joǵaryda aıtyp ótken máselelerdi, ıaǵnı álemniń ekonomıkalyq júıesin daǵdarystan keıingi qaıta qurýdy qamtıdy. Sonymen qatar úshinshi qorjynnyń máseleleri de óte mańyzdy. Olar - toleranttylyq, ultaralyq, dinaralyq kelisim jáne adamnyń negizgi quqyqtary men bostandyqtaryn qamtamasyz etýge múddelilik. Bular Uıymǵa qatysýshy elderdiń barlyǵynyń jáne olardyń basshylarynyń tarapynan eshqandaı da qarsylyq týdyrmaıtyn kókeıkesti dúnıeler.
Bizdiń Prezıdentimizdiń strategııalyq kózqarasy boıynsha, EQYU qyzmetine jańa serpin berý - Sammıttiń maqsaty bolýy tıis. Memleket basshylary osy tarıhı kezdesýde 35 jyl buryn Helsınkı qorytyndy aktisinde Uıymnyń negizine engizilgen jáne bizdiń barlyǵymyz qup kóretin ortaq qundylyqtar men qaǵıdattar negizinde aýqymdy Eýroatlatıkalyq jáne Eýrazııalyq keńistiktegi qaýipsizdiktiń shynaıy qoǵamdastyǵynyń qurylýyna serpilis berýleri tıis. Meniń oıymsha, bul - bıik maqsat jáne ony baǵyndyrýǵa bolady.
- Sammıtke daıyndyq barysy týraly aıtyp berseńiz.
-Biz joǵary deńgeıdegi osy tarıhı kezdesýge daıyndyq aıasynda qyzý jumys jasap jatyrmyz. Mundaı shara tek Qazaqstanda ǵana emes, sonymen qatar Venadan shyǵysta ornalasqan memlekette - burynǵy keńestik keńistikte tuńǵysh ret ótkizilgeli otyr. Biz bul Sammıtti jaqsylap uıymdastyryp, maǵynaly-mazmundy deńgeıde ótkizýdi kózdep otyrmyz. Bulaı bolatyndyǵyna senimdimiz. Óıtkeni Qazaqstannyń EQYU-ǵa tóraǵalyǵynyń alǵashqy kúninen bastap Prezıdent osy jumyspen úzdiksiz ári tyńǵylyqty aınalysyp keledi. Meniń oıymsha, bundaı qajyrly eńbek Astanadaǵy EQYU Sammıtiniń tabysty ótýiniń kepili bola alady.
- Áńgimeńizge rahmet!