EKSKLıÝZIV: «Biz, qazaq eli - qorqaqtyq degendi bilgen emespiz!» - Qazaq halqynyń maıdandaǵy qazaq jaýyngerlerine jazǵan haty, 1943 jyl
Al atalmysh hatqa keler bolsaq, oǵan resmı derekter boıynsha 2,6 mln. astam adam qol qoıǵan. Olardyń ishinde qarapaıym sharýadan bastap, aqyn-jazýshylar, ǵalymdar jáne partııa qaıratkerlerine deıin bar.
Bul shynynda da der kezinde jazylǵan hat boldy. 1943 jyldyń aqpany... Soǵystyń júrip jatqanyna bir jyl jeti ótken kez. Taıaýda ǵana keńes áskerleri Kavkaz óńiri men Stalıngrad qalasyn jaýdan azat etti. Feldmarshal Paýlıýs bastaǵan júz myńǵa jýyq nemis basqynshylary qolǵa tústi. Ondaǵan myńy oqqa ushty. Bul jeńis árıne ońaıǵa túsken joq. Qanshama bozdaǵymyzdan aıryldyq. Qanshama ananyń, súıgen jardiń etegi jasqa toldy. Al jaý bolsa áli de keńes jerinde. Ýkraına, Belorýssııa, Baltyq elderi áli azat etilgen joq. Osyndaı, soǵystyń sheshýshi kezeńde Qazaq halqy qarǵys atqyr soǵystyń aýyrtpashylyǵyn, azabyn qansha tartyp júrse de, dúr silkinip, eńsesin kóterip, qaırattanyp, bolashaqqa úmitpen qarap, maıdandaǵy qazaq jaýyngerlerine rýh beretin jalyndy sálem hatyn joldady.
Ol shyn máninde jaýyngerlerdiń rýhyn kótergen, kúshine kúsh, qaıratyna qaırat, jigerine jiger qosqan rýhanı Úndeý ispettes boldy. Bul hat, sondaı-aq, halyqtar dostyǵynyń shynaıy da aıqyn úlgisi ekendigi daýsyz!
«Qazaqstannyń ardaqty uldary! Qurmetti balalarymyz, erlerimiz ben týysqandarymyz! Ózderińniń týǵan úılerińnen alǵan hatty qandaı sezimmen oqysańdar, bul hatty da sondaı sezimmen oqyńdar!» - dep bastalady hat.
Keıin qazaq jaýyngerleriniń sonaý Máskeý túbindegi jáne basqa da maıdandardaǵy erlik isteri jazylyp, olardy qazaq halqy maqtan tutatyndyǵy aıtylǵan.
«227 fashısti jalǵyz qyrǵan dala qyrǵıy serjant Ábdibekovtyń, gvardııa podpolkovnıgi Momyshuly men Sovetter Soıýzynyń geroıy Málik Ǵabdýllınniń attaryn estigende jaýdyń tóbe shashy tik turyp, záresi ushady. Bul ekeýi jaýyngerlerdi sońdarynan ertip alyp, nemistiń qaratúnek qalyń qolynyń ortasynan qaq jaryp ótip, 17 kún júrip óz bólimderine qosylǵan» - degen sózder bar hatta.
Sonymen qatar, tarıhı qujatta tylda da eńbektiń qarqyndy júrip jatqyndyǵy, búkil halyqtyń bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp, Jeńis úshin aıanbaı ter tógip, eren eńbektiń úlgisin kórsetip jatqandyǵy aıtylady.
«Mundaǵy ata-ana, aǵa-ini, apa-qaryndastaryń da bosaǵada qol qýsyryp, qur muńaıyp, qur qobaljyp, bosqa otyrǵan joq. Olar jappaı soǵys bilimin úırenýde. Olar zaýyttarda, shahtalarda, egis ústinde. Olar burynǵy senderdiń isterińdi istep, oryndaryńdy oısyratpaı júr. Eshbir stanokty ańyratyp jetim qaldyrǵan joq. Bir traktor, ıa bir soqa qalǵan joq dalada. Qazaqtyń ul-qyzdary aıanbaı, talmaı, erinbeı, jalyqpaı sol maıdanda júr. Et, maı, jún, teri zattaryn bizdiń Qazaqstan barǵan saıyn údete berip otyr. Qyzyl kavalerııaǵa ári berik, ári júırik attarymyzdy jiberip jatyrmyz. Alystaǵy elderiń senderdiń maıdandaǵy erlikterińe osylaı jaýap berip otyr. Jaýǵa tıip jatqan tasshoqpardy osylaı qosqoldap birge siltesip jatyrmyz» - dep jazylǵan.
«Qorqaqtyń kúni qarań» demekshi, Qazaq halqy maıdandaǵy jaýyngerlerdi qorqaqtyq tanytpaýǵa shaqyrady:
«Jaýynger! Týǵan anań, súıgen jaryń, qara kózdi qaryndastaryńnyń aınymas amanatyn umytpa:
Jeńip qaıtsań jaýyńdy
anańnyń jaryq kúni sen!
Jeńe almasań jaýyńdy
jer jastanǵyr qorqaqtyń
týmaı ketkir biri sen!
Biz, qazaq eli - qorqaqtyq degendi bilgen emespiz! Eger de ortalaryńnan qorqaq shyqsa, bettesken jaýdyń aldynda bosańdyq etse, ondaılarǵa týǵan el qarǵysyn ǵana arnaıdy. Týǵan anasy teris batasyn beredi, súıgen jary teris aınalady. Qorqaq - óz balasy men óz anasynyń, óz jarynyń jendeti. Onyń baǵasy ólim ǵana!»
Hatta sonymen qatar, Qazaq halqy atynan sert beriledi:
«Qazaqstannyń baıtaq dalasyn jaıqalǵan eginge toltyrýǵa sert beremiz, baýyrlar! Túgin tartsań maıy shyǵatyn tórt túlikke toltyrýǵa sert beremiz, baýyrlar! Qaraǵandynyń kómiri men Embiniń munaıyn maıdan qansha tilese, sonsha beremiz! «Qasarysqan jaýyńa qandy kóbik jutqyzý» úshin qansha qorǵasyn, qansha mys kerek bolsa, sonsha beremiz! Bergen sertti buljytpaı oryndaımyz, biz jeńemiz!»
Sodan soń, búkil qazaq jaýyngerlerin Uly Jeńiske jetý jolynda óz arynyń aldynda, halyqtyń aldynda sert berýge shaqyrady:
«Maıdandaǵy qazaq jaýyngerleri! Senderdiń talaı asqan erlikterińdi estigende tóbemiz kókke tıe maqtandyq. Cenderdiń attaryńdy maqtana atap, kúndiz esten, túnde tústen shyǵarmaımyz! Qara nıetti jaýdy óz nıetterine jetkizbeıtinderińe mundaǵy týysqandaryń - biz qaltqysyz senemiz! Endeshe, jaý basyna jasyn bolyp túsińder! Barlyq ashýmen, ketpes kekpen qaharlana soǵyńdar! Halyq amanaty, Stalın ámiri osy ǵana!
Qazaqstannyń ardaqty uldary! Maıdan ólkesinde árqashan kókjıekten kóterilgen kúnge qarańdar da, týǵan jerlerińdi eske alyńdar! Seleýli teńizdeı terbelgen Arqanyń keń dalalaryn, altyn bulaǵy sorǵalaǵan Altaıdyń asqar jotalaryn, aqbas Alataýdyń jemiske bezengen saı-salalaryn, sonshalyq keń týǵan-jerlerińdegi atalaryńnyń qasıetti qabirlerin, týǵan-ósken úılerińdi kóz aldaryńa keltirińder. «Solardy jaýǵa taptatpaımyz» dep ant etińder! Ardaqty uldarymyz, týysqandarymyz! Qyryńdar jaýdy! Atqan oǵyń, siltegen naızań múlt ketpesin! Jer alam dep kelgen nemister jer jastansyn! Bizdiń jer - jaýdyń kóri bolsyn!»
Mine, osyndaı jalyndy sózdermen jaýyngelerdi jeńiske jeteleı túsedi. Bul tarıhı hat, tarıhı amanat:
«Qazaq uly! Jaýdyń esin jyıdyrmańdar! Aıamaı soǵyńdar jaýdy, sońǵy demderiń toqtalǵansha, tamshy qandaryń qalǵansha soǵyńdar! Qoldan qýat, boıdan ál ketkenshe soǵyńdar dushpandy! Jeńilý qorlyǵynan alysyp ólgen artyq!
Jaýynger! Qolyńa bergen qarýdy jumsaı bil! Ýkraına men Belorýssııadaǵy, Don men Baltyqtaǵy baýyrlastaryńdy jaýdan tez aıyryp alýǵa asyq. Sol úshin umtyl! Kóz jasyp bulap eńiregen analar men balalar daýsyn sen estımisiń? Sáýletti, sándi qalalaryńdy jaýdyń aıaýsyz órtep jatqanyn kóremisiń? Qasıetti jerińdi jaýǵa áli de taptatamysyń? Basqynshylardyń sazaıyn aıaýsyz tartqyz! Seskenbe, qoryqpa ólimnen! Jaýynger úshin - ólim joq! Biz jeńýge tıispiz! Biz jeńemiz!» - degen sózdermen aıaqtalǵan.
Atalmysh hatqa qol qoıǵandar:
Badash Júsipalıev - Batys Qazaqstan oblysy Kamen aýdanyndaǵy Karl Marks atyndaǵy kolhozdyń ordendi tóraǵasy;
Kım Maıa Sam - Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynyń «Avangard» kolhozynyń ataqty kúrish egýshisi;
Jumat Kenjekov - Batys Qazaqstan oblysynyń Jańaqala aýdanyndaǵy «Jańa aýyl» kolhozynyń shopany, orden ıegeri ;
Sonjúrekova - Pavlodar oblysynyń Abaı atyndaǵy kolhozynyń ordendi zvenovoıy;
Úmitbaev Qajymurat - Soltústik Qazaqstan oblysynyń Presnov aýdanyndaǵy «Baıan» kolhozynyń qos ordendi tóraǵasy;
Dospaeva Balǵanym - Gýrev oblysynyń «Baıshonas» kásipshiliginiń operatory, orden ıegeri;
Súleımenova - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Tarbaǵataı aýdanyndaǵy Jańǵyz tal aýyldyq keńesiniń tóraǵasy;
Skvortsov - Qazaqstan K(b)P Ortalyq komıtetiniń hatshysy;
Kúlásh Baıseıitova - KSRO halyq ártisi, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, orden ıegeri;
Qenjebaı Quljanov - Soltústik Qazaqstan oblysynyń Kókshetaý aýdanyndaǵy «Qazaqstan» kolhozy fermasynyń meńgerýshisi, orden ıegeri;
Sábıt Muqanov - jazýshy;
Angelına Pasha - Batys Qazaqstan oblysynyń Terekti aýdanyndaǵy Býdennyı atyndaǵy MTS-tiń qos ordendi brıgadıri;
Estaı Berkimbaev - halyq aqyny;
Smaǵul Qosybaev - Gýrev oblysy «Alǵabas» aýdanynyń tóraǵasy, orden ıegeri;
Nurtas Ońdasynov - QazKSR Halyq Komıssarlary Keńesiniń tóraǵasy;
Baqysh Sársenbaev - Batys Qazaqstan oblysynyń Kamen aýdanyndaǵy «Oıan» kolhozynyń jylqy fermasynyń meńgerýshisi, orden ıegeri;
Jumataı Shaıahmetov - Qazaqstan K(b) P Ortalyq Komıtetiniń hatshysy;
Olga Koteneva - KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, eńbegi sińgen oqytýshy;
Dúısenova - Aqmola oblysynyń Aqmola aýdanyndaǵy «Qursýyq» kolhozynyń ordendi zvenovoıy;
Ábdisámet Qazaqbaev - QazKSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń tóraǵasy;
Kýlıtov - Qazaqstan K(b)P Almaty oblystyq komıteti men qalalyq komıtetiniń hatshysy;
Ótegen Shaqaev - Batys Qazaqstan oblysynyń Kamen aýdanyndaǵy Chapaev dıvızııasy atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy, orden ıegeri;
Azanbaı Tileýqabylov - Qaraǵandy oblysyndaǵy Balhash mys qorytý zaýytynyń tseh sheberi, orden ıegeri;
Qanysh Sátbaev - KSRO Ǵylym Akademııasynyń Qazaq fılıaly tóralqasynyń tóraǵasy, Stalındik syılyqtyń laýreaty, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, orden ıegeri;
Esenbaev - Soltústik Qazaqstan oblysynyń Sovet aýdanyndaǵy «Kókterek» kolhozynyń traktorshysy;
Aıymgúl Іztileýova - Qyzylorda oblysyndaǵy Jalaǵash aýyldyq keńesiniń tóraıymy, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty;
Sátbaı (Sanǵaı) Rysqulov - Qaraǵandy oblysyndaǵy Gorbachev atyndaǵy №1-shi shahtanyń navalootboışıkter brıgadasynyń brıgadıri, orden ıegeri;
Berdiqulov - Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýdandyq partııa komıtetiniń hatshysy;
Qusaıyn Ilııasov - Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Internatsıonalnyı trýd» kolhozynyń kolhozshysy, orden ıegeri;
Samat Musalımov - Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy N- zaýytynyń ustasy, stahanovshy;
Babochkın - KSRO halyq ártisi;
Kóshebaı Pirimov - Qyzylorda oblysynyń Qazaly aýdanyndaǵy «Qyzyl tý» kolhozynyń tóraǵasy, orden ıegeri;
Georgıı Haıdın - Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Lenınogor ken oshaǵynyń burǵylaýshysy, orden ıegeri;
Nurpeıis Baıǵanın - halyq aqyny, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, orden ıegeri, Aqttóbe oblysynan;
Raqym Ybyraev - Qaraǵandy oblysyndaǵy №1-shi shahtanyń navalootboışıgi, orden ıegeri;
ıAkýpov - Qazaqstan LKJS Ortalyq Komıtetiniń hatshysy;
Berliqojanov - Almaty oblysynyń Taldyqorǵan aýdanyndaǵy «Sarybulaq» kolhozynyń tóraǵasy;
Orazbaeva - Qostanaı oblysynyń Zatobol aýdanynyń «Krasnoe Sormovo» kolhozynyń saýynshysy;
Salıha Ońǵarbaeva - Almaty oblysynyń Qoǵaly aýdanyndaǵy Kırov atyndaǵy sozhoz dırektorynyń orynbasary, orden ıegeri, KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty;
Beısenbaı Jumaǵulov - Jambyl oblysynyń Talas aýdanyndaǵy «Tamdy» kolhozynyń tóraǵasy, orden ıegeri;
Úrtish Qarymsaqova - Aqmola oblysynyń Atbasar aýdanynyń «Erikti» kolhozynyń saýynshysy, stahanovshy;
Jarqymbaev - Semeı oblysyndaǵy Semıpalatınsk stansasynyń vagon deposynyń slesiri, orden ıegeri;
Ázıma Bektenova - Aqtóbe oblysyndaǵy ataqty taryshy, orden ıegeri;
Irına Hýdıakova - Óskemen ónerkásibiniń stahanovshysy;
Ádııa Qarabalın - Aqtóbe oblysynyń «Sotsıalızm joly» kolhozynyń kolhozshysy;
Kárim Shaıahmetov - Semeı oblysyndaǵy keme jóndeý zaýytynyń quıý tsehynyń ustasy, orden ıegeri;
Aqyn Aqjigit - Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Ilıch MTS-iniń kombaıneri, orden ıegeri;
Ǵazız Ábdirahmanov - Qaraǵandy oblysyndaǵy №1-shi shahtanyń navalootboışıkter brıgadasynyń brıgadıri, orden ıegeri;
Qashqyn Úmbetova - Qyzylorda oblysynyń Aral aýdanyndaǵy Jambyl atyndaǵy balyqshy kolhozy tóraǵasynyń orynbasary;
Shyǵanaq Bersıev - Aqtóbe oblysynyń ataqty taryshysy, orden ıegeri;
Seroshtan - Almaty oblysynyń Qoǵaly aýdanyndaǵy Stalın atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy, orden ıegeri, KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty;
Saǵyndyq Jumataev - Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Frýnze aýdanyndaǵy «Maıdantal» kolhozynyń zvenovoıy, orden ıegeri;
Ábjan Júsipov - Semeı oblystyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, orden ıegeri;
Amanbet Mamandııarov - Shymkent qalasyndaǵy qorǵasyn zaýytynyń elektr dánekerleýshisi;
Álmaǵambetov - Pavlodar oblysynyń Pavlodar aýdanyndaǵy Jambyl atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy;
Qaljan Júzjasarova - Qyzylorda oblysyndaǵy Qarmaqshy mehanıka zaýytynyń stahanovshysy;
Qasymbekov - Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanyndaǵy «Darbaza» sozvhozynyń shopany;
Jaǵypar Myńjasarov - Semeı oblysyndaǵy Qarakól MTS-iniń dırektory, orden ıegeri;
Baımuratov - Jambyl qant zaýytynyń aýysymdyq ınjeneri;
Vladımır Nazarenko - Aqtóbe oblysy, Keńes Odaǵynyń batyry;
Gúláıhan Ybyraeva - Qostanaı oblysynyń Jetiqara aýdanyndaǵy Zabelev aýyldyq keńesiniń tóraıymy, orden ıegeri;
Tolybaı Joldybaev - Jambyl oblysynyń Merki aýdanyndaǵy «Bolshevık» kolhozynyń tóraǵasy;
Nartaı Begejanov - halyq aqyny, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qyzylorda oblysy;
Jámılá Seısenova - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Ulan aýdanyndaǵy Kırov atyndaǵy kolhozdyń saýynshysy;
Qasen Turmuhamedov - Qostanaı oblysyndaǵy astyq sovhozynyń traktorshysy;
Ahmet Jubanov - kompozıtor, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, orden ıegeri;
Ábilǵalym Tólesov - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Qaton-Qaraǵaı aýdanyndaǵy «Qyzyl juldyz» kolhozynyń tóraǵasy;
Qaraqatov - Aqtóbe oblysyndaǵy 18-shi partsezd atyndaǵy sovhozdyń traktorshylar brıdasynyń brıgadıri, orden ıegeri,
Qapash Qazybaev - Qostanaı oblysynyń Meńdiqara aýdanyndaǵy Jańaturmys kolhozynyń tóraǵasy;
Ásııa ıAkýpova - Qostanaı oblysyndaǵy Pavlov MTS-iniń aǵa agronomy, orden ıegeri;
Shaıhy Ábishev - Gýrev MTS-iniń dırektory, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty;
Ydyrys Erǵalıev - Gýrev oblystyq keńesiniń tóraǵasy;
Jamıǵa Tezekova - Semeı oblysyndaǵy Tańsyq MTS-iniń traktorshylar brıgadasynyń brıgadıri;
Kýrýshev - Aqmola oblysyndaǵy «Úshinshi Internatsıonal» shahtasynyń temir ustasy, stahanovshy, orden ıegeri;
Alekseı Kýpaev - Aqmola oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy, eki márte orden ıegeri;
Qadeli Ysqaqova - Gýrev oblysynyń Teńiz aýdanyndaǵy Karl Marks atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy;
Gúlzııa Altybekova - Qyzylorda oblysynyń pıoneri, 8-shi synyptyń úzdik oqýshysy;
Ramazan Hamıtov - Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Zyrıanovsk ken oshaǵynyń burǵylaýshysy, stahanovshy;
Baıjanov - Qostanaı oblysynyń Obaǵan aýdanyndaǵy «Kommýnıster keńesi» kolhozynyń traktorshysy;
Sergeı Opýtın - Gýrev oblysyndaǵy «Eskene» kásipshiliginiń dırektory, oblystyq keńestiń depýtaty;
Muqatov - Aqmola oblysyndaǵy Aqmola stansasynyń slesiri, orden ıegeri;
Esqarıev - Gýrev oblysyndaǵy «Eskene» kásipshiliginiń burǵylaý sheberi, orden ıegeri;
Bazarpınov - Semeı oblysynyń Shar aýdanyndaǵy Shar MTS-iniń traktorshysy, orden ıegeri;
Bermaǵambetov - Gýrev oblysyndaǵy «Maqat» munaı kásipshiliginiń munaı óndirýshi sheberi, orden ıegeri;
Barshyn Betegeeva - Jambyl oblysynyń Lýgovoı aýdanyndaǵy «Vostok» kolhozynyń zvenovoıy;
Qojageldi Jaqsylyqov - Semeı oblysyndaǵy Shar stansasy deposynyń mashınısi;
Tóken Qapparov - Aqmola oblysynyń Qorǵaljyn aýdanyndaǵy «Shalǵyn» MTS-iniń traktorshysy, orden ıegeri;
Bul hatqa barlyǵy 2 631 506 adam qol qoıǵan.
Oqyrman nazaryna usynylyp otyrǵan, osy hat basylǵan «Sotsıalıstik Qazaqstan» gazetiniń kóshirmesi QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Aqparat jáne muraǵat komıtetiniń Muraǵat isi jáne qujattaný jónindegi ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵynan alyndy.
*** Hattyń tolyq nusqasy
Qazaq halqynyń maıdandaǵy qazaq jaýyngerlerine haty
Qazaqstannyń ardaqty uldary! Qurmetti balalarymyz, erlerimiz ben týysqandarymyz!
Ózderińniń týǵan úılerińnen alǵan hatty qandaı sezimmen oqysańdar, bul hatty da sondaı sezimmen oqyńdar, baýyrlar.
Bul hatty senderge júzdegen jyl tar kezeń, taıǵaq asýlardan sansyz azappen ótip, baqytqa jetken barlyq halqyń jazyp otyr. Sondyqtan kózben ǵana emes, kókirekpen, elińdi, jerińdi súıetin júrekpen oqyńdar, týysqandar.
Muz teńiziniń araldarynda, Karelııanyń granıtti shyńdarynda, Kavkazdyń qar búrkengen taýlarynda, Smolenşınanyń qalyń ormandarynda, Ýkraınanyń buıratty belesterinde, qysqasy, qasyqtaı qandaryńdy, qadirli jandaryńdy aıamaı qorǵap júrgen qasıetti Otannyń qaı buryshynda bul hatty alsańdar da, kóz aldaryńa týǵan jerleriń Qazaqstandy elestetińder.
Orystyń patshalary men otarshyldary, handar men baılar qazaq halqyn meıirimsiz talady, tynysyn tarylta ezdi. Keń dalanyń barqyttaı betegesin baılardyń tabyndary jaılady, qunarly qara topyraǵyna pomeşıkterdiń eginderi salyndy. Sol maldardy baǵatyn, eginderdi oratyn kedeıler miner atqa, isher asqa jarymady.
Biraq ómir súrýge qazaqtyń kúshi de mol, erki de zor halyq. Baqytqa jetý úmitin san ǵasyr sarǵaıa kótergende, onyń beli talǵan joq. Sol izdegen baqytyna Sovetter Soıýzyndaǵy baýyrlas halyqtarmen bilek biriktirý arqyly, uly orys halqynyń týysqandyq kómegimen, Lenın-Stalın týy astynda jetti de, zorlyqshylardan qutyldy. Sotsıalıstik uly Oktıabr revolıýtsııasy qazaq halqyn qaıta jasartty.
Mine, osyndaı qolǵa qonǵan baqyt, Qazaqstandy altyn araı atqan tańdaı kóriktendirip, keń dala totydaı qulpyryp turǵan kezde, qara nıetti jaý jaǵaǵa jarmasty. Jaýdyń ondaǵy oıy: bizge quldyq qamytyn qaıtadan kıgizip, qaıtadan azaptaý, taǵy da tunshyqtyrý.
Qazaqstannyń ardaqty uldary! Jaýdy ol tilegine jetkizbeıtinderińe mundaǵy týysqandaryń - biz qaltqysyz senemiz. Sondyqtan da senderdiń attaryńdy maqtana atap, kúndiz esten, túnde tústen shyǵarmaımyz.
Maıdan ólkesinde árqashan kókjıekten kóterilgen kúnge qarańdar da, týǵan jerlerińdi eske alyńdar. Seleýi teńizdeı terbelgen Arqanyń keń dalalaryn, altyn bulaǵy sorǵalaǵan Altaıdyń asqar jotalaryn, aqbas Alataýdyń jemiske bólengen saı-salalaryn, sonshalyq keń, týǵan jerlerińdegi atalaryńnyń qasıetti qabirlerin, týǵan-ósken úılerińdi kóz aldaryńa keltirińder. Solardy jaýǵa taptatpaımyz dep ant etińder!
Gıtler bandalarynyń ardaqty Otanymyzǵa shabýyl jasaýyna, mine, bir jyl jeti aı. Ol zalymdar Ýkraınaǵa, Belorýssııaǵa, Qyrymǵa, Donbasqa, Donnyń dalasyna qan teńizin seldetti. Bizben baýyrlas sol elderde fashıst bandalary talaı ǵaziz analardy, áıelderdi masqaralady, balalardy qyrdy, úılerdi talqandady. Halyq qazynalary talaýǵa tústi. Atalyq mádenıet muralary búlindi.
Ardaqty uldarymyz, týysqandarymyz!
Qyryńdar jaýdy! Atqan oǵyń, siltegen naızań múlt ketpesin! Jer alam dep kelgen nemister jer jastansyn! Bizdiń jer - jaýdyń kóri bolsyn!
Senderdi týǵan eliń, - qazaq halqy atańnyń mynadaı naqylymen tárbıelegen:
- Baqyt, dáýlet ornasa, yrys qonady,
Yntymaǵy elińniń durys bolady.
Ulyń jaýynger bolady.
Qyzyń qyraǵy bolady.
Biri oǵan bolsa,
Biri buǵan bolady.
Toptanyp jaýdy qashyrady.
Osy naqylda aıtylǵan baqyt sypattarynyń bári de búgingi elimizde túp-túgel emes pe?!
Qazaq halqy Oktıabr revolıýtsııasyna deıin de orystyń jumysshylarymen, sharýalarymen dostasyp ketti. Patsha úkimeti men baılar burynǵy Rýssııa ımperııasyndaǵy halyqtar arasyna iritki salamyn dep, talaptanǵan saıyn, halyqtar dostyǵy jymdasa tústi. Orys pen qazaq halqy talaı ret kúsh biriktirip, qanaýshylaryna qarsy shyqty. Pýgachev kóterilisinde, 1905 jylǵy revolıýtsııada, Oktıabr kúnderinde qazaq halqy uly orys halqyna kúsh qosyp, tartysqa birge tústi.
Syrtqy jaýmen kúresýde qazaq halqy uly orys halqymen atam zamannan beri birge keledi. Budan jeti ǵasyr buryn bizdiń toqsan eki baýly Qypshaq memleketi oryspen bilegin biriktirip, tevton ordendi tóbetterdi qyzyl jon qyp birge qýysyp, Chýd kóline birge toǵytysqan.
Budan alty ǵasyr buryn shetel basqynshylary Rýssııaǵa shabýyl jasaǵanda onyń betin qaıtaryp, qırata qyrǵan orys armııasynyń aldyńǵy qatarynda er Edige bastaǵan qazaq qosyny bar-dy.
Qazaqtyń birinshi ǵalym-zertteýshisi, ataqty oqymysty jıhankezi, minezi men eńbeginde kóp uqsastyqtary bolǵandyqtan orys dostary "Saharanyń Lermontovy" dep ataǵan bizdiń Shoqan Ýálıhanov budan 82 jyl buryn bylaı degen: "qazaq pen orys halqynyń taǵdyry ortaq, bar kúshti solardyń yntymaqtaryn nyǵaıtýǵa jumsaý kerek".
Qazaq halqynyń uly aqyny, qazaq poezııasynyń jaryq juldyzy Abaı qazaq halqy men orys halqyn týysqan el etý úshin bar kúshin salyp, bolashaǵy bir elderdiń júregi de birge soǵýyn tiledi. Abaı Pýshkın men Lermontov shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdardy. Orys halqynyń uly oıymen kútken úmitterin qazaq dalasyna tanystyrdy.
Qazaq halqy uly orys halqyn janyndaı jaqsy kórip, súıedi. Nemister Lenın qalasyna umtylyp, ony asharshylyqpen alǵylary kelgen kezde, Lenıngrad kóshelerinde súıikti aqynymyzdyń "Lenıngradtyq balalarym!" dep salǵan aıǵaıy tipti kúshti shyqty. Jambyldyń danyshpan sózderi tún ishinde Lenıngrad baspahanalarynda basylyp bolyp, tańerteń kóshe bitkende ilinip te qaldy. Áıelder toqtaı qalyp oqyp, jylap jiberetin edi. Maıdanǵa ketip bara jatqan erkekter aqyn sózin qoıyn-qonyshyna tyǵyp áketedi eken.
Qalasy qamaýda turǵan jurtqa danyshpan aqynnyń aýzymen búkil baıtaq uly el "Biz sendermen birgemiz", - dedi.
Bizdiń elde óz Otanyn súıýdiń berik negizi - halyqtar arasyndaǵy myzǵymas berik dostyqta. Osy kúni bizdiń qazaq Lenıngradtyń záýlim saraılaryp qarap, mol sýly Neva men Soltústiktiń múlgip munartqan qalyń ormanyna qarap, ne tipti, sonaý Qıyr Shyǵystyń shoqylaryna qarap: "Bul - meniń jerim, bul - meniń Otanym. Aǵaıyn, týǵan, kórshiler, meniń ne barym senderdiki, senderdiń ne baryń meniki", - dep ábden aıta alady.
Ýkraın rejısseri Dovjenkonyń qazaq jaýyngerleriniń bir qylyqtary jaıyndańy áńgimesi jurttyń biriniń esinde. Jaý qolynan jańa ǵana bosatyp alǵan Ýkraına jerin qazaq jaýyngerleri qoldarymen sıpap, azap tartqan, uldarynyń qanyna boıalǵan jerdi jata qalyp súıipti. Olar Ýkraınanyń sary belderi ózderiniń týǵan jerin eske salǵandyqtan istegen joq muny. Olar muny -bul súıikti qymbat jer qazaq úshin de týǵan jer bolǵandyqtan istedi. Olardyń júregine Herson dalalary da, sýy mol Dnepr de, Ýkraınanyń shıe baqshalary da óz jerindeı jyly tıedi.
Qazaqstannyń ardaqty uldary!
Budan 500 jyl buryn jasaǵan qazaqtyń ataqty batyrlarynyń biri, ózderińe málim, Oraquly Qarasaıdyń erlik oqıǵasy bizdi erlik isterge jáne jeńiske shaqyrady.
Elin, jerin basyp alýǵa kele jatqan jaýǵa qarsy attanǵanda, Alshyn, Smaıyl deıtin qorqaqtar "qashaıyq" dep úreılenedi ǵoı, sonda 15 jastaǵy Qarasaı batyr bylaı dep tolǵamaı ma:
Astymdaǵy kók buıra at,
Qanatym meniń bolsyn dep,
Qymbatqa alyp mingemin.
Ústimdegi kók saýyt,
Kebinim meniń bolsyn dep,
Ústime alyp kıgenmin.
Solqyldaǵan aq naıza,
Basyma saıǵaq bolsyn dep,
Oń qaryma ilgenmin.
Men anamnan týǵan kún,
Ólerimdi bilgenmin.
Ne qylǵanym qaıtqanym,
Jandy qurban aıtqamyn.
Jaýdan jasqanbaǵan Qarasaı ólemin dep emes, óltiremin, jeńemin dep attanǵan emes pe edi! Ol sońyna ergen topqa:
Tósegime tórt kisi,
Jastyǵyma bes kisi,
Qylyshyma qyryq kisi,
Naızamnyń ushy júz kisi,
Myltyǵyma myń kisi,
Myń san bolsyn, myń bolmaı,
Osynsha qyrmaı, basylman!
Keýdeden keter jan úshin,
Jerge tamar qan úshin,
Boıymdy jaýdan jasyrman, - demep pe edi?!
Bul jalǵyz Qarasaı batyrdyń sózi men isi emes, Qarasaıdan 200 jyl buryn jasaǵan "el qamyn jegen Edige" batyrdan bastap, Oktıabr revolıýtsııasynyń batyry Amankeldi Imanovqa deıingi barlyq qazaq batyrlarynyń sózi men isi osy bolatyn.
Batyr atalaryń "janym - arymnyń sadaǵasy" deıtin. Sovetter Soıýzynyń Batyrlary - Qosaev, Esbolatov, Kójebergenov, Seńgirbaev batyrlardyń úlgisi men asqan erlik isteri, maıdandaǵy qazaq jasy, - senderge "sany kóp dep seskenbe, qarýy kóp dep taısalma!" deıtin atalaryńnan qalǵan mura.
Tutqynǵa túsken bir fashıst bylaı depti: "Biz shabýylǵa kóship edik. Bir qońyr tústi jaýyngerler bizge qarsy umtyldy. Olardyń aıanbaı umtylyp, qasaryp alysqandary sonsha, biz shydaı almadyq. Bizge bir úreı paıda boldy da, keıin shegindik. Keıin bizge bizben jaǵalasqandar qazaqtar ekendigin aıtty. Bul dúnıede mundaı da qorqa bilmes er el barlyǵyn biz buryn bilmeıtin edik".
ıA, fashıster buryn bilmeıtin, biraq, endi mergen kózdiń qalaı kózdep, qalt etpes qoldyń qalaı ataryn, qazaqtyń kim ekenin jaqsy biletin boldy olar, 227 fashısti jalǵyz qyrǵan dala qyrǵıy serjant Ábdibekovtiń, gvardııa podpolkovnıgi Momyshuly men Sovetter Soıýzynyń Geroıy Málik Ǵabdýllınniń attaryn estigende, jaýdyń tóbe shashy tik turyp, záresi ushady. Bul ekeýi jaýyngerlerdi sońdaryna ertip alyp, nemistiń qaratúnek qalyń qolynyń ortasyn qaq jaryp ótip, 17 kún júrip, óz bólimderine qosylǵan. Ústi-bastary arandaı qarýlanǵan úsh fashıspen jalǵyz alysqan jaýynger Rasýlovty da ataı alamyz. Ol jaralanǵan boıy alys salyp, tutqynǵa túspeı, úsheýiniń birin atyp óltirip, bireýin jaryp óltirip, endi bireýin jambasqa ala kóterip alyp, ózenge tastap jibergen.
Biz bul arada arǵy atalary quralaıdy kózinen atatyn, temir shynjyrdy jipteı úzetin qazaq batyrlarynyń búgin jaýdy qalaı uryp júrgendikteriniń talaı úlgisin keltire alar edik.
Orta ǵasyrdyń oqymysty jıhankezi Karpını qazaq dalasyn kórgennen keıin kúndelik dápterine saqtandyrý sııaqty mynadaı bir nárse jazǵan: "Bul dalanyń halqy jaý kórse-aq bassalady da, oq jaýdyrady, qyryp bolmaı tynbaıdy. Muny jurt bilip qoısyn". Muny nemister de umytpasyn! Bostandyǵyn erekshe súıetin qazaq halqynyń batyr uldary Otanyna tıgen jaýdy qurtpaı tynbaıdy.
Qymbatty jaýyngerler!
Sender jaýmen alysyp jatyrsyńdar. Óz kúshterińe erkin senesińder. Biraq, arqalaryńdy tiregenderiń uly Otandaryń ekeni - kúshterińdi ústep, eseleı bersin.
Saryarqa dep atalatyn sol jerdiń taýlary men dalalarynan, jerde qandaı metall bolsa, sonyń bári túgel tabylady.
Shymkent qorǵasyn zavodynan úlken zavod Evropada joq. Qaraǵandy kómir qory qazir SSSR-da ekinshi oryn alady. Onyń kómiri Otanymyzdyń ondaǵan zavodtaryn jemdep tur.
Qaterli kezeń, mynaý uly soǵys tusynda Qazaqstan ne baryn maıdanǵa berip jatyr.
Bul syrdy Jambyl qart bylaı dep jyrlaıdy:
Qarataý toly qorǵasyn,
Kókshetaýda qalyń mal.
Altaıym jatyr altyn jal.
Qaptaǵandaı kúmispen,
Shymkentte ósken maqtalar.
Qarasam kózim jetpeıdi
Tolqyǵan sheksiz eginge,
Balyǵy taıdaı týlaǵan
Kólderimde, teńizde.
Kúni, tún poezd aǵylǵan,
Tıelgen qara kómirge.
Ózendeı tasyp munaıym
Aǵady syımaı óńirge.
As pen oǵym jetedi
Zalym jaýdy jeńýge.
Sırek kezdesetin metaldardyń Qazaqstan jerinen shyǵyp jatqandaryn tanktiń broninde, zeńbirektiń moınynda, pýlemet pen myltyqtyń óńeshinde, soǵys kemeleri men samoletterdiń denelerinde kóresiń.
Bul soǵys - motor soǵysy. Benzınniń jaqsy túrlerin, áýe kemesiniń motorlaryna kerekti jaqsy maılardy bizdiń Embi munaıy berip otyr. Qazaqstanda munaıly jer jarty mıllıon sharshy kılometrlik kólemde dep esepteledi. Edildiń saǵalarynan bastalady da, Ústirttiń qyzyl qyrqasyna deıin barady. Kaspııdiń jaǵasynan bastalady da Syrtqa baryp tireledi. Bul jerdiń astynda jatqan suıyq altynnyń esebi joq. Júz myńdaǵan tonna munaıdy Embi osy kúni-aq berip otyr.
Mundaǵy ata-ana, aǵa-ini, apa-qaryndastaryń da bosaǵada qol qýsyryp, qur muńaıyp, qur qobaljyp, bosqa otyrǵan joq. Olar jappaı soǵys bilimin úırenýde, olar zavodtarda, shahtalarda, egis ústinde. Olar burynǵy senderdiń isterińdi istep, oryndaryńdy oısyratpaı júr. Eshbir stanokty ańyratyp jetim qaldyrǵan joq. Bir traktor, ıa bir soqa qalǵan joq dalada.
Qazaqtyń ul-qyzdary, aıanbaı, talmaı, erinbeı, jalyqpaı sol maıdanda júr.
Jáken Muqanova eski-isker shahterlermen jarysqa túsip, zaboıda júr. Ol erekshe eńbegi úshin orden de aldy.
Keýdesinde Lenın ordeni jarqyraıtyn Shyǵanaq Bersıev tórt ulyn maıdanǵa jóneltip, ózi damylsyz eńbeginiń arqasynda bir gektar jerden 1200 put tary alyp otyr. Ózderiń bilesińder, bul kúnge deıin jer bulaı meıirlengen emes qoı. Lenınogor rýdnıgindegi burǵyshy Haıdınniń bir smenada bergen rýdasyn revolıýtsııadan buryn Rıdderdiń bar rýdnıkteri bir kúnde bere almaıtyn edi.
Iirilip jatqan altyn maıa astyqtar, appaq kúrish, aqmamyq maqta, maıdandaǵy jas, sender úshin, bizdiń jeńis úshin!
Esepsiz mal qysqy jaılaýda semirip jatyr. Jambyl oblysyndaǵy bir ǵana "Moıynqum" jaılaýynda jarty mıllıon mal jaıylady. Sońǵy bes jyldyń ishinde maldyń sany burynǵydan úsh ese artty. Soǵystan bergi ýaqyttyń ishinde úsh mıllıonnan artyq mal qosyldy. Et, maı, jún, teri zattaryn bizdiń Qazaqstan barǵan saıyn údete berip otyr. Qyzyl kavalerııaǵa ári berik, ári júırik attarymyzdy jiberip jatyrmyz.
Alystaǵy elderiń senderdiń maıdandaǵy erlikterińe osylaı jaýap berip otyr. Jaýǵa tıip jatqan tas shoqpardy osylaı qosqoldap birge siltesip jatyrmyz.
Qazaq áıeli qashannan da batyr eriniń jan joldasy, senimdi serigi bolatyn.
Qazaqtyń áıelderi sybanyp jiberip, Qaraǵandynyń shahtalaryna tústi, kombaın tizginin qoldaryna aldy, óris toly tórt túlikke de ózderi bas, ózderi kóz. Áıelder brıgadalarynyń eńbekte erlikpen ozyp alǵan qyzyl týlary takabbar jelbireıdi.
Jaýynger! Týǵan anań, súıgen jaryń, qara kózdi qaryndastaryńnyń aınymas amanatyn umytpa:
Jeńip qaıtsań jaýyńdy,
Anańnyń jaryq kúni sen.
Jeńe almasań jaýyńdy,
Jer jastanǵyr qorqaqtyń
Týmaı ketkir biri sen!
Biz, qazaq eli, qorqaqtyq degendi bilgen emespiz. Egerde ortalaryńnan qorqaq shyqsa, bettesken jaýdyń aldynda bosańdyq etse, ondaılarǵa týǵan el qarǵysyn ǵana arnaıdy. Týǵan anasy teris batasyn beredi, súıgen jary teris aınalady. Qorqaq - óz balasy men óz anasynyń, óz jarynyń jendeti. Onyń sybaǵasy ólim ǵana.
Qazaq uly! Jaýdyń esin jıdyrmańdar! Aıamaı soǵyńdar jaýdy, sońǵy demderiń toqtalǵansha, tamshy qandaryń qalǵansha soǵyńdar! Qoldan qýat, býynnan ál ketkenshe soǵyńdar, dushpandy! Jeńilý qorlyǵynan alysyp ólgen artyq!
Qýanysh pen rahatty kúshtiler ǵana ákele alady. Osy kúsh bizdiń boıymyzda, osy kúsh bizdiń armııamyzda.
Qazaqstan uldary! Maıdannan ylǵı jaqsy, ylǵı qýanyshty habar keledi. Kavkaz taýlarynyń qııalarynda, Edil boıynda, Don dalalarynda, Lenıngrad janynda jaýǵa ústeı-ústeı aýyr soqqylar berilip jatyr.
Maıdandaǵy qazaq jaýyngerleri! Senderdiń talaı asqan erlikterińdi estigende, tóbemiz kókke tıe maqtandyq. Senderdiń erlikteriń, jaýǵa jasaǵan shabýyldaryń, týǵan elderiń Qazaqstandy bir kóterip tastady. Halyq maıdanǵa tańdaýly uldaryn jibergenin qýanyshpen maqtan etedi.
Biraq bul sońǵy aıqas emes ekenin de jaqsy bilemiz. Shoınańdaǵan jaraly aıýan áli de arpalysady, oǵan qaıtadan baskótertpeý úshin bir emes, myń soqqy berýimiz kerek! Jaý basyna jasyn bolyp túsińder! Barlyq ashýmen, ketpes kekpen qaharlana soǵyńdar! Halyq amanaty, Stalın ámiri osy ǵana.
Sizderdiń maıdandaǵy shabýyldaryńa, biz eldegi erlik eńbekterimizben jaýap beremiz. Maıdanǵa qaraı aǵylyp jatqan poezdar júrisin tezdete túsedi. Shahtadan shyqqan kómir men temir arta beredi. Júzdegen óndirister plannan tys mıllıondaǵan somdyq ónim berýde. Qyzyl týly Eskene munaı promysely jaqynda táýlik programmasyn eki ese artyq oryndady. Bul Embi munaıshylarynda buryn bolmaǵan-dy. "Maıqaıyń" altyn kenderinde qymbat metall ótken aılarmen salystyrǵanda eki ese artyq óndirildi. Otan qorǵaý zavodtary Qyzyl Armııa úshin qarý-jaraq pen oq-dárini kún saıyn plannan tys berýde.
Qazaqstannyń kolhozshylary Tambov kolhozshylarynyń patrıottyq úlgisimen "Qazaqstan kolhozshysy" degen joıqyn bir tank kolonnalaryn jasaý qoryna 371 mıllıon som qarjy berdi, áli jınap jatyr.
Qymbatty jaýyngerler! Senderge járdem úshin júzdegen, myńdaǵan kolhozshylar, kolhozshy áıelder barlyq tapqan-taıanǵandaryn túgel berýde. Sizder bul sııaqty tamasha adamdardy jaqsy bilýleriń qajet. Olar: Bókenbaev Orazbaı, Qaratal aýdanyndaǵy "Qyzylbulaq" kolhozynyń predsedateli, ol tank kolonnasyn jasaý qoryna 300 000 som berdi. Qozybaev, Meńdiqara aýdanyndaǵy "Jańa turmys" kolhozynyń predsedateli, 190 000 som berdi. Baıjanov Safı, Obaǵan aýdanyndaǵy "Kommýnıster Soveti" kolhozynyń traktorısi - 170 000 som berdi, Qadısha Isqaqova, Teńiz aýdanyndaǵy Karl Marks atyndaǵy kolhozdyń predsedateli - 175 000 som berdi. Belasarova, Shaıan aýdanyndaǵy "Aqbastaý" kolhozynyń predsedateli - 167 000 som berdi. Ońdasynova Bektaı, Shaıan aýdanyndaǵy "Aqtas" kolhozynyń predsedateli - 166 000 som berdi, Júsipov Ábdikárim, Túrkistan aýdanyndaǵy "Birlik" kolhozynyń predsedateli - 165 000 som berdi.
Qyzyl Armııa úshin kún saıyn kolhozshylardan, kolhozshy áıelderden myń puttan astyq, et, maı, taǵy sondaı aýyl sharýashylyq azyq-túlikteri úzdiksiz quıylýda. Uzamaı-aq, myńdaǵan alyp tankterdiń arasynan ózderińniń ata-ana, áıelderiń men apa-qaryndastaryńnyń qarjylaryna jasaǵan tankterdi kóresizder.
Qazaqstannyń baıtaq dalasyn jaıqalǵan eginge toltyrýǵa sert beremiz, baýyrlar! Qaraǵandynyń kómiri men Embiniń munaıyn maıdan qansha tilese, sonsha beremiz. "Qasarysqan jaýyńa, qandy kóbik jutqyzý" úshin qansha qorǵasyn, qansha mys kerek bolsa, sonsha beremiz.
Bergen sertti buljytpaı oryndaımyz, biz jeńemiz!
Jeńistiń uly kúni jaqyndap keledi. Fashızmniń ólimin jaqyndatý úshin bar kúshti qos-qabattaı jumsańdar. Saǵynǵan analaryń men jas jarlaryń, úıdegi jas bóbekteriń sol kúndi asyǵa kútedi. Qýanǵan júrekter birge soǵar, qýanǵan kózder birge jylar kúndi kútedi. Úlken baqyt kúni bizdiń eldiń ústinde. Barlyq álem, bar adamzat senderdiń erlikterińe bas ıip, madaqtap, bosanǵan dúnıe demin erkin bir ala alatyn bolady.
Sol kúnderde bizdiń jer budan da beter qulpyrar, el turmysy qaıta jaınap, sáýletti ómir qaıta ornar. Kóńil kúıi kókke órler, baýyrlar.
Tapjylmas tabandy, qaıyspas qaısar bolyńdar. Týysqan orys, grýzın, ýkraın, belorýs, ózbek elderimen uly sovet eliniń barlyq halyqtarymen qol ustasa jup jazbaı birge qımyldańdar!
Otan ustatqan erlik týlaryn qor etpeńder! Bul týlar jaýyngerlik ardyń, elińe bitken erliktiń, atańnan qalǵan dańqtyń belgisi.
Bizdiń barlyq júıe tamyrlarymyz tek qana jaýǵa degen kekpen soǵatyn bolsyn. "Sen nemis óltirdiń be?" - árbir jaýynger qazaq ózińe osy suraqty ǵana ber.
Jaýynger! Qolyńa bergen qarýdy jumsaı bil. Ýkraına men Belorýssııadaǵy, Don men Baltyqtaǵy baýyrlaryńdy jaýdan tez aıyryp alýǵa asyq. Sol úshin umtyl! Kóz jasyn bulap eńiregen analar men balalar daýysyn sen estımisiń? Sáýletti, sándi qalalaryńdy jaýdyń aıaýsyz órtep jatqanyn kóremisiń? Qasıetti jerińdi dushpanǵa áli de taptatamysyń?!
Qazaq halqynyń ári ataqty batyry, ári ataqty aqyny Mahambet Ótemisuly budan júz jyl buryn jaýyngerlerdiń mindeti - "qasarysqan jaýyna, qandy kóbik jutqyzý!" - degen bolatyn.
Basqynshylardyń sazaıyn aıaýsyz tartqyz! Seskenbe, qoryqpa ólimnen! Jaýynger úshin - ólim joq! Biz jeńýge tıispiz! Biz jeńemiz!
Jasasyn bizdiń barlyq halyqtardyń Lenındik-stalındik aınymas uly dostyǵy!
Jasasyn Qyzyl Armııa!
Nemis-fashıst basqynshylardy jeńýdi uıymdastyrýshy qolbasshymyz, barlyq halyqtardyń kósemi uly Stalın jasasyn!
Hatqa qol qoıǵandar:
Badash Júsipalıev - Batys Qazaqstan oblysy Kamen aýdanyndaǵy Karl Marks atyndaǵy kolhozdyń ordendi tóraǵasy; Kım Maıa Sam - Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynyń «Avangard» kolhozynyń ataqty kúrish egýshisi; Jumat Kenjekov - Batys Qazaqstan oblysynyń Jańaqala aýdanyndaǵy «Jańa aýyl» kolhozynyń shopany, orden ıegeri ; Sonjúrekova - Pavlodar oblysynyń Abaı atyndaǵy kolhozynyń ordendi zvenovoıy; Úmitbaev Qajymurat - Soltústik Qazaqstan oblysynyń Presnov aýdanyndaǵy «Baıan» kolhozynyń qos ordendi tóraǵasy; Dospaeva Balǵanym - Gýrev oblysynyń «Baıshonas» kásipshiliginiń operatory, orden ıegeri; Súleımenova - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Tarbaǵataı aýdanyndaǵy Jańǵyz tal aýyldyq keńesiniń tóraǵasy; Skvortsov - Qazaqstan K(b)P Ortalyq komıtetiniń hatshysy; Kúlásh Baıseıitova - KSRO halyq ártisi, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, orden ıegeri; Kenjebaı Quljanov - Soltústik Qazaqstan oblysynyń Kókshetaý aýdanyndaǵy «Qazaqstan» kolhozy fermasynyń meńgerýshisi, orden ıegeri; Sábıt Muqanov - jazýshy; Angelına Pasha - Batys Qazaqstan oblysynyń Terekti aýdanyndaǵy Býdennyı atyndaǵy MTS-tiń qos ordendi brıgadıri; Estaı Berkimbaev - halyq aqyny; Smaǵul Qosybaev - Gýrev oblysy «Alǵabas» aýdanynyń tóraǵasy, orden ıegeri; Nurtas Ońdasynov - QazKSR Halyq Komıssarlary Keńesiniń tóraǵasy; Baqysh Sársenbaev - Batys Qazaqstan oblysynyń Kamen aýdanyndaǵy «Oıan» kolhozynyń jylqy fermasynyń meńgerýshisi, orden ıegeri; Jumataı Shaıahmetov - Qazaqstan K(b) P Ortalyq Komıtetiniń hatshysy; Olga Koteneva - KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, eńbegi sińgen oqytýshy; Dúısenova - Aqmola oblysynyń Aqmola aýdanyndaǵy «Qursýyq» kolhozynyń ordendi zvenovoıy; Ábdisámet Qazaqbaev - QazKSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń tóraǵasy; Kýlıtov - Qazaqstan K(b)P Almaty oblystyq komıteti men qalalyq komıtetiniń hatshysy; Ótegen Shaqaev - Batys Qazaqstan oblysynyń Kamen aýdanyndaǵy Chapaev dıvızııasy atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy, orden ıegeri; Azanbaı Tileýqabylov - Qaraǵandy oblysyndaǵy Balhash mys qorytý zaýytynyń tseh sheberi, orden ıegeri; Qanysh Sátbaev - KSRO Ǵylym Akademııasynyń Qazaq fılıaly tóralqasynyń tóraǵasy, Stalındik syılyqtyń laýreaty, geologııa-mıneralogııa ǵylymdarynyń doktory, orden ıegeri; Esenbaev - Soltústik Qazaqstan oblysynyń Sovet aýdanyndaǵy «Kókterek» kolhozynyń traktorshysy; Aıymgúl Іztileýova - Qyzylorda oblysyndaǵy Jalaǵash aýyldyq keńesiniń tóraıymy, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty;
Sátbaı (Sanǵaı) Rysqulov - Qaraǵandy oblysyndaǵy Gorbachev atyndaǵy №1-shi shahtanyń navalootboışıkter brıgadasynyń brıgadıri, orden ıegeri; Berdiqulov - Pavlodar oblysy Baıanaýyl aýdandyq partııa komıtetiniń hatshysy; Qusaıyn Ilııasov - Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Internatsıonalnyı trýd» kolhozynyń kolhozshysy, orden ıegeri; Samat Musalımov - Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy N- zaýytynyń ustasy, stahanovshy; Babochkın - KSRO halyq ártisi; Kóshebaı Pirimov - Qyzylorda oblysynyń Qazaly aýdanyndaǵy «Qyzyl tý» kolhozynyń tóraǵasy, orden ıegeri; Georgıı Haıdın - Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Lenınogor ken oshaǵynyń burǵylaýshysy, orden ıegeri; Nurpeıis Baıǵanın - halyq aqyny, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, orden ıegeri, Aqttóbe oblysynan; Raqym Ybyraev - Qaraǵandy oblysyndaǵy №1-shi shahtanyń naval ken otboışıgi, orden ıegeri; ıAkýpov - Qazaqstan LKJS Ortalyq Komıtetiniń hatshysy; Berliqojanov - Almaty oblysynyń Taldyqorǵan aýdanyndaǵy «Sarybulaq» kolhozynyń tóraǵasy; Orazbaeva - Qostanaı oblysynyń Zatobol aýdanynyń «Krasnoe Sormovo» kolhozynyń saýynshysy; Salıha Ońǵarbaeva - Almaty oblysynyń Qoǵaly aýdanyndaǵy Kırov atyndaǵy sozhoz dırektorynyń orynbasary, orden ıegeri, KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty; Beısenbaı Jumaǵulov - Jambyloblysynyń Talas aýdanyndaǵy «Tamdy» kolhozynyń tóraǵasy, orden ıegeri; Úrtish Qarymsaqova - Aqmola oblysynyń Atbasar aýdanynyń «Erikti» kolhozynyń saýynshysy, stahanovshy; Jarqymbaev - Semeı oblysyndaǵy Semıpalatınsk stansasynyń vagon deposynyń slesiri, orden ıegeri; Ázıma Bektenova - Aqtóbe oblysyndaǵy ataqty taryshy, orden ıegeri; Irına Hýdıakova - Óskemen ónerkásibiniń stahanovshysy; Ádııa Qarabalın - Aqtóbe oblysynyń «Sotsıalızm joly» kolhozynyń kolhozshysy; Kárim Shaıahmetov - Semeı oblysyndaǵy keme jóndeý zaýytynyń quıý tsehynyń ustasy, orden ıegeri; Aqyn Aqjigit - Soltústik Qazaqstan oblysyndaǵy Ilıch MTS-iniń kombaıneri, orden ıegeri; Ǵazız Ábdirahmanov - Qaraǵandy oblysyndaǵy №1-shi shahtanyń navalootboışıkter brıgadasynyń brıgadıri, orden ıegeri; Qashqyn Úmbetova - Qyzylorda oblysynyń Aral aýdanyndaǵy Jambyl atyndaǵy balyqshy kolhozy tóraǵasynyń orynbasary; Shyǵanaq Bersıev - Aqtóbe oblysynyń ataqty taryshysy, orden ıegeri; Seroshtan - Almaty oblysynyń Qoǵaly aýdanyndaǵy Stalın atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy, orden ıegeri, KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty; Saǵyndyq Jumataev - Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Frýnze aýdanyndaǵy «Maıdantal» kolhozynyń zvenovoıy, orden ıegeri; Ábjan Júsipov - Semeı oblystyq atqarý komıtetiniń tóraǵasy, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, orden ıegeri; Amanbet Mamandııarov - Shymkent qalasyndaǵy qorǵasyn zaýytynyń elektr dánekerleýshisi; Álmaǵambetov - Pavlodar oblysynyń Pavlodar aýdanyndaǵy Jambyl atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy; Qaljan Júzjasarova - Qyzylorda oblysyndaǵy Qarmaqshy mehanıka zaýytynyń stahanovshysy; Qasymbekov - Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanyndaǵy «Darbaza» sozvhozynyń shopany; Jaǵypar Myńjasarov - Semeı oblysyndaǵy Qarakól MTS-iniń dırektory, orden ıegeri; Baımuratov - Jambyl qant zaýytynyń aýysymdyq ınjeneri; Vladımır Nazarenko - Aqtóbe oblysy, Keńes Odaǵynyń batyry; Gúláıhan Ybyraeva - Qostanaı oblysynyń Jetiqara aýdanyndaǵy Zabelev aýyldyq keńesiniń tóraıymy, orden ıegeri; Tolybaı Joldybaev - Jambyl oblysynyń Merki aýdanyndaǵy «Bolshevık» kolhozynyń tóraǵasy; Nartaı Begejanov - halyq aqyny, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qyzylorda oblysy; Jámılá Seısenova - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Ulan aýdanyndaǵy Kırov atyndaǵy kolhozdyń saýynshysy; Qasen Turmuhamedov - Qostanaı oblysyndaǵy astyq sovhozynyń traktorshysy; Ahmet Jubanov - kompozıtor, QazKSR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, orden ıegeri; Ábilǵalym Tólesov - Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Qaton-Qaraǵaı aýdanyndaǵy «Qyzyl juldyz» kolhozynyń tóraǵasy; Qaraqatov - Aqtóbe oblysyndaǵy 18-shi partsezd atyndaǵy sovhozdyń traktorshylar brıdasynyń brıgadıri, orden ıegeri, Qapash Qazybaev - Qostanaı oblysynyń Meńdiqara aýdanyndaǵy Jańaturmys kolhozynyń tóraǵasy;
Ásııa ıAkýpova - Qostanaı oblysyndaǵy Pavlov MTS-iniń aǵa agronomy, orden ıegeri; Shaıhy Ábishev - Gýrev MTS-iniń dırektory, QazKSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty; Ydyrys Erǵalıev - Gýrev oblystyq keńesiniń tóraǵasy; Jamıǵa Tezekova - Semeı oblysyndaǵy Tańsyq MTS-iniń traktorshylar brıgadasynyń brıgadıri; Kýrýshev - Aqmola oblysyndaǵy «Úshinshi Internatsıonal» shahtasynyń temir ustasy, stahanovshy, orden ıegeri; Alekseı Kýpaev - Aqmola oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy, eki márte orden ıegeri; Qadeli Ysqaqova - Gýrev oblysynyń Teńiz aýdanyndaǵy Karl Marks atyndaǵy kolhozdyń tóraǵasy; Gúlzııa Altybekova - Qyzylorda oblysynyń pıoneri, 8-shi synyptyń úzdik oqýshysy; Ramazan Hamıtov - Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Zyrıanovsk ken oshaǵynyń burǵylaýshysy, stahanovshy; Baıjanov - Qostanaı oblysynyń Obaǵan aýdanyndaǵy «Kommýnıster keńesi» kolhozynyń traktorshysy; Sergeı Opýtın - Gýrev oblysyndaǵy «Eskene» kásipshiliginiń dırektory, oblystyq keńestiń depýtaty; Muqatov - Aqmola oblysyndaǵy Aqmola stansasynyń slesiri, orden ıegeri; Esqarıev - Gýrev oblysyndaǵy «Eskene» kásipshiliginiń burǵylaý sheberi, orden ıegeri; Bazarpınov - Semeı oblysynyń Shar aýdanyndaǵy Shar MTS-iniń traktorshysy, orden ıegeri; Bermaǵambetov - Gýrev oblysyndaǵy «Maqat» munaı kásipshiliginiń munaı óndirýshi sheberi, orden ıegeri; Barshyn Betegeeva - Jambyl oblysynyń Lýgovoı aýdanyndaǵy «Vostok» kolhozynyń zvenovoıy; Qojageldi Jaqsylyqov - Semeı oblysyndaǵy Shar stansasy deposynyń mashınısi; Tóken Qapparov - Aqmola oblysynyń Qorǵaljyn aýdanyndaǵy «Shalǵyn» MTS-iniń traktorshysy, orden ıegeri, bul hatqa barlyǵy 2 631 506 adam qol qoıǵan.
1943 jylǵy 6 aqpan, "Izestııa, "Pravda" gazetteri,
1943 jylǵy 7 aqpan, "Sotsıalıstik Qazaqstan" gazeti.
