EQDB Ortalyq Azııada qandaı jobalarǵa basymdyq beredi
ASTANA. KAZINFORM – Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen eksklıýzıvti suhbatynda Eýropalyq qaıta qurý jáne damý bankiniń (EQDB) prezıdenti Odıl Reno-Basso aldaǵy bes jyl ishinde bank Qazaqstannyń energetıkalyq ári kommýnaldyq ınfraqurylymyn jańǵyrtýǵa keminde 2 mlrd eýro ınvestıtsııa salýdy josparlap otyrǵanyn málimdedi. Sondaı-aq, EQDB eldiń «jasyl» ekonomıkasyn damytýǵa ınvestıtsııa men tehnıkalyq kómek baǵyttaıdy.
– Keler jyldary jahandyq ekonomıkalyq turaqsyzdyq jaǵdaıynda EQDB-nyń Qazaqstandaǵy negizgi basymdyqtary qandaı?
– Keıingi jyldary jahandyq ekonomıkalyq jaǵdaı eleýli ózgeristerge ushyrady: geosaıası shıelenister álemdegi saýda aǵyndary men tikeleı sheteldik ınvestıtsııalarǵa áser etip otyr. Qıyndyqtarǵa qaramastan, mundaı ózgerister keıbir elder úshin, ásirese halyqaralyq logıstıkalyq baǵyttardyń qaıta bólinýi esebinen, Ortalyq Azııadaǵy memleketter úshin jańa múmkindikter ashady.
Qazirge deıin EQDB Qazaqstanǵa 340 joba aıasynda 11 mlrd eýrodan astam ınvestıtsııa saldy. Eldegi eń iri ınstıtýtsıonaldyq ınvestor retinde Qazaqstandy jańa ekonomıkalyq múmkindikterdi ıgerý jolynda qoldaýdy jalǵastyrý nıetimiz bar. Osy maqsatta bank sheteldik ınvestorlar men memlekettik qurylymdar arasyndaǵy dıalog alańy sanalatyn Sheteldik ınvestorlar keńesiniń qurylýyna járdemdesti.
Ortalyq Azııa elderiniń, sonyń ishinde Qazaqstannyń ekonomıkalyq ósimi birazdan beri shıkizat eksportynyń esebinen qamtamasyz etildi. Degenmen, tómen kómirtekti ekonomıkaǵa kóshý kómirsýtekterge álemdik suranys qurylymyn ózgertip jatyr. Tabıǵı resýrstardy óndirýdegi baı tájirıbesi bar Qazaqstan bul áleýetti «jasyl» ekonomıkaǵa qajet strategııalyq mańyzdy shıkizatty ıgerý úshin paıdalana alady. Bul rette el ekonomıkasyn ártaraptandyrý qajet. EQDB jeke sektordy damytýǵa, turaqty ınfraqurylymdy qurýǵa, sondaı-aq ekonomıkany dekarbonızatsııalaý men tsıfrlandyrýǵa qoldaý kórsetedi.
2022 jyly EQDB Dırektorlar keńesi Úkimetpen kelise otyryp ázirlengen Qazaqstanmen yntymaqtastyqtyń bes jyldyq strategııasyn bekitti. Ol úsh negizgi baǵyt boıynsha qurylǵan: jeke sektordyń básekege qabilettiligin arttyrý, ıntegratsııalyq deńgeı men memlekettik basqarý sapasyn arttyrý; ekologııalyq turaqty damýǵa járdemdesý jáne kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý; jeke sektordyń qatysýy arqyly ekonomıkalyq múmkindikterdi keńeıtý jáne genderlik teńdikti ilgeriletý.
Qazaqstan Úkimeti energetıka, kólik, tsıfrlandyrý jáne sýmen jabdyqtaý salalaryndaǵy jobalardy qamtıtyn 2029 jylǵa deıingi Ulttyq ınfraqurylymdy damytý josparyn bekitti. EQDB qazirdiń ózinde bul jospardy júzege asyrýǵa belsene atsalysyp, Aqtóbedegi aǵyndy sýlardy tazartý qondyrǵysyn qaıta salý jáne Batys Qazaqstan elektr júıesin eldiń biryńǵaı elektr jelisine qosý arqyly elektr júıesiniń turaqtylyǵyn arttyrý sııaqty negizgi jobalardy qarjylandyryp otyr.
Aldaǵy bes jyl ishinde Eýropalyq qaıta qurý jáne damý banki Qazaqstannyń energetıkalyq jáne kommýnaldyq ınfraqurylymyn jańǵyrtýǵa keminde 2 mlrd eýro bólýdi, sondaı-aq osy maqsattarǵa qosymsha qarajat tartýdy josparlap otyr. Buǵan qosa, bank energetıka, qalalyq kólik, densaýlyq saqtaý jáne bilim berý salalaryna ınvestıtsııa tartý úshin memlekettik-jekeshelik áriptestik tetikteriniń damýyna qoldaý kórsetýde.
Qazaqstan ishinde, Ortalyq Azııa elderi arasynda jáne odan tys jerlerde saýdany arttyrý Transkaspıı kólik dálizin (TKD) damytý arqyly edáýir nátıje berýi múmkin. Qazaqstan bul óńirlik ıntegratsııa bastamasyn iske asyrýda negizgi ról atqarady. El úshin avtojol ári temirjol jelilerin jańǵyrtý, shekara ınfraqurylymyn jetildirý jáne saýda men taýarlardyń qozǵalysyna kedergi keltiretin tosqaýyldardy joıý mańyzdy.
Bul baǵytta biz memlekettik jáne jekemenshik kólik-logıstıka kompanııalaryn belsendi túrde qoldaımyz. 2025 jyldyń maýsym aıynyń sońynda Qazaqstanǵa jasaǵan saparym barysynda EQDB ulttyq jol operatory «QazAvtoJolmen» Batys Qazaqstandaǵy 234 shaqyrym avtojoldy qaıta jańartý jobasyn qarjylandyrý týraly kelisimge qol qoıyldy. Bul joba II sanattaǵy joldy zamanaýı I sanattaǵy tas jolǵa aınaldyryp, «Batys Eýropa – Batys Qytaı» baǵytynyń mańyzdy bóligine aınalmaq.
EO men Qazaqstan arasyndaǵy strategııalyq mańyzdy shıkizat materıaldary salasyndaǵy áriptestikti qoldaımyz — bul bolashaǵy zor ken oryndaryn ıgerýden bastap geologııalyq-málimetter bazasyn jańǵyrtýǵa deıingi keń aýqymdy qamtıdy. Ashyqtyq deńgeıin arttyrý ınvestıtsııa tartýǵa, ekonomıkalyq ósimge jáne jańa jumys oryndaryn ashýǵa qolaıly jaǵdaı jasaıdy. Qaraǵandy oblysyndaǵy «Sarytoǵan» grafıt ken orny boıynsha jobamyz – osyndaı jumystyń jarqyn mysaly.
Energetıka, ınfraqurylym jáne shıkizat resýrstarynan bólek, EQDB Qazaqstan ekonomıkasyn ártaraptandyrýǵa jeke sektorǵa ınvestıtsııa salýdy qoldaý arqyly kómektesip keledi. Jergilikti kásiporyndar damymaıynsha, turaqty ósim men sapaly jumys oryndaryn qurý múmkin emes. Eldegi seriktes bankter arqyly shaǵyn jáne orta bıznesti qarjylyq ári konsýltatsııalyq turǵydan qoldaımyz.
– EQDB Qazaqstanda «jasyl» ekonomıkaǵa kóshý strategııasy aıasyndaǵy jobalardy qalaı qoldaıdy? Bank ekologııalyq problemalar bar jáne taza energııaǵa qol jetkizý máselesi ózekti óńirlerde de jobalardy qarjylandyra ma? Bul qadam Qazaqstannyń 2060 jylǵa qaraı kómirtek beıtaraptyǵyna jetý maqsatyna qanshalyqty sáıkes keledi?
– 2024 jyly EQDB Qazaqstanǵa jyldyq ınvestıtsııa kólemin úsh eseden astam ulǵaıtyp, jalpy quny 913 mln eýrony quraıtyn 25 jobaǵa qol qoıdy. Bul qarajattyń 61 paıyzy el aýmaǵyndaǵy «jasyl» jobalardy qoldaýǵa baǵyttaldy. Qazaqstan jańartylatyn energııa kózderin (JEK) damytýda eleýli jetistikterge qol jetkizdi. Sonymen qatar, ekonomıkany ári qaraı dekarbonızatsııalaý úshin energııa jınaqtaý júıelerimen (akkýmýlıatorlarmen) jabdyqtalǵan JEK nysandaryn salýǵa arnalǵan aýktsıondardy jandandyrý qajet.
EQDB seriktes banktermen birlesip, Green Economy Financing Facility (GEFF) baǵdarlamasyn iske asyryp jatyr. Bul baǵdarlama jańartylatyn energııa kózderin paıdalanýdy yntalandyrýǵa jáne jekemenshik sektorda energııa tıimdiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan. GEFF aıasynda bólinetin qarajat mıkrokásiporyndarǵa, shaǵyn jáne orta bızneske, sondaı-aq eldiń shalǵaı aımaqtaryn qosa alǵanda úı sharýashylyqtaryna klımattyń ózgerýine beıimdelýge, qorshaǵan ortanyń lastanýyn azaıtýǵa jáne sý resýrstaryn utymdy paıdalanýǵa kómektesedi.
Bul tásil Qazaqstannyń 2060 jylǵa qaraı kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý jónindegi ulttyq baǵytyna tikeleı sáıkes keledi jáne uzaq merzimdi perspektıvada ornyqty, ekologııalyq baǵdarlanǵan ekonomıkany qalyptastyrýǵa yqpal etedi.
– EQDB Qazaqstanda shaǵyn jáne orta bıznesti (ShOB), ásirese, shalǵaı aýdandarda qalaı qoldaýdy josparlap otyr?
– EQDB-nyń Qazaqstandaǵy ShOB-ty qarjylandyrý jáne damytý baǵdarlamasy túrli salalardaǵy kásiporyndarǵa Advice for Small Businesses bastamasy aıasynda konsýltatsııalyq qyzmetter men basqa da qarjylyq emes qoldaýdy alýǵa múmkindik beredi. Bul baǵdarlama ósý áleýeti joǵary kompanııalarǵa, sondaı-aq mıkro jáne shaǵyn bızneske, onyń ishinde shalǵaı aýdandardaǵy kásiporyndarǵa basymdyq beredi.
Sonymen qatar, EQDB ShOB-ty damytý úshin jergilikti qarjy seriktesterimen táýekelderdi birlesip bólý týraly kelisimder (Risk Sharing Facility, RSF) arqyly qarjylandyrý júrgizedi. Bul tetik usaq ári shalǵaıdaǵy bızneske qarjy resýrstaryna qol jetkizý múmkindigin keńeıtip, naqty sektordy qoldaýǵa múmkindik beredi. 2020 jyldan bastap RSF aıasynda júrgizilgen operatsııalardyń kólemi 21 mln eýroǵa jýyqtady. 2001 jyldan bastap Qazaqstandaǵy 4 000-ǵa jýyq shaǵyn jáne orta bıznes EQDB-dan bıznes-konsýltatsııalar men salalyq saraptamalyq qoldaý aldy. Al 2015 jyldan beri 20 000-nan astam kásipker qarjylyq emes qyzmetter — oqytý baǵdarlamalary, semınarlar múmkindikteri arqyly qoldaý kórdi. Buǵan qosa, 200 000-ǵa jýyq kásipker tsıfrlyq oqý materıaldaryna qol jetkizdi.
Bizdiń baǵalaýymyz boıynsha EQDB qoldaýyn alǵan shaǵyn kásiporyndardyń shamamen 70%-y Almaty men Astanadan tys ornalasqan, al qoldaý kórsetilgen kompanııalardyń jartysynan astamyn áıelder basqarady. 2015 jyldan beri EQDB kómegimen jergilikti ShOB-tarda 9 800-den astam jańa jumys orny quryldy.
Advice for Small Businesses baǵdarlamasy Qazaqstan Úkimetiniń qoldaýymen júzege asyrylyp keledi jáne jaqynda bul áriptestik taǵy bes jylǵa uzartyldy. Jańa kelisim aıasynda ósý áleýeti joǵary orta bızneske erekshe nazar aýdarylmaq.
– Ortalyq Azııa elderiniń sý resýrstary jáne klımattyq turaqtylyqty kúsheıtý salasyndaǵy yntymaqtastyǵyn EQDB qatysýymen qalaı nyǵaıtýǵa bolady?
– Ortalyq Azııada 83 mln-nan astam adam turady jáne olardyń árbir tórtinshisi taza aýyz sýǵa turaqty túrde qol jetkize almaıdy. World Resources Institute uıymynyń boljamyna sáıkes, 2050 jylǵa qaraı búkil álem boıynsha shamamen bir mlrd adam sý tapshylyǵyna tap bolady. Bul jaǵdaı ekonomıka men aýyl sharýashylyǵynda eleýli máselelerge alyp keledi. Ortalyq Azııa elderi bul daǵdarystan zardap shegýi múmkin. EQDB jahandyq jylyný protsesin óz kúshimen toqtata almaıtyny nemese onyń saldaryn tolyq joıa almaıtyny túsinikti. Biraq bank sýmen qamtamasyz etýdi keńeıtý, sý resýrstaryn basqarýdy jetildirý jáne olardy utymdy paıdalanýdy ilgeriletý arqyly klımattyń ózgerý saldaryn jumsartýǵa belsendi túrde atsalysyp otyr. Óńirdegi mýnıtsıpaldyq aýyz sý jáne káriz júıeleriniń kópshiligi keıingi 30 jylda eleýli ınvestıtsııa nemese jańǵyrtý kórmegen, al aýyldy jerlerde kóbine aýyz sý men tazartý nysandary jasaqtalmaǵan.
EQDB bul máseleni ınvestıtsııa men tehnıkalyq kómek arqyly sheship jatyr. Maýsym aıynda bank Ózbekstannyń Sý resýrstary mınıstrligine eldiń 10 óńirindegi sýarý júıelerin qamtamasyz etetin 110 sorǵy stantsııasyn jańǵyrtý úshin 250 mln AQSh dollary kóleminde nesıe berdi. Strategııalyq mindettememiz aıasynda Ózbekstan úshin asa mańyzdy osy sektorǵa ınvestıtsııa salýdy jalǵastyryp kelemiz.
Qazaqstanda jeke sektordyń qatysýy sýmen jabdyqtaý júıesin jańǵyrtýǵa qalaı yqpal ete alatynyn kórsettik. Shymkentte mýnıtsıpaldyq operatordy kópjyldyq qoldaý nátıjesinde, qalanyń 1,2 mln-nan astam turǵynyn sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etý múmkin boldy. Osy qaladaǵy kompanııa kommýnaldyq qyzmetterge jeke sektordy tartý arqyly qandaı nátıjelerge qol jetkizýge bolatynynyń naqty úlgisi ári tıimdi jumystyń etalonyna aınaldy.
Qyrǵyz Respýblıkasynda 26 mýnıtsıpalıtette taza aýyz sýdy qamtamasyz etýge kómektestik. Bul óz kezeginde qala qyzmetterin jańǵyrtý, sý shyǵynyn azaıtý jáne mýnıtsıpalıtetterdiń turaqtylyǵyn arttyrý arqyly júzege asty. Halyq tyǵyz ornalasqan óńirlerdi qamtyǵan jobalar elge júıeli túrde áser etti.
Tájikstanda 21 mýnıtsıpalıtette taza aýyz sýǵa qol jetkizýge járdemdestik, ıaǵnı turmys pen sanıtarııalyq jaǵdaıdy jaqsartýǵa jaǵdaı jasaldy.
Jalpy, óńir halqyn sapaly qyzmettermen qamtamasyz etetin jáne resýrstardy tıimdi paıdalanýǵa baǵyttalǵan ınfraqurylymdyq jobalardy qoldaý úshin jergilikti jáne halyqaralyq áriptestermen jemisti jumysty jalǵastyratynymyzǵa senemiz.