Dýshanbedegi sammıt Ortalyq Azııa men Reseı yntymaqtastyǵyna jańa serpin berýi múmkin – sarapshylar
MÁSKEÝ. KAZINFORM – 9–10 qazanda Dýshanbede TMD elderi basshylarynyń sammıti ótedi. Sonymen qatar «Ortalyq Azııa – Reseı» formatyndaǵy ekinshi kezdesý de uıymdastyrylady. Sarapshylardyń pikirinshe, basty taqyryptar kólik ınfraqurylymyn damytý, energetıkalyq seriktestik, mıgratsııalyq saıasat jáne bilim berý salasyndaǵy yntymaqtastyq bolmaq. Sondaı-aq sammıt bul formatty TMD sheńberinen asyryp, turaqty aımaqtyq ıntegratsııanyń negizin qalaýy múmkin.
Reseıdegi Aımaqtyq problemalar ınstıtýtynyń ǵylymı jetekshisi Dmıtrıı Jýravlev aldaǵy kezdesýde ekonomıka, energetıka jáne kóshi-qon máselelerin retteý basty nazarda bolatynyn atap ótti.
- Qazaqstan úshin kóshi-qon taqyryby asa ózekti emes, alaıda ekonomıkalyq yntymaqtastyq aýqymy keń, óıtkeni Reseı men Ortalyq Azııa elderiniń ekonomıkalary jaqynda biryńǵaı sharýashylyq júıesinen shyqty. Qaýipsizdik máseleleri de qaralady, biraq ol negizgi taqyryp bolmaıdy. Óıtkeni, bul úshin basqa alańdar, mysaly, ShYU bar, – dedi sarapshy.
Tájirıbelik turǵydan basty nazar kólik ınfraqurylymyn damytýǵa aýdarylýy múmkin.
- «Eýropa – Qytaı» turaqty kólik dálizin qalyptastyrý mańyzdy mindet bolyp qala beredi. Oǵan tek Reseı men aımaq elderi ǵana emes, sonymen qatar Qytaı men Eýropalyq odaq ta múddeli, – dep atap ótti D. Jýravlev.
Sarapshy ekijaqty formatta eńbek mıgratsııasy máselesine erekshe nazar aýdarylýy múmkin ekenin aıtty, sebebi ol keıbir Ortalyq Azııa elderi úshin mańyzdy. Jalpy, kezdesýge qatysýshylar ekonomıkalyq ıntegratsııany tereńdetýge múddeli: bireýine ınvestıtsııa qajet bolsa, ekinshisine naryqtar, úshinshisine tehnologııalar qajet.
- «Ortalyq Azııa – Reseı» formaty bolashaqta turaqty jumys isteıtin júıege aınalyp, TMD-nyń ornyn basýy múmkin. Keıde TMD-nyń tıimdiligine qatysty kúmán keltirip júrgender bar ekeni jasyryn emes. Balama nusqa retinde ol TMD quramyna qosylyp, áldeqaıda tıimdi alańǵa aınalýy múmkin, – deıdi Dmıtrıı Jýravlev.
Reseı Federatsııasynyń Energetıka jáne qarjy ınstıtýtynyń dırektory Marsel Salıhov Reseımen Ortalyq Azııa elderiniń ekonomıkalyq yntymaqtastyǵy eń aldymen energetıka salasynda tıimdi dep sanaıdy.
- Qazirgi tańda eýropalyq naryqtarǵa jetkizý qıyn nemese ekonomıkalyq turǵydan tıimsiz, sondyqtan Máskeý balama baǵyttardy izdeýge májbúr. Osy turǵyda Ortalyq Azııa naryǵy perspektıvaly: aımaqta ekonomıkalyq ósim baıqalyp, halyq sany artyp keledi, al geografııalyq jaqyndyq ony Úndistan sııaqty alys naryqtarmen salystyrǵanda yńǵaıly etedi, – deıdi sarapshy.
Alaıda, sarapshy birqatar shekteýler bar ekenin de atap ótti.
- Ortalyq Azııa elderinde jan basyna shaqqandaǵy tutyný men JІÓ deńgeıi áli de eýropalyq kórsetkishten tómen. Energııa resýrstaryn sýbsıdııalaý júıesi ishki baǵalardy tómendetip, saýdanyń tartymdylyǵyn azaıtyp otyr. Degenmen, jaǵdaı birtindep ózgerip jatyr: Qazaqstan men Ózbekstanda energııa baǵasy ósip, sýbsıdııalaý kólemi qysqarýda, naryq ashyq ári tartymdy bola bastady. Osyǵan baılanysty Reseıdiń aımaqtaǵy gaz jetkizýshi retindegi róli kúsheıip keledi, – deıdi M. Salıhov.
Sarapshy ekonomıkalyq turǵydan aımaqtaǵy negizgi oıynshylar Qytaı men Reseı ekenin atap ótti.
- Beıjińniń qarjy resýrstary mol jáne ekonomıkasy kúshti, sondyqtan ol aımaqta belsendi túrde yqpalyn keńeıtip keledi. Reseı energııa resýrstaryn jetkizý jaǵynan artyqshylyqqa ıe, óıtkeni Ortalyq Azııa jalpy energııa tapshylyǵyn sezinip otyr. Uzaq merzimde Máskeý munaı óńdeý ónimderin eksporttaýdy ulǵaıtýǵa múddeli, – dedi ol.
Jalpy, Reseı men Ortalyq Azııa arasyndaǵy ekonomıkalyq seriktestik uzaq merzimdi áleýetke ıe, ásirese energetıka salasynda. Tutynýshylyq qabilettiń tómendigi men energııany sýbsıdııalaý sııaqty shekteýlerge qaramastan, naryqtardyń birtindep ashylýy aımaqty tartymdy etedi.
Ortalyq Azııa boıynsha reseılik sarapshy Darıa Rekeda Reseı men Ortalyq Azııa elderiniń turaqty kezdesýleri, sonyń ishinde Dýshanbede ótetin sammıt, dıalog formatynyń turaqtylyǵyn dáleldeıdi dep esepteıdi.
- Mundaı kezdesýler elderge óz josparyn aıqyndap, áreketterin naqty ýaqyt rejıminde úılestirýge múmkindik beredi, – dedi ol.
Sarapshynyń pikirinshe, aımaq birtindep ózin birtutas keńistik retinde qarastyra bastady. Qazirgi tańda munda resmı ıntegratsııalyq birlestik joq, biraq kóshbasshylardyń konsýltatıvtik kezdesýleri aımaqtyq úılestirýdi kúsheıtýdiń mańyzdy quralyna aınalyp keledi.
Sarapshy talqylaýdyń negizgi taqyryptary retinde tranzıttik áleýetti damytý, azyq-túlik qaýipsizdigi jáne aımaqtyń belsendi demografııalyq damýyna baılanysty ósip kele jatqan ishki naryqty atap ótti.
- Reseı Qazaqstan men Ózbekstan naryqtaryna erekshe mán berip, ekinshi jáne úshinshi qaıta óńdeýdiń óndiristik sektorlaryna ınvestıtsııa salýǵa basymdyq beredi. Ekijaqty jáne kópjaqty kelissózderde ekonomıka baǵytyna negizgi ekpin túsiriledi, – deıdi D. Rekeda.
Onyń pikirinshe, Sırııa men Aýǵanstandaǵy jaǵdaı ózgergendikten, qaýipsizdik máseleleri boıynsha úılestirý de kún tártibine engiziledi.
- Gýmanıtarlyq yntymaqtastyq árdaıym mańyzdy bolyp kelgen, ásirese Reseı zańnamasyn ózgertken jaǵdaıda, Ózbekstan, Tájikstan jáne Qyrǵyzstan úshin eńbek mıgratsııasy erekshe mánge ıe. Bilim berý de basymdyqqa aınalyp otyr – kvotalar, akademııalyq utqyrlyq jáne Ortalyq Azııadaǵy reseılik ýnıversıtetterdiń fılıaldaryn damytý máseleleri talqylanady. Energetıka salasy, sonyń ishinde atom energetıkasy men energııa resýrstaryn jetkizý máseleleri de qaralady. Sonymen qatar, kólik pen logıstıka, ásirese Orta dálizdi damytý mańyzdy oryn alady, oǵan degen qyzyǵýshylyq sońǵy kezde aıtarlyqtaı artty, – dep atap ótti sarapshy.
Jalpy, Ortalyq Azııa men Reseı arasyndaǵy qatynastar óte belsendi jáne kópqyrly baǵytta damyp jatyr. Birlesken kásiporyndar men jobalardyń sany artyp kele jatqany reseılik kompanııalardyń aımaqqa qyzyǵýshylyǵynyń bar ekenin kórsetedi. Sarapshylardyń pikirinshe, sammıttiń basty taqyryby – ekonomıka: óndiriske ınvestıtsııa salýdan bastap, kólik joldaryn jáne energetıka sektoryn damytýǵa deıin. Sonymen qatar, ásirese Aýǵanstan men Taıaý Shyǵystaǵy jaǵdaılardy eskersek, kóshi-qon, bilim berý jáne qaýipsizdik máseleleri de mańyzdy. Osylaısha, aldaǵy sammıt Ortalyq Azııa men Reseı arasyndaǵy turaqty ári tıimdi dıalogty qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan mańyzdy qadam bolmaq.
Aıta keteıik, Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev 9-10 qazan kúnderi Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmonnyń shaqyrýymen «Ortalyq Azııa – Reseı» sammıtine jáne TMD memleketteri basshylary keńesiniń otyrysyna qatysý úshin Dýshanbege barady.