Durys kósh pe, burys kósh pe: qazaqstandyq eńbek mıgranttarynyń jaı-kúıi qandaı
ASTANA. KAZINFORM – Dúnıejúzinde tabys tabý maqsatymen óz elinen jyraq ketken 168 mln-ǵa jýyq eńbek mıgranty bary aıtylady. Onyń arasynda qazaqstandyqtar da joq emes. Keıingi onjyldyqta bul úrdis tipti eselene túskendeı. Kórshi Reseıden bastap, Ońtústik Koreıaǵa, Ulybrıtanııaǵa, Túrkııa men Birikken Arab Ámirligine deıin jumys isteýge ketken otandastarymyz jeterlik. Olardyń tabysy rasymen kóp pe, al elimiz úshin ekonomıkalyq turǵydan paıda nemese zııanyn tıgizbeı me? Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy máseleniń jaı-japsaryn bildi.
Aldymen sandarǵa kezek bersek. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń dereginshe, 2025 jylǵy 1 naýryzdaǵy esep boıynsha shetelderde 140 myńǵa jýyq qazaqstandyq eńbek etip júr.
Áıtse de Halyqaralyq mıgratsııa uıymy byltyr syrtqy kózqarastar men Qazaqstannyń eńbek mıgratsııasyna qatysty resmı vedomstvo derekterin negizge alyp, shetelderde jumys istep jatqan otandastarymyzdyń sanyn 194 myń dep shamalaǵan. ıAǵnı, Kókshetaý qalasynyń halqymen teń adam tabys tabý maqsatynda shekara asyp júr dep sýretteýge bolady.
Uzaqqa sozylǵan kelissóz...
Túrkistan oblysynyń týmasy Ádilhan Sultannyń Ońtústik Koreıada jumys istep jatqanyna 4 jyldan asqan. Elde júrgende «Alǵashqy áskerı daıyndyq» mamandyǵy boıynsha bilim alǵan ol oqýyn aıaqtap, dıplomyn alǵan kezinde keı kedergilerdiń kesirinen «eki qolǵa bir kúrek» taba almaǵanyn aıtady.
– Bilim alyp júrip, 2 jyldyq áskerı kafedrany da támamdadym. Mamandyǵym boıynsha jumys isteýge múmkindik boldy. Jasyratyny joq, jumysqa ornalastyrý úshin 2-3 mln teńge kóleminde aqsha suraǵandar kezdesti. Ol kezde atalǵan jumystyń jalaqysy shamamen 150 myń teńge bolatyn. Sonda men bergen aqshamdy óteýdiń ózine birneshe jylymdy sarqıtyn edim.
Sodan keıin 22 jasymda Koreıaǵa ketýge sheshim qabyldadym. Munda teńgemen eń azy kúnine 40 myń teńge tabamyz. Al eger til bilseń, tehnıka basqara alsań – jalaqy óse beredi. Koreıaǵa kelýimniń arqasynda elde qalǵan otbasymnyń jaǵdaıyn jaqsartyp aldym, – deıdi ol.
Qazaqstandyqtar Koreıada zańsyz eńbek etetinin bilemiz. Mıgranttarǵa baılanysty jıi reıd te júredi. Ádilhan osyndaı jedel tekserýden birneshe ret qashyp qutylǵanyn da jasyrmady. Tipti, ózi joq kezde inisin úıinen ustap áketip, Qazaqstanǵa qaıtarǵan.
– Degenmen janǵa batatyn dúnıeler de joq emes. Mysaly, Shrı-Lanka, Kambodja sekildi kedeı memleketterdiń azamattary Koreıada zańdy túrde jumys isteı alady. Olar keıde jumys protsesinde basshylarǵa kelispeıtinin aıta alady.
Al bizde ondaı múmkindik joq. Qashan ustap alar eken degen alańmen júremiz. Basshyńa kelispeıtinińdi jetkizseń aqshańdy bermeı, jumystan shyǵara salady. Kóbi tabys tabý maqsatymen kelgen soń alystaǵy bala-shaǵasynyń qamy úshin kóndigedi. Sondyqtan zańsyz júrý bizge de ońaı emes. Qazaqstan bıligi Ońtústik Koreıamen kelisip, jumys vızasyn engizse deımiz, – dep ótinishin jetkizdi azamat.
Degenmen Ádilhan Sultan Koreıaǵa kelgenine esh ókinbeıtinin alǵa tartty. Aldaǵy 1 jyldyń shamasynda elge oralý týraly jospary da bar eken.
Endi Qazaqstan azamattary úshin Ońtústik Koreıada jumys vızasyn engizý týraly kelissózder qalaı júrip jatqanyna toqtalsaq. 2024 jyldyń sońynda Eńbek mınıstrligi Qazaqstan azamattaryn Koreıanyń Employment Permit System (EPS) júıesine qosý kelisimin bekitýge jumys istep jatqanyn habarlaǵan. Bul kelisimge qol qoıylýy tıis qujat daıyndalyp, Koreıa tarapyna jiberilgen. Mınıstrliktiń boljamy boıynsha Koreıa tarapy 2024 jyldyń sońyna deıin qujatty bekitýi kerek edi. Alaıda qol qoıylmady.
Bıyl sáýirde taǵy kelisim jobasy ázirlenip, Koreıaǵa joldanǵan. Negizi 2023 jyly-aq eki el EPS júıesine Qazaqstandy qosý jáne daıyndyq ortalyǵyn ashý týraly kelissózder júrgizip bastaǵan edi. ıAǵnı, bul protseske 2 jyldan asa ýaqyt ótti.
2025 jyldyń 12 maýsymynda Qazaqstan men Ońtústik Koreıanyń Eńbek mınıstrlikteri arasynda «Ózara túsinistik týraly memorandýmǵa» qol qoıyldy. Bul qujat Qazaqstannyń EPS júıesine qosylý nıetin rastaıdy, biraq resmı kelisim áli bekitilmegen.
8 tamyzda Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý birinshi vıtse-mınıstri Asqarbek Ertaev pen Koreıa Respýblıkasynyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Chjo Te-ık osy másele boıynsha kezdesken. Taraptar taǵy da elimizdi ońtústikkoreıalyq sheteldik azamattarǵa jumys isteýge ruqsat berý júıesine engizý boıynsha aldaǵy qadamdardy talqylaǵan.
Bizdiń bir túsingenimiz, qujattyń bekitilýi Koreıa tarapynyń sheshimine táýeldi bolyp tur. Elimizdiń eńbek vedomstvosy birneshe jyl boıy umtylys jasap kele jatqanyn ańǵaryp otyrmyz.
«Zýmerlerdiń» kóshpeli ómiri qalypty dúnıe
Bul taqyryptyń ekonomıkalyq turǵydan da mańyzy baryn umytpaǵan jón. Sebebi árbir azamat, naqtyraq jastar – kez kelgen eldiń basty eńbek resýrsy sanalady. Ekonomıst Beknur Qısyqov joǵary bilimdi jastardyń shetelge ketýi jaqsy úrdis emes ekenin aıtady. Degenmen shetelderge ketip jatqandardyń qansha bóligi bilimdi jastar? Ol týraly naqty statıstıka joq ári esep júrgizýdiń ózi múmkin emesteı kórinedi.
– Elimiz nege «Bolashaq» baǵdarlamasymen jastardy shetelde oqytady? Sebebi bilimdi jastar ekonomıkaǵa kerek. Al qazir kóp azamattardyń shetelge ketýine jalaqynyń mólsheri áser etip otyr. Ekinshiden, «zýmerler» dep atalatyn býyn kóshpendiler, bir orynda otyrǵysy kelmeıdi. El kórgisi keledi, tipti joǵary jalaqysy bolmasa da páter jaldaý men tamaǵyna jetse, AQSh-ta turýdy qup kóretinder bar.
Qazaqstandyqtar shetelge kóbine qara jumys isteýge barady. Meniń oıymsha, qara jumys isteıtinder naryqta ár kez tabylady. Bizge mańyzdysy – bilimdi adamdar. Al qara jumys isteýshiler shetelden de kelip jatyr. Aýla sypyrýshy, taksıst, kýrerler jeterlik. Sondyqtan memleket birneshe til biletin, ekonomıkadan habardar, IT salasyn meńgergenderdi alyp qalýǵa tyrysqany jón, – deıdi ol.
Degenmen sarapshy jastarǵa shekteý qoıa almaıtynymyzdy da alǵa tartty. Múmkindigi bolsa olar kez kelgen qolaıly elge barady. Áıtse de shetelden elge qaıta oralyp jatqan bilimdi jastar bar. Óıtkeni Qazaqstan ekonomıkasy da damyp, jańa jumys oryndary ashylýda. Elimiz jalpy ishki ónimdi eki esege kóbeıtý týraly maqsat qoıdy. Eger jalpy ishki ónim osylaı artatyn bolsa, túrli salalarǵa mamandar qajet bolady.
– Eger jalaqyny kóbeıtip, laıyq ınfraqurylym jasap berse bilimdi jastar shetelge kete qoımaıdy. Qolymyzda naqty statıstıka joq, biraq shetelge ketip jatqan jastardyń úlesi tym kóp emes, ári ketse 10-15 paıyz sheginde bolar.
Bizde qazir «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy bar, túrli IT habtary ashylyp jatyr. Osylardyń bári jastarǵa jańa múmkindik beredi. Osylaı jalǵastyra bersek, Birikken Arab Ámirligi sekildi dúnıejúzinen baılardy, daryndy jastardy tarta alamyz, – dedi Beknur Qısyqov.
Ekonomıst sóz sońynda qazirgi jastardyń kóshpendi ómir saltyna jaqyn ekenin eske saldy. Damyǵan AQSh-tan Frantsııaǵa nemese Ulybrıtanııadan Úndistanǵa baryp jatqan jastar da jeterlik.