Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymyn elektrondy temeki shegetinderdiń sany alańdatyp otyr
ASTANA. KAZINFORM — Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń baǵalaýy boıynsha qazirgi ýaqytta álemde shamamen 100 mıllıon adam, onyń ishinde 15 mıllıon jasóspirim elektrondy temeki shegedi, dep jazdy BBC.
DDU sarapshylarynyń pikirinshe, bul álemde «nıkotınge táýeldiliktiń jańa tolqynyna» ákelýi múmkin.
Uıymnyń 6 qazanda jarııalaǵan jańa esebinde alǵash ret 13 pen 15 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimder arasynda elektrondy temekini nemese veıpti paıdalanýshylardyń sanyn kórsetti. Kórsetkish — 15 mıllıon.
Sondaı-aq 15 jáne odan joǵary jastaǵy 86 mıllıon adam elektrondy temeki shegedi. Bul dúnıe júzindegi eresek halyqtyń 1,9%-y nemese erlerdiń 2,3%-y jáne áıelderdiń 1,5%-y. Elektrondyq temeki shegýshilerdiń kópshiligi Amerıka men Eýropa halqy. Bul eresek turǵyndardyń shamamen 5%.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy bul kórsetkishterdi aldyńǵy jyldarmen salystyra almaıdy. Bul kórsetkishter 2014 jyldan 2024 jylǵa deıingi 85 elden jınalǵan derekterge negizdelgen. Bul dúnıe júzindegi halyqtyń tórtten úsh bóligin quraıdy. Sondyqtan 109 el, ıaǵnı álem halqynyń tórtten biri bul zertteýge enbegen.
Uıym sońǵy jyldary kóptegen el balalar arasynda temeki shegýge qarsy kúresti bastaǵanyn, biraq 62 memleket áli eshqandaı shara qoldanbaǵanyn jáne 74 elde veıp satyp alýdyń eń tómengi jasy joq ekenin atap ótti.
— Elektrondy temekiler nıkotınge táýeldiliktiń jańa tolqynyn qozdyrady. Olar temeki shegýdiń zııanyn azaıtýdyń tásili retinde satylady. Biraq shyn máninde olar balalardy erte jastan nıkotınge ıtermeleıdi, — dedi DDU bólim dırektory Eten Krýg.
Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń basshysy Tedros Gebreıesýstyń aıtýynsha, bul kúres mıllıondaǵan adamǵa temekini tastaýǵa nemese odan bas tartýǵa kómektesti. Biraq temeki ónerkásibi ónimdi ótkizýdiń jańa jolyn taýyp jatyr.
— Temeki ónerkásibi jańa nıkotın ónimderine qarsylyq kórsetip, olardy jastarǵa belsendi túrde satyp jatyr. Álem elderi dáleldengen baqylaý sharalaryn júzege asyrýda myqty, ári naqty sheshim shyǵara alýy kerek, — dedi Gebreıesýs.
DDU-nyń baǵalaýy boıynsha álemde temekini paıdalaný 2000 jylǵy 1,38 mıllıard adamnan 2024 jyly 1,2 mıllıardqa deıin azaıǵan.
Áıelder arasynda temeki shegý deńgeıi 2010 jylǵy 11%-dan 2024 jyly 6,6%-ǵa deıin tómendedi. Erler arasynda 2010 jylǵy 41,4%-dan 2024 jyly 32,5%-ǵa deıin azaıdy.
Soǵan qaramastan, álemde árbir besinshi eresek adam áli de temeki shegedi. Temeki shegý kóptegen aýrýlardyń, sonyń ishinde onkologııalyq aýrýlardyń qaýpin arttyrady.
Sarapshylardyń pikirinshe, elektrondy temekini paıdalaný kezinde adam zııandy ónimderdi jutpaıdy. Elektrondyq temeki kóptegen adamdarǵa temekini tastaýǵa kómektesedi. Degenmen, veıp suıyqtyqtarynda nıkotın bar, ol da zııandy jáne táýeldilikke ákeledi.
Buǵan deıin temeki 16 túrli qaterli isik týdyrýy múmkin ekenin jazǵan bolatynbyz.