Dostoevskıı eki jarym jyl turǵan Semeıdegi aǵash úıde qazir ne bar — fotoreportaj
SEMEI. KAZINFORM — Áıdik jazýshy Fedor Dostoevskıı 5 jyl Semeıde turǵanyn bilesiz be? Qazir sol úı mýzeıge aınalyp, qalamgerdiń ómir jolyna, taǵylymy tereń, oıy ushqyr shyǵarmalaryna qyzyqqan jandardyń jıi baratyn jerine aınalǵan. Taıaýda Kazinform tilshisi mýzeıge baryp, fotoreportaj jasap qaıtty.
Orys halqynyń eń ataqty jazýshylarynyń biri Fedor Dostoevskıı 1821 jyly Máskeýde týǵan. Jastaıynan Pýshkındi, Gogoldi, Shekspır men Gomerdi súıip oqyǵan ol óse kele ózi de jazýshylyqqa bet burdy. Sóıtip, alǵash ret 1846 jyly «Bednye lıýdı» týyndysyn jazǵan. Osydan keıin-aq onyń ataǵy aspandap ketedi. Tipti Nekrasovtyń tamsanǵany sonsha «Jańa Gogol keldi!» dep jar salady.
Dostoevskıı — taǵdyry taýqymetke toly jazýshy. Anasynan erte aıyryldy. Ákesi de kisi qolynan mert boldy. Bálkim bul onyń oqyrmanyn oı ormanyna kirgizip, keıde muńǵa batyrar shyǵarmalar jazýyna sep bolǵan shyǵar?
Mıhaıl Petrashevskıı qurǵan uıymǵa múshe bolǵany úshin Fedor 1849 jyly qamaýǵa alynady. Áýeli ólim jazasyna kesilip, keıin jazasy katorgamen aýystyryldy. Sol kezde jaza jeńildemese álem Dostoevskııdeı talanttan aıyrylyp qalady eken.
Jazýshy abaqtydan shyqqannan keıin Ivanovtar otbasynda Shoqan Ýálıhanovpen tanysqan. Bul tanystyq Fedor Dostoevskıı 1854-1859 jyldary Semeıde turǵandaǵy kezdesýlerden soń naǵyz dostyqqa aınaldy. Dál osy jerden qalamgerdiń Alashtyń rýhanı astanasyndaǵy ómiri týraly sóz qozǵaıyq.
Bes jyldyń 2 jarym jylynda ol Krepostnaıa (qazirgi Dostoevskıı) kóshesindegi poshtashy Lepýhınniń úıinde bólme jaldap turǵan. Ombydaǵy aýyr jumysqa jegilgennen keıin Dostoevskıı 7 Sibir jelilik batalonyna qatardaǵy jaýynger retinde qabyldanyp, keıin praporşık shenin aldy. Ol kóbinese raport jazýmen aınalysqan. Bul oǵan ofıtserlermen, onyń ishinde ony jazýshy retinde qoldaǵan bilimdi adamdarmen aralasýǵa múmkindik berdi. Qalamgerge pana bolǵan sol ekiqabatty aǵash úı qazir mýzeıge aınalyp otyr.
— F. M. Dostoevskııdiń ádebı-memorıaldyq mýzeıi 1971 jyly 7 mamyrda quryldy. Mýzeıdiń damýyna — jazýshynyń 1857 jyly 27 shildede batalon komandırine ógeı uly Paveldi Omby kadet korpýsyna oqýǵa jiberý týraly raportyna qoıǵan qoltańbasynyń tabylýy serpin berdi. Sol ýaqyttan bastap mýzeı qory qarqyndy túrde tolyqtyryla bastady. Mýzeıdiń halyq arasyndaǵy ǵylymı-aǵartýshylyq turǵydaǵy róli de artty, — deıdi mýzeıdiń qor saqtaýshysy Aısulý Abdrahmanova.
Dostoevskıı sol úıdiń ekinshi qabatynda turǵan. Alǵashqy jary Marııa Isaevamen osy Semeıde tanysqan. Ekeýi úılengen soń Lepýhınniń úıinde birge turdy.
Úıdiń birinshi qabatynda qojaıyn Lepýhın otbasymen birge tursa, Dostoevskıı áıelimen ekinshi qabatqa jaıǵasqan.
Bul qonaq bólmesi. Osyndaǵy jıhazdar Dostoevskıı turǵan kezden saqtalmaǵan. XIX ǵasyrdyń aıaǵy men XX ǵasyrdyń basynda shyqqan jıhazdar kýágerlerdiń aıtýymen uqsatyp satyp alynyp, ishke qoıylǵan.
Dostoevskııdiń jumys kabıneti. Ústelde Marııa Isaevanyń sýreti tur. Anaý turǵan áskerı mýndır kıgen jazýshynyń ózi.
Qalamger Semeıde júrgende «Dıadıýshkın son», «Selo Stepanchıkovo ı ego obıtatelı» atty eki shyǵarmasyn dúnıege ákeldi.
Jumys kabınetiniń shetindegi shkafta XIX ǵasyrdaǵy ádebıet qoıylǵan.
Dostoevskıı uıyqtaǵan bólme.
Mýzeı ishinde jazýshynyń músini de bar eken.
Álkeı Marǵulannyń F. M. Dostoevskıı atyndaǵy kitaphanaǵa jazǵan hatynyń fotokóshirmesi tur.
Jazýshynyń sheber jazylǵan shyǵarmalarynyń teatr kórermenine usynylǵan sátterin kórýge bolady.
Dostoevskııdiń Semeıdegi izi qalǵan, este qalar jerleriniń tizimi jasalyp qoıylypty.
Jazýshynyń fotosýretteri men kitaptary da kóp munda.
— 1972 jyly oblys basshylarynyń bastamasymen keń ádebı ekspozıtsııasy, qor qoımasy, kınozal jáne ǵylymı kitaphanasy bar qosymsha memorıaldyq úı salý oılastyryldy. Bul keńeıtý ıdeıasyn ártúrli adamdar men uıymdar qoldaı ketti. Sóıtip, semeılikter jazýshynyń basqa mýzeılerine uqsamaıtyn biregeı mýzeı jasaýdy oılady. Búginde mýzeıge jylyna 17000-nan astam adam keledi. Bir jylda 1500 ekskýrsııa men túrli is-sharalar ótkiziledi, — deıdi Aısulý Abdrahmanova.
Mýzeı ǵımaratynyń syrtynda máskeýlik músinshi D. Elbakıdze jasaǵan «F.Dostoevskıı men Sh. Ýálıhanov» atty eskertkish tuǵyrǵa qonǵan.
F. M. Dostoevskııdiń ádebı-memorıaldyq mýzeıi tarıh jáne mádenıet eskertkishi retinde memleket tarapynan qorǵalady.
Semeıge jolyńyz tússe mýzeıge soǵyp, álemdik deńgeıdegi jazýshyǵa qurmet kórsete ketińiz.
Eske salsaq, osyǵan deıin Astanada 3000 rýbık tekshesinen Abaıdyń alyp portreti jasalǵany habarlanǵan.