Dıpfeık arqyly aldaý: alaıaqtar zamanaýı tehnologııany qoldana bastady
ASTANA. KAZINFORM — Elimizde dıpfeıkter turǵyndardy óte joǵary tabys tabýǵa ýáde etetin, alaıda kúmándi ınvestıtsııalyq jobalarǵa tartatyn quralǵa aınaldy. Mundaı alaıaqtyqqa tipti quqyq qorǵaýshylar da túsip jatyr.
Áleýmettik jelidegi dıpfeıkter qalaı jumys isteıdi?
Dıpfeık - jasandy ıntellektiniń kómegimen óńdelgen foto, beıne nemese aýdıo jazbalar. Bul tehnologııa adamdardyń foto, beınejazbasyn jasap, eshqashan aıtpaǵan sózderin daýys, bet álpet qozǵalysy arqyly keltirýge múmkindik beredi.
Áleýmettik jelilerde sońǵy ýaqytta «Qazatomprom» ataýyn paıdalanǵan ınvestıtsııalyq platforma týraly jarnama jappaı tarady. Beınerolıkte bári shyn sekildi: Qazaqstanǵa tanymal tulǵalar, sonyń ishinde Dımash Qudaıbergen men onyń ata-anasy shyǵyp, bul jobany «senimdi qarjylyq múmkindik» retinde tanystyrǵan. Jibek Joly telearnasynyń jýrnalısi áıgili ánshiniń ákesimen jáne jalǵan jarnamadan zardap shekken ózge de azamattarmen tildesti.
— Meni renjitkeni — Dımashtyń beınesin alaıaqtyq maqsatta paıdalaný. Bul jaǵdaıdy aram pıǵyldy adamdardyń isi dep ashyq málimdeımin jáne buǵan senbeýge shaqyramyn. Adamdar tanys júzdi kórgen soń senip qalady. Biz barlyq áleýmettik jelilerge shaǵym túsirdik, biraq nátıje shamaly. Bul baǵytta zańnamalyq sharalar engizý qajet. Biz eshqashan kúmándi qarjy shemalaryn jarnamalamaımyz, — dedi Dımashtyń ákesi Qanat Aıtbaev.
Jasandy ıntellekt jáne tsıfrlyq damý vıtse-mınıstri Dmıtrıı Mýn Qazaqstanda dıpfeıkterdi jasaý men taratý úshin jaýapkershilik engiziletinin aıtty.
— Eger siz jasandy ıntellektini paıdalaný negizinde ónim usynsańyz, tutynýshy óziniń JI-men sóılesip jatqanyn bilýi kerek. Ákimshilik jaýapkershilikke baılanysty jazalaý sharalary men normalardy zańnamada naqty kórsetemiz. Bul baǵytta biz arnaıy jumys tobynyń quramyna kirdik, — dedi vıtse-mınıstr Májilis kýlýarynda.
Jalǵan ınvestıtsııalyq platformaǵa qaıta oralsaq, ony mańyzdy memlekettik bastama retinde, qazaqstandyqtarǵa ulttyq baılyqtyń birlesken ıesine aınalý, aktsııalar satyp alý jáne eldiń resýrstaryndaǵy naqty úlesin seziný múmkindigi dep tanystyrǵan. Kópshilik buǵan sendi jáne «Qazatomprommen» jumys istep jatyrmyz dep oılady. Solardyń biri — quqyq qorǵaýshy Vıktor Syzdyqov.
— Men bul jobanyń ne ekenin kórgim keldi. Aldymen tanystarymnan suradym, eshkim ol týraly estimegen. Sosyn óz kózimmen kórip, teksereıin dedim, — dedi Vıktor Syzdykov.
Jarnamada baǵdarlamaǵa memleket qoldaý kórsetedi degenin estigende, V.Syzdyqov anketa toltyrǵan. Odan keıin oǵan Sergeı esimdi menedjer telefon shalǵan. Keıin klıentti ózin Rasýl dep tanystyrǵan «taldaýshyǵa» baǵyttaǵan. Ol brokerlik shot ashylatynyn aıtyp, taǵy bir mamanǵa joldaǵan.
— Nátıjesinde shot rasymen ashyldy, men ol jerge 49 520 teńge aýdardym, — dedi V. Syzdyqov.
Ádiletsiz jarnama
Platformadaǵy «jeke kabınette» de grafıkter, balans, habarlamalar — bári senimdi kóringen. Alaıda kóp uzamaı Rasýl esimdi «analıtık» tabysty arttyrýdy usynǵan. Onyń aıtýynsha, «kóp tabys tabý úshin» buǵan deıin aýdarylǵan 49 520 teńgege qosymsha taǵy 210 myń teńge salý qajet bolǵan.
Vıktor bul usynystyń jarnamada kórsetilgen sharttarǵa qaıshy ekenin aıtqan. Sebebi jarnamada az ǵana somamen bastap, kúnine 90 myń teńgege deıin paıda tabýǵa bolatyny jazylǵan edi. Ol salymdy kóbeıtýden bas tartqanda, Rasýl «mundaı somaǵa eshkim jumys istemeıtinin», «jarnama — ol jaı ǵana jarnama» ekenin málimdegen.
V. Syzdykovtyń aıtýynsha, shot ashylǵannan keıin 49 520 teńgeniń «Ábdirasheva» jeke kásipkerligi atyna aýdarylǵany belgili bolǵan. Vıktor polıtsııaǵa júgingende, qyzmetkerler platformanyń ókilderimen baılanysýǵa tyrysqan, biraq olar qandaı da bir qarajat alǵanyn joqqa shyǵarǵan.
Rasýl esimdi analıtık ınvestıtsııalar iri qazaqstandyq kompanııalarǵa — «QazMunaıGaz», «Qazaqtelekom», sondaı-aq krıptovalıýta aktıvterine baǵyttalady dep sendirgen.
— Keıin ol meni Leıla esimdi qyzmetkermen baılanystyrdy. «Shotty jabam deseńiz — ótinish jazyńyz» dedi. Ótinishti jazdym, olar tez maquldap, kartanyń nómirin surady. Sosyn aqshany qaıtarý úshin «dollardan teńgege aıyrbastaý kerek», sebebi «platforma Amerıkada ornalasqan» dep túsindirdi. Ártúrli tehnıkalyq sebepterin aıtyp, bárin shynaıy etip kórsetti. Aqyrynda aqshany «aına tárizdi operatsııa jasap, eki eselep qaıtarý úshin» taǵy 62 986 teńge salý kerek dedi. Sol jerde men senip qaldym. Alaıaqtyqqa jol bermeý úshin óz shottarymnan bar qarajatty ádeıi sheship alǵan edim, áıelimnen aqsha aldym. Bul qalypty rásim shyǵar dep oılap, sol 62 986 teńgeni aýdardym, — dedi V. Syzdyqov.
Jábirlenýshiniń aıtýynsha, «birdeı somasyn» aýdarǵannan keıin Leıla oǵan aqshanyń eki eselenip qaıtarylatynyna jáne shottyń jabylatynyna sendirgen. Alaıda kóp uzamaı onymen qaıtadan analıtık Rasýl baılanysqa shyqqan. Ol operatsııanyń aıaqtalǵan-aıaqtalmaǵanyn suraǵan. Vıktor operatsııanyń aıaqtalmaǵanyn aıtyp, platformanyń ózinde tehnıkalyq aqaýlar bolǵanyn túsindirgen.
Keıin oǵan jańa sebep aıtylǵan: operatsııa «kelisimshartta kózdelgen» 100 dollar kóleminde «tómendetilmeıtin qaldyq» úshin aıaqtalmaıdy dep habarlanǵan.
Syzdykovtyń aıtýynsha, mundaı qaldyq týraly buryn eshkim eskertken emes. Ol buǵan deıin 49 520 teńge jáne qosymsha 62 986 teńge aýdarǵanyn, túbirtekterin de kórsetkenin aıtyp ótti, biraq jaǵdaı ózgermegen. Vıktor bul jaǵdaı týraly kóptegen áleýmettik jelidegi paraqshalardan oqyǵan.
— Osydan keıin men olarmen sóılesýdi toqtattym, biraq analıtık únemi habarlasyp, «shotty jabyńyz» dep talap etti. Qalaı jabamyn, eger maǵan qaıta-qaıta «múmkin emes» dep aıtsa? Onyń ústine dál sondaı aýdarymdar — mysaly 5 myń teńge kóleminde krıptovalıýta operatsııasy esh qıyndyqsyz ótetin, — dedi ol.
Er adam dereý Respýblıkalyq qoǵamdyq qorǵaýshylar odaǵynyń tóraǵasy retinde kómek suraǵan. Ol zańgerlerdi tartý jáne qazaqstandyqtardy eskertý, sondaı-aq tergeý bastaý maqsatynda óz telefon nómirin qaldyrǵan.
Platforma ókili men «Qazatomprom» ne deıdi?
Jýrnalısterdiń qatysýymen Vıktordyń shaǵymyna dál sol analıtık — Rasýl Islamıarov jaýap berdi. Ol tilshimen áńgimesinde «eshqandaı alaıaqtyq joq», al klıent shotty jabý sharttaryn ózi buzǵanyn aıtyp otyr:
— Ol shotty jabýǵa qajetti normalardy saqtamaı otyr. Sol sebepti oǵan Broker Service qyzmeti qosylǵan. Men onymen kún saıyn baılanystamyn, buǵattamaımyn, jasyrynbaımyn. Aqsha onyń bırjalyq shotynda, oǵan tek ózi ǵana qol jetkize alady, — dedi R. Islamıarov.
Ol sondaı-aq tanymal adamdar men belgili kompanııalardyń beınelerin paıdalanǵan jarnamalar — «jaı ǵana marketıng», olardyń «ınvestıtsııalyq» platformasyna esh qatysy joq ekenin aıtty.
— Eger bir áıel shujyqty jarnamalasa, bul ony sol áıeldiń ózi jasaıdy degen sóz emes. Bul — qoldanýshylardy tartýǵa arnalǵan qarapaıym jarnama. Men ol beınerolıkterdiń jasalýyna qatyspaǵanmyn, — dedi ol.
Rasýl óz sózinde ózin «táýelsiz analıtık» dep atap, halyqaralyq bırjalarmen jumys isteıtinin aıtty:
— Men Bybit, HTX, Binance sııaqty bırjalarmen áriptestik jasaımyn. Klıenttiń aqshasyna qoljetimdik tek klıenttiń ózinde bolady. Barlyq operatsııalar jeke kabınetinde kórsetiledi, — dedi ol.
Alaıda, «qarajatty qaıtarý» úshin nege jeke kásipkerlerdiń esepshottaryna qaıta-qaıta aqsha aýdarý qajet bolǵanyn túsindire almady, ony «P2P operatsııalar arqyly valıýtany aıyrbastaý» dep túsindirdi.
Al «Qazatomónerkásip» kompanııasy olardyń atyn paıdalanǵan barlyq beınerolıkter men jarııalanymdar shyndyqqa saı kelmeıtinin resmı málimdedi. Munyń bári — alaıaqtar jasaǵan tsıfrlyq jalǵan materıaldar.
— «Qazatomónerkásip» UAK» AQ eshqandaı tabys tabýǵa arnalǵan platformalardy iske qospaıdy jáne ınvestıtsııalyq keńes bermeıdi, — dedi kompanııa ókilderi.
Aıtpaqshy, joǵaryda atalǵan Rasýl Kazinform agenttiginiń tilshisimen sóıleskende de olardyń kompanııasynyń shynaıy «Qazatompromǵa» esh qatysy joq ekenin, bul tek marketıngtik amal ekenin jasyrmady.
Bul oqıǵaǵa núkte qoıý úshin ýákiletti organdardyń túsindirmesi qajet. Alaıda QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi naqty jaýap bermeı, resmı saýal joldaý qajettigin aıtty.
Sonymen qatar, Agenttiktiń resmı saıtynda «Baǵaly qaǵazdar naryǵynda qyzmet etýge berilgen jáne qaıta rásimdelgen lıtsenzııalar tizilimi» bar. Sol reestrde bul ınvestıtsııalyq platforma da, qarajat aýdarylǵan jeke kásipker de tirkelmegen.
Qarajatty qalaı durys ınvestıtsııalaý kerek?
Ekonomıkalyq sarapshy Baýyrjan Ysqaqov Qazaqstandaǵy zańdy jáne lıtsenzııalanǵan ınvestıtsııalyq platformalar ádette naryqtyq quraldarǵa súıenip, qalypty, biraq naqty tabys usynatynyn aıtty.
Shamamen depozıtter men oblıgatsııalyq ónimder jylyna shamamen 10-16% tabys beredi. Qazaqstandyq kompanııalardyń aktsııalary — jylyna 10-30%, biraq munda baǵa aýytqýynyń táýekelderi eskeriledi. Investıtsııalyq qorlar — tańdalǵan strategııaǵa qaraı orta eseppen jylyna 8-20% tabys beredi.
Bul quraldardyń barlyǵy tek Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginde tirkelgen lıtsenzııalanǵan brokerlik kompanııalar arqyly ǵana qoljetimdi.
— Alaıaqtyq shemalar ádette shyndyqqa saı kelmeıtin, aıyna 50-100% deıin óte kóp tabysty ýáde etedi. Esh syn-qater bolmaıtynyn aıtyp, kepildik beredi. Kóp jaǵdaıda olar «avtopılot» nemese sizdiń ornyńyzǵa saýda jasaıtyn botty usynady. Mundaı platformalarda Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń lıtsenzııasy bolmaıdy. Telegram nemese Instagram jelilerinde agressıvti jarnama bolmaıdy. Al zańdy ınvestor eshqashan kepildi tabysty ýáde etpeıdi, kez kelgen ınvestıtsııa belgili bir táýekelmen baılanysty bolady. Iá, Qazaqstanda iri kompanııalardyń aktsııalaryna zamanaýı tsıfrlyq platformalar arqyly ınvestıtsııa salýǵa bolady, — dedi B. Ysqaqov.
Investıtsııa úshin deldaldyń bolýy mindetti emes. Qazir kez kelgen adam bazalyq oqý kýrsynan óte alady. Mysaly, Freedom Finance óz oqytý baǵdarlamalaryn usynady, al Jusan — bastaýshy ınvestorlarǵa arnalǵan tegin kýrstar ótkizedi.
Investıtsııa jasamas buryn aqparat kózin tekserý, resmı organdarmen keńesý jáne daýryqpa ýádelerge senbeý qajet. Qyraǵylyq pen aqparattyń bolýy — azamattardyń múddesin qorǵaýdyń eń basty quraly bolyp qala beredi.