Dinı ekstremızmniń negizgi tamyry – saýatsyzdyq
Biz dinı qundylyqtar týraly bilmeıinshe, halyqtyń mádenı tutastyǵyn qalyptastyrýdaǵy qundylyqtar rólin anyqtaı almaımyz. Dinı qundylyqtar – ult úshin nemese jeke adam úshin qasıetti senimder júıesi. «Din – búgingi kúni jalpy adamzat órkenıeti men mádenıetiniń damýyna úlken áser etip otyrǵan áleýmettik fenomen dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Bizdiń elimizdiń ereksheligi biz kópetnostyq, kóptildi jáne kópkonfessıonaldy bolǵandyqtan, búkil postkeńestik keńistiktegi sııaqty, ıslammen qatar basqa dinder de jańǵyryp, damı bastady». Sondyqtan qazirgi tańdaǵy dástúrli dinder memlekettiń, eldiń turaqtylyǵyn saqtaýyna negiz bola otyryp, dinı konfessııalary arasynda rýhanı kelisimdi, halyqtar arasyndaǵy birlikti nyǵaıtýǵa sebep bolady.
Elimizde úsh jylda bir ret ótip turatyn álemdik dinder lıderleri men kóshbasshylarynyń quryltaıy osyǵan dálel. Burynda mysalǵa ártúrli din ókilderi bir ústeldiń basyna jınalyp, áńgime qozǵamaq túgili, tipti qol alysyp, amandaspaıtyn da, bir-birin jaý sanaıtyn. Osy sezdiń eń úlken jemisi ne dep bizden kóp adamdar surap jatady. Biz aıtar edik, bul jerde birden bir saıası oqtyn birden jemisin berý múmkin emes, biraq, sol óz elderinde belgili bir dinniń kóshbasshysy retinde sanalatyn kisilerdiń kelip, basqa din ókilderimen bir ústeldiń basyna jınalyp, ortaq adamı qundylyqtar tóńireginde áńgime qozǵaýynyń ózi úlken jetistik.
Tarıhta kóp bolmaǵan dúnıe. Jáne árbir kelgen kóshbasshynyń artynda jamaǵaty tur. Ol jamaǵaty sol kóshbasshylaryn tyńdaıdy, endeshe kóshbasshylardyń basqa din ókilderimen pikir toǵystyrǵanyn kórgennen keıin olardyń da pikiri ózgerip, basqa adamdardyń kózqarasyna qurmetpen qaraı bastaıdy. Bylaısha aıtqan kezde aqıqatty nemese jumaqty ózderine jekeshelendire almaıdy. Sondyqtan, osy turǵydan alǵan kezde, muny aldyn alýdyń bir úlken memlekettik deńgeıde, halyqaralyq deńgeıde úlken jemisi bul bizdiń memlekettiń ustanyp otyrǵan saıasaty, osy dinder lıderleriniń seziniń ótýi bolyp tabylady.
Biz jastarymyzdyń jat aǵymnyń jeteginde ketpes úshin, balaǵa tárbıeni balabaqshadan bastaýymyz kerek. Biz memlekettik júıe retinde tózimdilikke tárbıeleýimiz qajet. Olardy pikirdi qurmetteýge, ımandylyqqa, meıirimdilikke tárbıeleýimiz kerek. Jalpy adamnyń júreginen meıirim ketken kezde túrli kúshteý, májbúrleý, jábirleý sııaqty qııanattar qylań beredi. Sondyqtan, munyń aldyn alýdyń eń úlken jumysy osy mektepke deıingi mekemeden bastalýy tıis. Bir ǵana ádebıetpen, bir ǵana kitappen emes, bul kádimgideı jan-jaqty qarastyrylýy shart.
Máselen, búgin kógildir ekrannan kórip jatqan mýlfılmderdi qarap kóreıik. Kóbinese menińshe, tamshylap bolsyn ekstremızmge tárbıeleıtin elementteri jeterlik. Tek kóretiniń, neshe túrli qubyjyqtardyń bir-birin atyp jatqany, qyryp jatqany. Al, qazirgi kompıýterlik oıyndar bylaısha aıtqan kezde bolashaq ekremısterdi daıyndap jatyr. Sanasyn bir qatygezdikke, ushqary oıǵa, menmenshildik, ózimshildikke tárbıelep jatyr. Meıirimdilikti uıalatatyn mýlfılmder joqtyń qasy, óte az. Sondyqtan biz ekstremızmmen kúres degen kezde tek qana belgili bir kitappen, belgili bir maqalamen , konferentsııamen sheshe almaımyz. Muny kontseptýaldy túrde jan-jaqty qarastyrý kerek. Bul fılmderde kórinis tabýy kerek, mýlfılderde kórinis tabýy kerek, ol mekteptiń árbir kitabynda (oqý quralynda) kórinis taýyp, janama túrde adamdy meıirimdilikke, rahymdylyqqa tárbıeleıtin, adam súıgishtikke tárbıeleýi kerek.
Jalpy dinı ekstremızmniń negizgi tamyry – bul saýatsyzdyq. Bir jaqty oqý jáne áleýmettik jaǵdaıdyń joqtyǵy, memlekettiń bir tolyqqandy ıdıologııasy bolǵan kezde nemese ıdıeologııa álsiz bolǵan kezde qylań beretin dúnıeler. Eger jastaıynan belgili bir memlekettik, dinı ıdıeologııaǵa durystap tárbıelenetin bolsa bala menińshe, mundaı ártúrli ushqary oılar, tózimsiz is-áreketter bolmaıtyn edi. Sondyqtan, bul tikeleı jańaǵyndaı bilimsizdikten, saýatsyzdyqtan júıeli bir ıdıologııanyń joqtyǵynan týyndaıtyn dúnıeler bolyp tabylady.
Islamtanýshy Qaırat Joldybaı
