Dinı ekstremızm – dinı fanatızmniń shekten shyqqan túri

ALMATY. QazAqparat – Din – búgingi kúni jalpy adamzat órkenıeti men mádenıetiniń damýyna úlken áser etip otyrǵan áleýmettik fenomen dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Bizdiń elimizdiń ereksheligi - kópetnosty, kópkonfessıonaldymyz, sondyqtan, ıslammen qatar basqa dinder de jańǵyryp, damı bastady. Sondyqtan qazirgi tańdaǵy dástúrli dinder memlekettiń, eldiń turaqtylyǵyn saqtaýǵa negiz bola otyryp, dinı konfessııalar arasynda rýhanı kelisimdi, halyqtar arasyndaǵy birlikti nyǵaıtýǵa sebep bolady.

Qazirgi álemniń, onyń ishinde qazirgi Qazaqstannyń mindeti - jalpy adamzattyq, gýmanıstik jáne toleranttylyq qundylyqtardy, konfessııaaralyq kelisim, dıalogty, álemdik jáne dástúrli dinderdiń ǵasyrlar boıǵy negizgi prıntsıpteri men qaǵıdalaryn qazirgi jalpy álemdik, adamzattyq órkenıettegi beıbitshilikti saqtap qalý úshin, sanalýan etnostar men konfessııalardan turatyn kóptegen memleketterdiń beıbit ómir súrýi úshin belsendi paıdalanýǵa saıady. Dinder adamzat tarıhynda izgiliktiń quraly bolǵany anyq. Biraq saıası kúshter dindi saıasattyń quraly etip alyp, qatygez saıası maqsattaryn júzege asyrady.

Tehnologııa men ǵylym damyǵan qazirgi kezde dinı ekstremızm degen uǵym jıi qoldanylýda. Dinı ekstremızm degenimiz – saıası kúshterdiń óz maqsatyna jetý úshin din atynan memleketke qarsy jasalǵan nemese baǵyttalǵan kúresi. Sóıtip, olar óz bıligin ornatýǵa nemese aıtqanyn oryndatýǵa umtylady. Dinimizdi burmalap, ártúrli jańalyqtardy engizip, dinimizden, tilimizden, dilimizden, mádenıetimizden, qazaqty qazaq etip otyrǵan salt-dástúrimizden, ulttyq qundylyqtarymyzdan aıyryp, halyq arasynda arazdyq, dushpandyq, jekkórýshilik, tasbaýyrlyq týǵyzyp, yntymaǵynan, birliginen aıyryp, ulttyq qundylyqtardy umyttyrǵysy kelgeni túrli aǵymdardyń óte belsendi jumys istep jatqanyn kórsetedi.

Sonymen qatar, kóptegen dinı aǵymdardyń qaptaýyna baılanysty qoǵamda keri saıası uǵymdar paıda bolady. Adamnyń sana-sezimin ýlaıtyn, álemdik dinderdiń atyn jamylyp teris baǵyt beretin dinı sektalardyń ekstremaldy túrde qaptaýy halyqqa zııanyn tıgizip jatyr. Jalpy, ekstremızm máselesi onyń túrli kórinisterinde álem boıynsha ózekti taqyrypqa aınalyp otyr. Álemdik tájirıbede ekstremızm - áleýmettik, ekonomıkalyq, saıası jáne dinı, ekologııalyq, taǵy basqa da ózekti máselelerdi sheshý barysynda árbir qoǵamda, memlekette basty nazarǵa alynatyn negizgi baǵyttar. Qarap otyrsaq, ekstremızm ekonomıkalyq turǵydan damyǵan jáne saıası turaqty elderde de beleń alady.

Ekstremızmniń birinshi belgisi - adamnyń nadandyqqa, kórsoqyrlyqqa negizdelgen óz kózqarasy, pikiriniń oryndalýyn tabandy túrde talap etýi. Mundaı adamdar basqa kópshiliktiń qajettilikteri men shynaıy jaǵdaıyn túsinbeıdi nemese túsingisi kelmeıdi. Ekstremısterdiń ekinshi belgisi - olardyń eshbir qajeti bolmasa da, ár iste shekten shyǵýǵa beıim turýy. Basqalardy da osyǵan ıtermeleıdi. Nátıjesinde adamdar arasyndaǵy qalypty qarym-qatynas buzylyp, qoǵamdaǵy úılesimdi tirshilik arnasynan aýytqıdy. Bul áleýmettik tolqýlardyń týýyna sebep bolady. Ekstremıstik kórinistiń úshinshi túri syrt kózge baıqalmaıtyn, adamdarǵa degen kúdik pen senimsizdikten týady.

Dinı ekstremızm – dinı fanatızmniń shekten shyqqan túri. Kez kelgen ekstremızmniń máni – pikirin qoshtamaǵandarǵa zorlyq-zombylyq kórsetý. Dinı ekstremızm álemdi óziniń shekten shyqqan kózqarasyna sáıkes qaıta qurýǵa umtylady. Ol – terrorıstik is-áreketterdiń týyndaýyna sebep bolatyn saıası qural. Jahandaný zamanynda qanatyn keńge jaıyp, halyqaralyq deńgeıge jetip otyr. Qazirgi ýaqytta halyqaralyq ekstremızm jáne terrorızmmen tıimdi kúresý úshin bul jumysty álemdik qoǵamdastyqtarmen birige otyryp jan-jaqty kúsheıtýimiz kerek.

Búkil álemdegi kez kelgen memleketke bul «qoǵamdyq qasiretke» qarsy kúresti jeke júrgizý qıyndyqqa soǵady. Sondyqtan, 2006 jyly 8 qyrkúıekte BUU Bas Assambleıasy «Ǵalamdyq terrormen kúres» strategııasyn qabyldady. Atalǵan qujatta BUU-ǵa múshe memleketter ekstremızm men terrorızmniń barlyq pishinderin bir jaqty aıyptaıdy, soǵan qarsy tyǵyz yntymaqtastyq arqyly áreket etýge daıyn ekenin kórsetedi. Elimizde «Ekstremızmge qarsy is-qımyl týraly» Zańnyń 10-babynda «Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik organdarymen jáne halyqaralyq uıymdarmen ekstremızmniń aldyn alý, anyqtaý jáne jolyn kesý salasyndaǵy ózara is-qımyly» delingen.

Soǵan qarap elimizdiń ekstremızm jáne terrorızmge qarsy basqa memlekettermen birigip kúresýge daıyn ekenin kóremiz. Ekstremızm ártúrli memlekettiń ulttyq qaýipsizdigine nuqsan keltirip qana qoımaı, dinaralyq jaǵdaıdyń ýshyǵýyna da sebepker bolýda. Olar qaı dinniń atynan belsendilik tanytsa, bárinen de kóp zııan shegetin sol din. Ekstremıster adamdardyń dinge degen qurmeti men senimin óz maqsatyna keńinen paıdalana otyryp, din úshin áreket etip júrgendeı kórinýge tyrysady. Ekstremızm jáne terrorızm óziniń qylmystyq maqsattaryn oryndaý úshin barlyq múmkindikterdi paıdalanady, sonyń ishinde álemde eń qymbat resýrs – adam ómiri, onyń densaýlyǵy men qoǵamdaǵy kúndelikti is-qımylyn joıýǵa deıin barady.

Dinı ekstremızm (antıkonfessıonaldyq) – Orta Azııa aımaǵynda keń taraǵan ekstremızm túri bolǵandyqtan zertteýshiler, dintanýshylar tarapynan qyzyǵýshylyq týdyryp otyr. Dinı ekstremızm qoǵamda dinı qundylyqtardy kúshtep taratý tásili arqyly zaıyrly memlekettiń dinı uıymdaryn shetke yǵystyra otyryp, óz yqpalyn júzege asyrady.

Qazaqstan óz tarapynan aımaqtyq beıbit ómirdi, qaýipsizdikti jáne turaqtylyqty qamtamasyz etý, sonymen qatar, demokratııalyq, ádil jáne utymdy saıası, ekonomıkalyq halyqaralyq tártip ornatý úshin qolynan kelgenniń bárin jasap jatyr. Qazaqstan ózi múshe bolyp tabylatyn Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy aıasynda da halyqaralyq ekstremızmmen kúresin jalǵastyrýda.

Qoryta aıtqanda jańa zaman jaǵdaıynda, ıaǵnı konfessııalyq toptardyń saıası qaıshylyqtary kezinde joǵaryda atalǵan máseleler erekshe mańyzǵa ıe jáne olardy eńserý barysynda Qazaqstannyń saıası-quqyqtyq qurylymy men ulttyq erekshelikteri esepke alynyp otyrýy tıis.

Nurlyhan Qojabergenqyzy

dintanýshy