Din máselesin retteýge baǵyttalǵan zań jobasy halyqaralyq talaptarǵa tolyq jaýap beredi ? sarapshylar

ASTANA. Qańtardyń 15-i. QazAqparat /Aıdar Ospanalıev/ - «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine dinı senim bostandyǵy máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy qazir Konstıtýtsııalyq keńestiń qaraýynda jatyr.

Bizdiң ұlttyқ қaýipsizdigimiz үshin қajetti zaңdy қabyldatқysy kelmeıtin syrtқy yқpaldar osyny paıdalanyp, zaң jobasy «halyқaralyқ talaptarғa saı emes» dep jalaýlatý arқyly taғy bir ret tұıaқ serpip қalýғa tyrysyp-aқ baғýda. Esteriңizge sala keteıik, Parlamenttiң bir top depýtattary bastamashy bolyp daıyndaғan zaң jobasyna ә degennen қalyң kөpshiliktiң nazary aýғan. Onyң jөni de bar. Өıtkeni kezinde қabyldanғan «solқyldaқ» zaңnyң arқasynda halқymyz jat dinderdiң «jyrymdaýyna» tүsip, jymysқy dinı aғymdardyң әreketinen talaı otbasynyң shaңyraғy shaıқaldy. Halyқ bұғan tөzýdeı-aқ tөzip keledi. Biraқ basa-kөkteı el ishine kirip, shұbar jylandaı iritki salýғa kirisken jat pıғyldylardyң әreketi soңғy jyldary halyқty ashyndyra bastaғany da ras. Қysқasy, el azamattarynyң konstıtýtsııalyқ құқyқtaryn қorғaı otyryp, dinı aғymdar men birlestikterdiң қyzmetin oңtaıly retteıtin zaңnyң aýadaı қajettigi aıқyndaldy. Әrıne, shekten shyққan din өkilderin Respýblıka aýmaғynan shyғaryp tastaýғa memlekettiң қaýқary jetedi. Alaıda demokratııalyқ baғytty ұstanyp, adam құқyқtaryn memlekettiң eң basty құndylyғy retinde baғalap, dinaralyқ, konfessııa aralyқ tatýlyқtyң үlgisi bolyp otyrғan Қazaқstan үshin mұndaı әreket қol emes. Osyndaı jaғdaıda depýtattardyң bastamashylyғymen dүnıege kelgen, joғaryda atalғan zaң jobasy kөpshiliktiң kөңilindegisin dөp basқan edi. Alaıda Қazaқstandy dinı aғymdardyң oıyn alaңyna aınaldyrғysy keletin syrtқy toptar barlyқ tetikterin paıdalanyp, zaң jobasynyң jolyn kesip baқty. Biraқ jұrtshylyқ arasynda keңinen talқylanyp,artyқ-kemi tүzelgen zaң Parlamenttiң sүzgisinen өtti. Endi olar halyқaralyқ ұıymdardyң bedelin betke salyp, Elbasyn oғan қol қoımaýғa shaқyrdy. Sondaғy ýәjderi - zaң demokratııa ұstanymdaryna saı keletinine «kүmәndanady». «Kүmәndanady» degendi tyrnaқsha arқyly jazýymyzdyң sebebi bar. Endi soғan keleıik. Eýropalyқ құқyқ jәne adam құқyқtary sarapshylary ınstıtýtynyң dırektory zaңger ғalym, Marat Bәshimovtyң sөzine қaraғanda, elimizdiң sarapshylary zaң jobasyna baılanysty Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymynyң өkilderimen eki ret kezdesip, zaң jobasyn jan-jaқty talқylaғan. Osy jұmystardyң basy-қasynda jүrgen sarapshy mamandardyң pikirine sүıensek, bizge «demokratııalyқ ұstanymdardy aıaқasty ettiңder» dep aқyl aıtyp jүrgen halyқaralyқ ұıym өkilderiniң өzderinen de shıkilik shyқty. Mysaly, Halyқaralyқ mәdenıet jәne din ortalyғynyң bөlim meңgerýshisi Marına Onýchkonyң pikirinshe, din mәselesine қatysty jaңa zaң jobasyn talқylaý barysynda halyқaralyқ ұıym өkilderi birjaқty kөzқaras ұstanғan. «Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymynyң sarapshylary zaң jobasyn қaraý barysynda tek eki mәseleni - eýropalyқ jәne halyқaralyқ standarttardy negizge alғan. ıAғnı, olar bizdiң jobamyzdy osy kөzқarastar negizinde ғana baғalap otyr. Bұl dұrys emes. Өıtkeni eýropalyқ standart degenimiz halyқaralyқ standart emes. Ol tek Eýropa elderinde ғana қoldanylatyn talaptar. Ol қanshalyқty damyғan jүıe degenimizben, ony tolyқ jetilgen dep aıta almaımyz», deıdi M. Onýchko. Osy ortalyқtyң aғa ғylymı қyzmetkeri Mahabbat Shahmanovanyң paıymdaýynsha, halyқaralyқ ұıym sarapshylary din mәselesin retteıtin jaңa zaң jobasyn talқylaý barysynda Қazaқstannyң қoldanystaғy zaңdarynyң normalary men Konstıtýtsııa talaptaryn eskermegen. «Bұl mәselege baılanysty biz Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymynyң sarapshylarymen eki kezdesý өtkizdik. Onyң barysynda biz eýropalyқ sarapshylar Қazaқstan zaңdarynyң normalary men elimizdiң basty zaңynyң talaptaryn eskermegen degen ұıғarymғa keldik. Osyғan baılanysty biz eýropalyқtardyң қorytyndylaryn қaıta қaradyқ» deıdi sarapshy. Al Halyқaralyқ «Rýhanııat» ýnıversıtetiniң rektory Mұrat Myңbaevtyң keltirgen mәlimetterine қaraғanda, elimizde talқylanyp jatқan din mәselelerin retteıtin jaңa zaң jobasy Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymyna mүshe memleketterdiң zaңdarymen salystyrғanda, әldeқaıda lıberaldy. Sondaı-aқ ondaғy adam құқyқtaryn saқtaý men өzge de demokratııalyқ ұstanymdarғa baılanysty mәseleler sol eýropalyқ elderdiң kөbisiniң osy baғyttaғy zaңdarynan kөsh ilgeri tұr. «Bizdiң zaң eldegi dinı konfessııalar men aғymdardyң senim bostandyқtaryna eshқashan da kedergi keltirgen emes. Biz zaıyrly memleket retinde әrbir dinı ұıymnyң jұmysyn Konstıtýtsııaғa sәıkes retteýimiz қajet. ıAғnı өzge din өkilderi Қazaқstan azamattarynyң құқyқtaryn bұzbaýlary kerek. Depýtatardyң bastamasymen daıyndalғan құjat osyndaı nıetten týyp otyr. Bұl zaң jobasy halyқaralyқ talaptarғa tolyқ jaýap bere alady. Biz Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymynyң talaptary negizinde jergilikti dinı ұıymdardyң adam sanyn 10 myңnan 5 myңғa deıin, odan soң 50 adamғa deıin kemittik. Al Eýropanyң Avstrııa, Germanııa, Frantsııa sııaқty damyғan elderinde shirkeý mәrtebesine ıe bolý үshin 10 myң nemese 16 myң, keı jaғdaıda tipti 30 myң adam bolýy қajet. Osy tұrғydan alғanda, biz қabyldaғaly otyrғan zaңdy tolyқ demokratııaly deýge bolady. Al kөpshilik tarapynan atalmysh құjat azamattardyң құқyқtaryn, dinı senim bostandyғyn shekteıdi, ol belgili bir dinniң mүddesin қorғaýғa baғyttalғan degen syn-eskertpelerdi estigende қaıran қalasyң. Әlemdegi өrkenıetti degen memleketterdiң өzinde bұl mәsele өte қataң baқylanady», dedi M.Myңbaev. Zaң ғylymynyң doktory Marat Bәshimovtyң sөzine қaraғanda, әrbirden keıin bireýge өziniң kөzқarasyn tyқpalaý nemese mәjbүrli tүrde belgili bir әdebıetti satyp alýғa ıtermeleý sııaқty әreketterdiң өzi adam құқyn bұzý bolyp esepteledi. «Al mұndaı jaғdaımen қazir elimizdiң kez-kegen jerinde kezdesesiz. Bұl mәseleler әrıne zaңmen rettelýi tıis. Osy tұrғydan alғanda, bizdiң talқylap otyrғan құjatymyz - zaman talaby. Al ony halyқaralyқ standarttarғa sәıkes kelmeıdi nemese senim bostandyғyna shekteý қoıady deý aқylғa syımaıdy. Қazaқstan қashanda dinaralyқ, konfessııaaralyқ tatýlyқtyң үlgisi bolyp keledi jәne memleketimizde ol үshin barlyқ sharttar қarastyrylғan. Biz tipti dinı merekelerdi demalys kүni retinde de jarııaladyқ. Қoryta aıtқanda, Eýropadaғy қaýipsizdik pen yntymaқtastyқ ұıymynyң қoıғan talaptary negizsiz. Jalpy құjatty zaң tұrғysynan talқylaғanda bәri tүsinikti bolyp shyғady. Sondyқtan ondaғy baptardyң mәn-maғynasyna tereң үңilmeı jatyp, қorytyndy jasaý dұrys emes» deıdi ol. Onyң aıtýynsha, Қazaқstan EҚYҰ-nyң tolyққandy mүshesi bolýy sebepti din mәselesine қatysty zaң jobasyn halyқaralyқ standarttarғa sәıkestigin saralaý үshin atalmysh ұıymnyң қaraýyna өtken jyldyң mamyr aıynda bergen. Odan keıingi bolғan eki kezdesýdiң birinshisinde-aқ eýropalyқtardyң elimizdiң zaңnamalaryn tolyқ eskermegendigi aıқyn bolғan. Al қazaқstandyқ sarapshylar eýropalyқtar engizgen birқatar ұsynystardy zaң jobasynyң Parlamentte қaralýy barysynda eskerip, engizgen de. Osylaısha elimizdiң zaң salasynyң mamandary halyқaralyқ ұıym өkilderiniң «Қazaқstan Respýblıkasynyң keıbir zaңnamalyқ aktilerine dinı senim bostandyғy mәseleleri boıynsha өzgerister men tolyқtyrýlar engizý týraly» zaң jobasyna қatysty өzderiniң ұsynys pikirlerin, ұstanymdaryn bildirdi. ıAғnı zaң jobasynda azamattardyң da, din өkilderiniң de eshқandaı құқyқtaryn bұzatyn normalar joқ. Құjat tolyқtaı halyқaralyқ talaptarғa saı. Zaң jobasynyң kүshine enýi oғan jan-jaқty baғa beretin Konstıtýtsııalyқ keңestiң құzyrynda. Eger құjat bұl synnan aman өtse, bұl elimizdegi din mәselelerin retteý maқsatyndaғy maңyzdy қadam bolmaқ. Osy oraıda aıta ketetin mәsele, din salasyndaғy қatynastardy retteıtin zaңnyң қabyldanғanyna baқandaı on tөrt jylғa jýyқtapty. Al osy ýaқyt aralyғynda әlemde қansha өzgerister bolyp, memleketimiz tүrli reformalardy bastan өtkerdi. Bүgingi zaman қoғam aldyna өziniң talaptaryn қoıyp otyr. Mұny jaқsy tүsingen kөptegen memleketter din mәselesin retteý sharalaryn jaңasha baғytқa bұryp үlgerdi de. ıAғnı, kөptegen memleketter osy salany retteıtin zaңdarғa zaman talabyna saı өzgerister, tolyқtyrýlar engizdi nemese jaңa zaң қabyldady. Bұl үderis TMD elderinde tүgeldeı jүzege asty dese bolady. Ol tipti eldegi saıası jaғdaıy myң құbylyp otyrғan Қyrғyz elinde de jүzege asty. Sondyқtan, birligi men berekesi jarasқan, baқýatty el retinde tanylғan, demokratııalyқ қoғam құrýғa nyқ senimmen қadam basқan Қazaқstanғa bүgingi damý satysynda eldi ishinen iritkisi keletin keıbir syrtқy kүshterdiң қoқan-loқysyna bola, alғan betinen қaıta almaıdy. Өıtkeni bүgingi Қazaқstan halқy өzine syrttan taңylyp jatқan «ereje-talaptardyң» қaısy dұrys, қaısysy bұrys ekenin aıyra alatyn jaғdaıda.