Dıabet áleýmettik mańyzdy aýrýlardyń tiziminen shyǵaryldy: endi ne ózgeredi?
ASTANA. KAZINFORM – Keler jyldan bastap qant dıabetiniń áleýmettik mańyzy bar aýrýlar tiziminen alynýy densaýlyq saqtaý salasyndaǵy mańyzdy ózgeris bolmaq. Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy ózekti máseleni mamandarmen birge taldap, ózgeristiń yqtımal saldaryn saralady.
Insýlınge táýeldi ómir: 535 myń adam dıabetke shaldyqqan
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, endi qant dıabeti mindetti áleýmettik medıtsınalyq saqtandyrý (MÁMS) paketi aıasynda qaralady. Buǵan deıin mundaı shekteý bolmaǵan. Mınıstrlik resmı túsiniktemesinde ózgeris naýqastardyń quqyqtaryn shektemeıdi dep sendirdi.
– Sheshim patsıentterdiń áleýmettik qorǵalý deńgeıin tómendetpeıdi. Kerisinshe, qarjylandyrýdyń turaqtylyǵyn arttyryp, jańa emdeý tásilderiniń qoljetimdiligin keńeıtedi, – delingen mınıstrliktiń habarlamasynda.
Vedomstvonyń dereginshe, memleket burynǵydaı balalarǵa, júkti áıelderge, zeınetkerlerge, stýdentterge, múgedektigi bar azamattarǵa, jumyssyzdarǵa jáne sozylmaly aýrýy bar naýqastarǵa tegin medıtsınalyq kómek kórsetýdi jalǵastyrady.
Densaýlyq saqtaýdy damytý respýblıkalyq ortalyǵynyń esebine sáıkes, bir patsıenttiń ambýlatorııalyq dári-dármekpen qamtamasyz etilýine jylyna orta eseppen 618 myń teńge jumsalady. Bul – memleket shyǵyny. Al azamattar saqtandyrý jarnasyn tólegen jaǵdaıda osy qyzmetterdi 10 ese arzan baǵamen paıdalana alady. Máselen, ózin ózi jumyspen qamtyp otyrǵan adamdar saqtandyrý jarnasy retinde jylyna 51 myń teńge tóleýi qajet. Múgedektigi bar naýqastar nemese jumyssyzdar úshin bul somany memleket tóleıdi. Eger dıabetke shaldyqqan adam bir mekemede qyzmet etetin bolsa, ol úshin jumys berýshi aqsha aýdaryp otyrady. Al eshqandaı jeńildik sanatyna kirmeıtin ózin ózi jumyspen qamtyp otyrǵan azamattar jarnany óz qaltasynan shyǵarady.
Elde dıabetke shaldyqqandardyń sany 535 myńǵa jýyqtady. Onyń ishinde 504 456 adam nemese 95 paıyzy ekinshi tıpti dıabetpen tirkelgen. Al 30 577 adam birinshi tıpti dıabetpen ómir súredi, olardyń 5 625-i – balalar.
Birinshi tıpti dıabetke shaldyqqan adamdar ómir boıy ınsýlın qabyldaýǵa májbúr. Sondyqtan reformanyń bul bóligi olardyń ómir sapasyna tikeleı áser etýi múmkin.
– Mınıstrlik 95 paıyz naýqastyń saqtandyrylǵanyn aıtady. Biraq qalǵan 5 paıyz she? Bul shamamen 1600 adam. Sol adamdar ınsýlınsiz qalsa, olardyń taǵdyry ne bolmaq? – deıdi «Dıabettik ata-analar komıteti» qoǵamdyq qorynyń dırektory Rýslan Zákıev.
«Reformada áleýmettik faktor eskerilmedi»
R. Zákıevtiń aıtýynsha, mınıstrlik tıisti ózgeristerdi «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodekstiń 196-babyna engizgen.
– Memleket reforma júrgizýge quqyly ekeni túsinikti. Biraq ol halyqtyń ómiri men densaýlyǵynyń esebinen bolmaýy kerek. Dıabetpen ómir súretin adamdar qazirdiń ózinde bilim alý, jumysqa ornalasý jáne em alý kezinde shekteýlerge tap bolyp otyr. Olardy osy alańdatady, – deıdi ol.
Qazaqstandyq qant dıabetin zertteý qoǵamynyń basshysy Janaı Aqanovtyń paıymynsha, taǵy bir ózekti másele – keı naýqastardyń belgili dárilerge jeke tózimsizdigi. Mundaı adamdarǵa preparattar saýda ataýy boıynsha, ıaǵnı naqty óndirýshiden satyp alynady. Buǵan deıin shyǵyndar jergilikti bıýdjet esebinen óteletin. Endi olar qatardan shyǵarylǵan soń ákimdikter ony satyp ala almaıdy.
– Mınıstrlik sheshim qabyldaǵanda áleýmettik saldarǵa jetkilikti nazar aýdarmady. Dıabetti tizimnen alyp tastaý tek medıtsınalyq emes, áleýmettik qoldaý tetikterin de azaıtady. Mundaı reformalardy qoǵam talqysynan asyqpaı ótkizý qajet edi, – deıdi dıabetti zertteý qorynyń prezıdenti.
Qymbatshylyq VS suranys: Dıabetke arnalǵan dáriler jetkilikti me?
Ambýlatorııalyq dárilik qamtamasyz etý tiziminen «Vıktoza» men «Trýlısıtı» sekildi glıýkagonǵa uqsas peptıd-1 retseptorlarynyń agonısteri alynyp tastalǵan. Rýslan Zákıevtiń aıtýynsha, bul dárilerdi Qazaqstanda on myńdaǵan dıabetpen aýyratyn naýqas qabyldap kelgen. Olar úshin atalǵan dári jalǵyz tıimdi emdeý tásili bolǵan kórinedi. Óıtkeni preparattar gıpoglıkemııa (qandaǵy qant deńgeıiniń kúrt tómendeýi - red.) týdyrmaıdy, salmaqty tómendetýge kómektesedi, sondaı-aq ınfarkt pen ınsýlttiń aldyn alady.
– Iá, bul dáriler qymbat. Biraq olardyń tıimdiligi men paıdasy áldeqaıda joǵary. Endi biz ekinshi tıptegi qant dıabeti bar naýqastar arasynda júrek-qan tamyr aýrýlarynyń kóbeıýine, sonyń saldarynan ólim-jitimniń artýyna tap bolýymyz múmkin, – deıdi Rýslan Zákıev.
Dıabet – ambýlatorııalyq dárilik qamtamasyz etýdegi eń qymbat aýrýdyń biri. Oǵan barlyq shyǵynnyń 26%-y jumsalyp kelgen. Sondyqtan sarapshylar dıabet máselesimen aınalysatyn jeke formýlıarlyq komıssııa qurýdy usynyp otyr.
«Naýqastyń jaýapkershiligi mańyzdy»
Qazaqstanda qant dıabetiniń taralýy alańdatarlyq deńgeıge jetti. Sarapshylar dertti «jasyryn indet» dep atap, aldyn alý sharalaryn kúsheıtý qajettigin eskertedi.
Astana medıtsına ýnıversıteti Otbasylyq medıtsına kafedrasynyń zertteýshi dotsenti, endokrınolog, PhD doktor Aqbaıan Marqabaevanyń aıtýynsha, qandaǵy qanttyń joǵary deńgeıi adam aǵzasyndaǵy barlyq tamyr júıesine keri áserin tıgizedi.
– Glıýkozotoksıkalyq áser – bul tamyrlarǵa jasalatyn úzdiksiz soqqy. Kez kelgen sátte ol búırek jetkiliksizdigine, kórý qabiletiniń joǵalýyna nemese aıaq-qol ampýtatsııasyna alyp kelýi múmkin. Qazaqstanda kúnine 100 adamǵa dıabet degendıagnoz qoıylsa, shamamen 5 adamǵa aıaq ampýtatsııasy jasalady, – deıdi dáriger.
Maman dıabettiń eki túri bar ekenin eske salady. Alǵashqysy – ıdıopatııalyq, sebebi áli tolyq anyqtalmaǵan. Ekinshi tıpi – tuqym qýalaıtyn, kóbinese ol semizdik pen qozǵalys azdyǵynyń saldarynan týyndaıdy.
– Qazir elimizde 2-tıptegi dıabet, ıaǵnı semizdikpen baılanysty túri jıi kezdesedi. Aldyn alý sharalary men skrınıngti nazardan tys qaldyrmaý qajet. Sonymen qatar Qazaqstanda endokrınologııalyq ınstıtýttyń bolmaýy – sheshimdi qajet etetin ózekti másele, – deıdi Aqbaıan Marqabaeva.
Medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty, nefrolog Venera Altynova da dıabettiń aýyr saldaryna nazar aýdardy.
– Dıabet asqynǵan jaǵdaıda búırekke zaqym keledi, mundaı naýqastarǵa dıalız qajet bolady. Bir adamǵa mundaı em 5 mıllıon teńgege deıin shyǵyn ákeledi. Sondyqtan dıabetpen kúreste únemdeý emes, aldyn alý mańyzdy, – dedi maman.
Aqbaıan Marqabaeva densaýlyqty tek dári-dármekpen emes, ómir salty arqyly da saqtaýǵa bolatynyn aıtady.
– 2-tıptegi dıabetpen aýyratyndardyń ómir salty sheshýshi ról atqarady. Durys tamaqtaný, qozǵalysty arttyrý – basty qaǵıdalar. Sońǵy jyldary memleket dıabetke qarsy dárilerge júzdegen mıllıard teńge jumsady. Biraq keı naýqastar dárini ýaqytyly qabyldamaıdy, keıde onyń jaramdylyq merzimi ótip, bosqa ketip jatady. Sondyqtan azamattardyń jaýapkershiligin arttyrý kerek. Dıeta saqtaý, táttiden bas tartý – eń qarapaıym, biraq eń tıimdi aldyn alý sharasy, – deıdi endokrınolog.
Sarapshylardyń aıtýynsha, dıabettiń aldyn alý ony emdeýden áldeqaıda tıimdi. Degenmen memleket dári-dármek pen emdeý sharalaryn qamtamasyz etip otyr.
Biraq ár azamat densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qarap, durys tamaqtanyp, belsendi ómir saltyn ustanbasa, nátıje kóńil kónshitpeýi múmkin.