Únzıla Shapaq: Elimiz saıası jańǵyrýdyń jańa kezeńin bastan ótkerip jatyr
ASTANA. KAZINFORM — Parlamenttik reforma – elimizdiń, halqymyzdyń taǵdyryna tikeleı qatysy bar másele. Búgin Parlamenttik reforma boıynsha Jumys tobynyń alǵashqy otyrysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev osylaı málimdedi. Jumys tobynyń múshesi, Parlament Májilisiniń depýtaty Únzıla Shapaqtan osy aýqymdy saıası reformanyń mánin suradyq.
— Parlamenttik reforma boıynsha Jumys tobynyń alǵashqy otyrysyna múshe retinde qatystyńyz. Otyrysta aıtylǵan bastamalar elimizdiń saıası ómirine qanshalyqty ózgeris ákeledi dep oılaısyz?
— Ózińiz baıqaǵan bolarsyz, jumys tobynyń quramyna memlekettik basqarý júıesiniń ókilderi, Parlament Májilisiniń depýtattary, bilikti zańgerler, qoǵam jáne Qazaqstan halqy Assambleıasynyń ókilderi, sondaı-aq tanymal saıasattanýshylar men ǵylymı qaýymdastyq ókilderi endi. Bul jerde aıta ketetin jaıt — elimiz qazirgi tańda saıası jańǵyrýdyń jańa kezeńin bastan ótkerip jatyr. «Ádiletti Qazaqstan» qurý jolyndaǵy strategııalyq baǵdar aıqyndaldy.
Jańa saıası jáne quqyqtyq ınstıtýttar qalyptasýda. Sonymen birge qoǵam ómirinde de eleýli ózgerister baıqalady — qazaqstandyqtardyń azamattyq belsendiligi men saıası mádenıeti artyp keledi. Osyǵan baılanysty memlekettik basqarý júıesin jańartý, onyń tıimdiligin arttyrý — búgingi ýaqyt talaby.
Eń mańyzdy ustanymdardyń biri — Parlamenttiń qurylymyn ońtaılandyrý máselesi.
Budan biz ne kútemiz? Eń aldymen, bılik tarmaqtarynyń ózara tıimdi jumys isteýin, onyń nátıjeliligin, sondaı-aq parlamenttik reformanyń nátıjesinde demokratııalyq ınstıtýttardyń nyǵaıýyn jáne halyq ókildiginiń tetikteriniń jetildirilýin kútemiz.
Osy reformanyń nátıjesinde memlekettik basqarý tıimdiligi artyp, zań shyǵarý protsesiniń ashyqtyǵy qamtamasyz etilýi tıis. Sonymen qatar memlekettik basqarýdaǵy shyǵyndardy azaıtý da basty maqsattardyń biri.
— Memleket basshysy «Qazaqstan — halyq únine qulaq asatyn Ádiletti memleket. Bul — myzǵymas ustanym» dep shegelep aıtty. Sizdiń oıyńyzsha, bul sózder neni bildiredi?
— Prezıdent «Kúshti Prezıdent — yqpaldy Parlament — esep beretin Úkimet» tujyrymdamasynyń elimizde negizgi ustanym retinde qalatynyn naqty atap ótti, ıaǵnı Parlamenttik reformanyń nátıjesinde bir palataly Parlamentke kóshý halyqaralyq tájirıbege saı keletini jáne prezıdenttik bılik júıesiniń tıimdiligi saqtalatyny aıtyldy.
Árıne, mundaı suraqqa jaýap berýden buryn, Parlamenttik reforma jónindegi jumys toby óz qyzmeti barysynda barlyq pikir men usynysty egjeı-tegjeıli qarap, muqııat zerdeleıdi. Sonyń nátıjesinde reformanyń negizgi tujyrymdary aıqyndalatyn bolady.
— Búgingi otyrysta Prezıdent negizgi zańnyń 40-qa jýyq baby ózgeretinin aıtty. Sodan soń kem degende 10 konstıtýtsııalyq zańǵa jáne 50-den astam kodeks pen zańǵa túzetý engizý kerek bolady. Siz depýtat retinde osyndaı aýqymdy ózgerister jasaýǵa elimiz daıyn dep oılaısyz ba?
— Men ózimniń sóılegen sózimde atap ótkendeı, Konstıtýtsııanyń ómirsheńdigi — onyń zaman talabyna saı ıkemdele alý qabiletinde. Osy ózgeristerge memlekettiń daıyn nemese daıyn emestigi týraly aıtý úshin, eń aldymen elimizde bolyp jatqan úderisterge durys baǵa bere alýymyz qajet. Biz ádiletti Qazaqstan qurý jolyn tańdadyq jáne oǵan naqty strategııalyq baǵyttar qoıdyq. Endi osy baǵyt boıynsha jumys júrgizý barysynda jańa saıası jáne quqyqtyq ınstıtýttar qalyptasyp jatyr.
Olardyń nátıjesi belgili bir deńgeıde memlekettik basqarý júıesin jańartýǵa jáne onyń tıimdiligin arttyrýǵa yqpal etpek.
Sózsiz, qoǵamda belgili bir ózgerister bolǵan saıyn, ol óz ómirine jańa mindetter men jańa talaptar qoıady. Al bul jańa mindetter men talaptar óz kezeginde jańa ózgeristerdi týyndatady, bul — zańdylyq.
Sondyqtan Parlamenttik reforma da áli de suryptalyp, saraptalyp, tereń zertteletin bolady. Bul úderiske qatysty ár pikir men usynys jan-jaqty saraptamadan ótedi.
Kez kelgen oı men ustanym muqııat zerdelenip, sodan keıin ǵana naqty ózgerister engiziledi.
Sondyqtan eger qoǵam osy ózgeristerdi qabyldaýǵa tolyq daıyn bolmasa nemese belgili bir náziktik baıqalsa, sol jaǵdaıǵa ıkemdep beıimdeıtin amal-tásilder de qarastyrylatyn bolady.
— Qalaı oılaısyz, Parlamentti tereń reformalaıtyn kez keldi me? Ondaǵan jyldar boıy bir júıemen toqtaýsyz júrip kele jatqan elimiz úshin mundaı túbegeıli reforma ne beredi?
— Prezıdent óziniń ustanymyn keńinen túsindirip ótti. Ol barlyq reformalardyń tek evolıýtsııalyq jolmen júzege asyrylatynyn naqty atap aıtty. Bul reformalardy iske asyrý kezinde azamattardyń suranysy, ulttyq erekshelikterimiz, qoǵamnyń kópultty quramy jáne mentalıtetimiz tolyq eskerile otyryp, elimizdiń túpki múddesine saı sheshimder qabyldanatynyna nazar aýdardy.
Kez kelgen reforma belgili bir kezeńdermen júzege asyrylyp keledi. Sondyqtan qoǵam da osyndaı jańǵyrý úderisterine birtindep beıimdelip, jańa reformalarǵa daıyndyq deńgeıin kórsetip otyr dep aıtýǵa bolady.
Buǵan deıin aıtqanymdaı, azamattardyń belsendiligi, saıası saýattylyǵy jáne ózgeristerge degen daıyndyǵy — qazirgi qoǵamdaǵy pikirtalastar men qoǵamdyq suranystardan da aıqyn kórinedi.
Qazirgi tańda elde saıası mádenıet joǵary deńgeıge kóterilip, kez kelgen máseleni baıyppen talqylap, salmaqtap qaraıtyn orta qalyptasyp keledi dep aıtý oryndy.
Sonymen qatar bul reformalardy iske asyrý barysynda halyqaralyq tájirıbe de muqııat zerdelenetin bolady. Kóptegen memleketterde eki palataly parlamentten bir palataly júıege aýysý tájirıbesi bar. Mysaly, Shvetsııa, Danııa, Perý jáne Kosta-Rıka elderin mysalǵa keltirýge bolady.
Sondyqtan osy elderdiń tájirıbesi taldanady jáne ózimizge jaqyn kórshiles memleketterdiń parlamenttik reformalardaǵy ustanymdary men qoǵam qabyldaýy da zerttelip, salystyrmaly túrde saraptalatyn bolady.
Jumys tobynyń óz quramyna túrli saladaǵy bilikti mamandardyń tartylýy bul máseleni jan-jaqty qarastyrýǵa jáne ár qyrynan talqylaýǵa múmkindik beredi.
Túpkilikti sheshim qabyldanar aldynda ár pikir muqııat zerdelenip, reformanyń júzege asý barysy men onyń túpki nátıjesine aparatyn naqty joldar jan-jaqty saralanatyn bolady.