Dástúrli dinder kóshbasshylary sezi elimizdiń bedelin asqaqtata túsedi - Darhan Káletaev

ASTANA. QazAqparat - Memleket basshysy Nur­sultan Nazarbaev 2018 jylǵy 5 qazandaǵy Qazaqstan hal­qyna Joldaýynda «Sońǵy kez­deri álemdik saıası jáne ekono­mı­kalyq transformatsııa úderisteri kúsheıe tústi. Álem qarqyndy túrde ózgerip keledi. Myzǵymastaı kóringen jahandyq qaýipsizdik júıesiniń tuǵyry men halyqaralyq saýda erejeleri buzylýda. Búginde jahandyq jáne jergilikti problemalar toǵysa túsýde» dedi.

Rasynda, jańa ǵasyrdyń ekin­shi onjyldyǵyndaǵy álem adam tanymastaı ózgerdi. Jańa ǵasyr, tórtinshi ónerkásiptik revolıýtsııa bizge óziniń joǵary sapadaǵy, ǵylymı-tehnologııalyq ja­ńa­lyqtarymen ǵana kelgen joq. Bizdiń aldymyzǵa jańa syn-qaterler men táýekelderdi ala keldi. Sonyń ishindegi eń qaýipti de shetin syn-qater - dinı alaýyzdyq, ekstremızm men terrorızm.  Qazirgi tańda dinı ekstremızm men terrorızmniń jergilikti nemese jahandyq sıpaty joq, delingen "Egemen Qazaqstan" gazetinde jaryq kórgen "Beıbit álemniń dánekeri" atty maqalada.

Memleket basshysy atap ót­kendeı, bul problema toǵysyp, búgingi kúni búkil álemniń bas­ty qaterleriniń birine aınalyp otyr. Bul qaterdiń bultyn seıiltý úshin saıası erik-jiger men parasattylyq, dinı ymyra men tatýlyq qajet. Osy turǵyda 10-11 qazan aralyǵynda Astanada ótetin VI Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezi dúnıe júzi kóz tigip otyrǵan, halyqaralyq aýqymdaǵy bedeldi basqosý ekeni daýsyz. Sebebi birinshiden, dinı sıpattaǵy shıelenister, qaqtyǵystar, ekstremızm men terrorızm órship turǵan qazirgideı ýaqytta halyqaralyq qoǵamdastyq ta, memleketter men halyqtar da beıbitshilikke, toleranttylyqqa úndeıtin, qarý men óshpendilik emes, birlik pen ımandylyq jolyn usynatyn osyndaı joǵary dárejedegi dıalogqa zárý bolyp otyr.

Ekinshiden, dinder arasyndaǵy dıalog kópkonfessııaly, kópetnosty memlekette tynysh ta baqýatty ómir súrýdiń sony úlgisin qalyptastyrǵan, halyqaralyq, óńirlik deńgeıde árdaıym beıbit álemniń dánekeri, jaqtaýshysy bolyp kele jatqan Qazaqstanda ótkiziledi. Úshinshiden, elimizde altynshy márte ótkizilip jatqan álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri jıynynyń dinaralyq qarym-qatynas pen dıalogtardaǵy tarıhy men baı tájirıbesin, tabysty nátı­jelerin de eskerý kerek.

Álemdik jáne dástúrli din­der kóshbasshylarynyń sezi Qa­zaqstan Respýblıkasynyń Pre­zı­denti Nursultan Nazar­baev­tyń bastamasymen, alǵash ret 2003 jyly shaqyrylǵan bolatyn. Osy jylǵy 13 aqpanda mu­sylman, hrıstıan jáne evreı uıymdary qatysqan, dinderdiń, mádenıetter men halyqtardyń jaqyndasýynda mańyzdy ról atqarǵan beıbitshilik pen kelisimniń Halyqaralyq konferentsııasynda Memleket basshysy sóz sóıledi jáne barlyq konfessııa ókilderine Qazaqstanda Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezin ótkizý týraly bastamasyn aıtty. Bastama qyzý qoldaý tapty.

Qazaqstan bastamasynyń asa ózektiligi men ómirsheńdigin 2003 jyly 23-24 qyrkúıekte ótken Álemdik jáne dástúrli din­der kóshbasshylarynyń tuńǵysh sezi-aq áıgilep bergen bolatyn. Osy jıynda Memleket basshysy N.Á.Nazarbaev Sezd ótki­zetin arnaıy ǵımarat salý jos­paryn jarııalap, kelesi kez­desýdi jańadan salynatyn «Beı­bit­shilik jáne kelisim» saraıyn­da ótkizý týraly sheshimin habarlady. Dinaralyq sammıt jumy­sy­nyń qorytyndysy boıynsha Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń І sezine qatysýshylardyń Deklaratsııasy qabyldandy. Osylaısha, alǵash­qy kúnnen bastap Astana sezi­niń mańyzy men aýqymy aı­qyndalǵan edi. 

Sol ýaqyttan beri 2003, 2006, 2009, 2012 jáne 2015 jyl­dary Astana qalasynda Álem­dik jáne dástúrli dinder kósh­ba­s­shylarynyń bes basqosýy ótki­zildi. Bul basqosýlarǵa álemdegi ıslam, hrıstıan, ıýdaızm, býddızm, sıntoızm, daosızm jáne ózge de dástúrli dinderdiń basshylary men kórnekti ókilderi derlik qatysty. Tipti, saıası, teologııalyq turǵydaǵy qatynastary asa qaı­shylyqty sanalatyn, ǵasyr­lar boıy ózara dúrdaraz bolyp júrgen din jetekshileri de Astana tórinde bir ústelde otyrdy.  Búgingi dáýirdiń rýhanı qaı­rat­kerleri, gýmanıtarlyq oıdyń alyp ókilderi men ǵulamalar, BUU Bas hatshysy, korolder men memleketter basshylary qatysyp, sóz sóıledi. 

Sezdiń pikirtalas alań­dar­ynda dinı qaýymdastyqtardy rýhanı jaqyndastyrýǵa baǵyt­talǵan mazmundy áńgimeler aıtyldy, azamattarǵa, halyqtar men úkimetterge joldanǵan dek­laratsııalar men úndeýler qabyl­dandy. Astana sezi eshqashan óziniń aldyna qoıǵan qaǵıdattary men maqsattarynan aınyǵan emes.

Bıylǵy 10-11 qazanda ótetin basqosýdyń jóni tipti bólek.  Geosaıası, geoekonomıkalyq jaǵdaı jyl saıyn emes, aı saıyn, kún saıyn ózgerip jatyr. Adam ómiriniń aınymas qaǵı­dattary sanalyp kelgen beı­bitshilik pen kelisim, tózimdilik tóńi­regindegi áńgimelerdi qaıta oralǵan «Órkenıetter qaqty­ǵysy» uǵymy yǵystyra basta­ǵandaı.  Memleketaralyq saýda so­ǵys­tary, Mıanmadaǵy dinı zor­lyq-zombylyq, Sırııadaǵy uzaq­qa sozylǵan shıelenis, Taıaý Shyǵystaǵy turaqsyzdyq jáne t.b. barshamyzdy osy álem­dik qu­bylystarǵa basqa, jańa­sha kóz­qaraspen qaraýǵa májbúrleıdi.  Aýǵanstandaǵy ahýaldyń qaıtadan ýshyǵýy Ortalyq Azııa­ǵa, sonyń ishinde Qazaq­stanǵa da salqynyn tıgizetini alańdatpaı qoımaıdy. 

Mundaı jaǵdaıda biz úshin Qazaqstannyń ishki, syrt­qy qaýipsizdigin bekemdep, dinı turaqtylyqty kózdiń qara­shy­ǵyndaı saqtaý mindetimiz ekeni aıtpasa da túsinikti. Bul baǵytta memleket tarapynan júrgizilip jatqan is-sharalar óz nátıjesin berip otyr. Qazaqstandaǵy dinı ahýal - turaqty. Memlekettiń din qatynastaryn retteýdegi zaıyr­lylyq ustanymy halyqtyń qol­daýyna ıe. Eldegi 18 dinı konfessııanyń ókilderi dinı bos­tandyqta, tolerantty, tatý-tátti ómir súrýde. Biz qazirgi ýaqytta din salasyndaǵy ýákiletti organ qyzmetiniń jańa baǵyt-baǵ­darlaryn jasap, iske asyryp jatyrmyz. Sonyń ishinde, negizgi qaǵıda - halyqpen qoıan-qoltyq jumys isteý, qoǵamdyq ortada, jastardyń arasynda úzdiksiz aqparattyq-túsindirý sharalaryn uıymdastyrý bolyp tabylady. Ol úshin Qoǵamdyq damý mınıstrligi janynan dinı máseleler jónindegi res­pýb­lıkalyq aqparattyq-túsindirý toptary qurylǵan.

Jetekshi ıslam uıymynyń áleýetin arttyrý maqsatynda Qazaqstan Musylmandary dinı basqarmasyn damytýdyń 2020 jylǵa deıingi tujyrymdamasy kezeń-kezeńimen júzege asyrylýda. Ásirese otandyq dinı kadrlardyń, ımamdar men teologtardyń biliktiligin arttyrý turǵysynda keshendi sharalar qolǵa alyndy. «Nur-Múbarak» ýnıversıteti janynan dinı ekstremızmniń aldyn alý salasynda teologtardy qaıta daıarlaý jónindegi ınstıtýt quryldy. Orta merzimdik strategııalyq baǵyttardy aıqyndaıtyn, din salasyndaǵy memlekettik saıa­sat­tyń 2017-2020 jyldarǵa ar­nal­ǵan tujyrymdamasy iske asy­rylýda.

Sondaı-aq rýhanı jáne aǵar­týshylyq jumystardy uıym­dastyrýǵa, qazaqstandyq qoǵam­nyń dástúrli, mádenı jáne otba­sylyq qundylyqtaryn nyǵaı­týǵa baǵyttalǵan is-sharalar úzdiksiz júrgizilýde. Qazaqstan dinı bostandyq máselesi boıynsha halyqaralyq, quqyqtyq mindettemelerin de múltiksiz oryndap keledi.  «Dinı lıderler qaýipsiz álem úshin» taqyrybymen ótetin Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń VI sezinde Qazaqstannyń din qatynastaryn retteýdegi osy úlgisi de sóz bolary anyq.  Astana sezinde Qazaq­stan­nyń osy saladaǵy jetistikteri laıyqty atalyp ótedi dep oılaımyz. 

«Qazaqstannyń bastama­sy boıynsha shaqyrylǵan Álem­dik jáne dástúrli dinder kósh­bas­shylarynyń sezi de osy zaman­ǵy dinder arasyndaǵy jahan­dyq únqatysýdyń quramdas ta yqpaldy bóligine aınaldy. Ol eleýli ról atqaryp, dinı lıder­lerdiń, dinder men halyq­tar­dyń arasyndaǵy ózara túsi­nistiktiń ósýine járdem­desýde» dep Elbasymyz aıtqan­daı, Astanadaǵy álem dinbasy­lary­nyń jıyny tabysty ótip, táýelsiz elimizdiń álemdik dáre­jedegi abyroıy men bedelin taǵy da asqaqtata túsedi degen senimdemiz.

Darhan Káletaev,  Qazaqstan Respýblıkasynyń Qoǵamdyq damý mınıstri

Foto: egemen.kz