Dárigerdiń halyqqa, naýqasqa degen kózqarasyn ózgertetin ýaqyt jetti - Májilis depýtaty Serikbaı Nurǵısaev
Ana men bala ólimi azaıdy jáne adamdardyń ómir súrý uzaqtyǵy ulǵaıdy. QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Nur Otan» HDP fraktsııasynyń múshesi Serikbaı Nurǵısaev QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda medıtsına salasynyń búgini men keleshegi jáne ózekti máseleleri týraly oılaryn ortaǵa saldy.
- Serikbaı Órikbaıuly, táýelsizdik jyldarynda Qazaqstan medıtsınasy qandaı deńgeıge kóterildi?
- Qamshynyń sabyndaı qysqa ýaqyt ishinde qansha ilgeri basqanymyz kórinip tur. Qazaqstan medıtsınasy toqyrap turyp qaldy dep eshkim de aıta almaıdy. Óıtkeni búgingi tańda barlyq jerde aýyldan bastap, úlken ǵylymı medıtsına ınstıtýttarymyz zamanaýı tehnologııalarmen jabdyqtalyp jatyr. Jyl saıyn qarajat bólinýde. Bizdiń jas mamandarymyz, ǵalymdarymyz sheteldegi aldyńǵy qatarly bilim ordalarynda tájirıbeden ótip, áriptesterimen baılanys ornatyp, nátıjeli jumys istep jatyr. Sheteldiń bilikti dárigerleri bizdiń elge kelip, kardıologııalyq dertke ota jasap, qanshama adamdardy ajaldan arashalap qaldy?! Ári bizdiń mamandarǵa tájirıbesin úıretti. Búgingi tańda, máselen, 8 myńnan astam adamnyń júregine ota jasaldy. Qazir tek qana Astanada ǵana emes, júrekke ota jasaý oblys ortalyqtaryndaǵy kardıologııalyq aýrýhanalarda da júzege asýda.
Medıtsına salasynyń damýyndaǵy 20 jyl ishindegi jetistik aıtarlyqtaı. Buryn biz «Mine, aýrý, mine, emdeý orny» degendeı uǵymdarmen shekteletin edik. Búgin alyp qarasaq, álemdik tehnologııalardy paıdalanýda damyǵan eldermen terezemiz teń bolyp otyr. Biz olardyń jańalyqtaryn alsaq, olardyń da bizden úırenip jatqandary bar. Ózge eldermen qarym-qatynas ornatýda Elbasynyń atqaryp kele jatqan qyzmeti zor. Sondaı-aq yntymaqtastyq maqsatta elderdiń arasyn jaqyndatýda parlamentaralyq baılanystyń da róli bar. Bizdiń elde birneshe ret halyqaralyq deńgeıde konferentsııalar ótti. Memlekettik, sonymen qatar úkimettik emes uıymdar da sheteldik áriptestermen baılanys ornatyp, tájirıbe jınaqtaý ústinde. Biz álemdik deńgeıge sanaly aqyl-oıymyzben, sapaly bilimimizben, bolashaqqa degen kózqarasymyzben jetýdemiz. Bul el kelesheginiń irgesin birge qalap jatyrmyz degen sóz.
Jalpy alǵanda, adam densaýlyǵyn kóp salaly, kóp baǵytty tabıǵattyń kúrdeli jaratylysy dep uǵyný kerek shyǵar. Ǵylym áli túpkilikti bilip bolmaǵan ǵajap qupııa desek te bolady. Al belgisiz dúnıeniń «tamyryn» aqyryn basyp, retimen abaılap qaraý kerek. Óıtkeni adam aǵzasyna kózge de kórinbeıtin kishkentaı vırýs tússe, onyń búkil ómirin de alyp ketýi múmkin. Sondyqtan da Qazaqstan azamattarynyń árqaısysynyń densaýlyǵyna tolyq jaýapkershilik Konstıtýtsııa boıynsha da, Zań boıynsha da memlekettiń qoldaýyndaǵy medıtsınanyń moıynda. Óıtkeni ol densaýlyq saqtaý baǵdarlamasynyń ákimshisi. Al jaýapkershilik bolǵan kezde, árıne, basshylardan, mınıstrlikterden, emdeý oryndarynan suraý bolady.
Kelesi másele adamzattyń zamanaýı tehnologııanyń kómegine júginýine baılanysty. Búgingi ınnovatsııalyq jetistikterdiń barlyǵy ǵylymnyń qoldanbaly ádisi adamnyń densaýlyǵyn saqtaýǵa, ómirin uzartýǵa baǵyttalyp otyr. Qazir adam aǵzasyn zertteıtin, dıagnozyn naqty anyqtap beretin alýan túrli qural-jabdyqtar shyǵyp jatyr. Men Qazaqstan azamattarynyń densaýlyǵyn saqtaýdaǵy memlekettik kózqarasty aıtyp otyrmyn.
- Jetistiktermen qatar eskerilmeı kele jatqan qandaı máseleler bar dep oılaısyz?
- Dárigerlerdiń biliktiligin arttyrýdyń mańyzdylyǵy óte zor. Memlekettik densaýlyq saqtaý salasyndaǵy kadr saıasaty - ózekti másele. Dárigerdiń halyqqa, naýqasqa degen kózqarasyn ózgertetin ýaqyt jetti. Óıtkeni dáriger syrqat adamǵa tolyq túsinik bermese de, durys sóılemese de, aýyrǵan adam ókpeshil bolady, osy jaǵyna kóbirek mán berip, qazaqı dástúrimizdi eskerip, adam syılaý, aldyńa kelgen adamnyń máselesin durys sheshýge shyn yqylasyńmen berilýge tolyq betburys jasaýymyz kerek. Dárigerlerge sondaı talap qoıylǵany jón. Qazir Elbasynyń talap etýimen quqyq qorǵaý organdarynda attestatsııalaý ótip jatyr. Sol sııaqty Densaýlyq saqtaý mınıstrligi de medıtsına salasynyń qyzmetkerlerin úlken synaqtan ótkizýi kerek dep oılaımyn. Jáne bir eskeretin jaıt, qatardaǵy qyzmetkerlermen shektelmeı, uıym basshylaryn, bas dárigerlerdi de attestatsııadan ótkizý qajet. Bul synaq kóp jaıtty anyqtap beretin bolady.
Málimetke súıensek, elimizde jetpis myńǵa jýyq (63855) dáriger, júz qyryq myńnan asa (143822) orta medıtsınalyq personal, 1 myńǵa taıaý (998) emdeý mekemesi bar.
- Memleket basshysynyń osy jolǵy halyqqa arnaǵan Joldaýynda densaýlyq saqtaý máselesi kóterildi. Medıtsına salasyn damytý týraly Sizdiń pikirińiz?
- Elbasynyń ár jylǵy Joldaýynyń maqsaty - elimizdiń táýelsizdigin ári qaraı nyǵaıtý. Eldiń basty qundylyǵy adam bolsa, bizdiń maqsat - azamattarymyzdyń ómirin uzartý jáne memleketke degen senimin nyǵaıtý. Sol arqyly eńbek etip, elge úles qosýyna jaǵdaı jasaý. Ár azamat óziniń qolynan kelgeninshe el táýelsizdigin nyǵaıtýǵa qyzmet jasaýy kerek.
Bıylǵy Elbasy Joldaýynda medıtsınanyń aldyna qoıylǵan mindet halyqtyń densaýlyǵyn jaqsartýǵa, ómirin uzartýǵa baılanysty boldy. Naqty tapsyrmalar berildi. Salaýatty ómir saltyn ustanýǵa barsha halyqty baǵyttaýdyń mańyzdylyǵy zor. Álem ǵylymy men bilimi jáne jańa tehnologııa jetistikteri boıynsha onkologııalyq, kardıologııalyq dertterdi emdeý múmkindigine qol jetkize bastady. Bul dertter álem elderiniń bárinde de bar. Soǵan oraı ǵalymdar da, hımıkter de, basqa da zertteýshiler osy derttiń aldyn alý, adamdy saýyqtyrý jolynda úlken ister atqarýda. Sondaı aýrýlarǵa qarsy kúreske Qazaqstan da atsalysyp, damyǵan elderden qalyspaı, júıeli túrde jumys jasap jatyr. Tek qana ózge elder bir aýrýdyń emin tapsa, sony paıdalanamyz dep qol qýsyryp otyrǵan joq.
- Halyqqa kórsetiletin tegin medıtsınalyq kómektiń jaı-kúıine tolyǵyraq toqtalyp ótseńiz?
- Elbasy óziniń jyl saıynǵy Joldaýlarynda azamattardyń densaýlyǵyn saqtaý máselelerine olardy elimizdiń básekege qabilettiligin qalyptastyratyn memlekettik basymdyqtar deńgeıine kótere otyryp, erekshe kóńil bóledi.
Bizdiń memleketimizdegi azamattardyń densaýlyǵyn saqtaýǵa jáne zańmen belgilengen kepildi medıtsınalyq kómektiń kólemin tegin alýǵa konstıtýtsııalyq quqyǵy bar ekendigi naqty aıqyndalǵan. Olar tıisti áleýmettik ınstıtýttar arqyly belgilengen tártippen júzege asyrylady.
Qazaqstannyń turaqty ekonomıkalyq damý jáne makroturaqtaný traektorııasyna ótýi azamattardyń densaýlyq saqtaý salasyndaǵy atalǵan konstıtýtsııalyq quqyqtaryn júzege asyrýǵa aıtarlyqtaı múmkindik berip otyr.
Atap aıtqanda, tegin medıtsınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi (TMKKK) -Ykimet belgileıtin medıtsınalyq qyzmetterdiń tizbesine sáıkes Qazaqstan azamattaryna jáne oralmandarǵa kórsetiletin medıtsınalyq kómektiń biryńǵaı kólemi.
TMKKK barynsha dáleldengen tıimdiligi bar profılaktıkalyq, dıagnostıkalyq jáne emdik medıtsınalyq qyzmetterdi qamtıdy jáne birneshe nysanda kórsetiledi. Birinshi, jedel medıtsınalyq kómek pen sanıtarııalyq avıatsııa, ekinshi, ambýlatorııalyq-emhanalyq kómek kórsetiledi. Sonyń ishinde ol alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarııalyq kómek pen konsýltatsııalyq-dıagnostıkalyq kómekti qamtıdy. Alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarııalyq kómek mamanynyń jáne beıindi mamandardyń joldamasy boıynsha kórsetiledi.
Sondaı-aq statsıonarlyq medıtsınalyq kómek jasalady. Bul shuǵyl emes, josparly jaǵdaılarda alǵashqy medıtsınalyq-sanıtarııalyq kómek mamanynyń joldamasy boıynsha, al shuǵyl jaǵdaılarda joldamanyń bolý-bolmaýyna táýelsiz túrde kórsetiledi.
Halyqqa statsıonardy almastyratyn medıtsınalyq kómek te beriledi. Sonymen qatar qalpyna keltirý emi jáne medıtsınalyq ońaltý, pallıatıvtik kómek jáne meıirbıke kútimi qarastyrylǵan.
- Qandaı jaǵdaıda dári-dármek tegin beriledi?
- TMKKK boıynsha mynadaı jaǵdaılarda dárilik zattarmen qamtamasyz etý kiredi: 1) jedel, statsıonarlyq jáne statsıonardy almastyratyn kómek kórsetý kezinde - medıtsınalyq uıymdar bekitken jáne belgilengen tártippen ýákiletti organmen kelisilgen dárilik formýlıarlarǵa sáıkes; 2) ambýlatorııalyq-emhanalyq kómek kórsetý kezinde - belgili bir aýrýlary bar azamattardyń jekelegen sanattaryn tegin jáne jeńildikti qamtamasyz etý úshin ýákiletti organ bekitetin dárilik zattar men beıimdelgen emdik ónimder tizbesine sáıkes júzege asyrylady. TMKKK respýblıkalyq jáne jergilikti deńgeıdegi bıýdjet qarajattary esebinen kórsetiledi.
Respýblıkalyq bıýdjet esebinen qarjylandyrylatyn medıtsınalyq qyzmetter qatarynda statsıonarlyq kómek, statsıonardy almastyratyn kómek, konsýltatsııalyq-dıagnostıkalyq kómek, qalpyna keltirý emi jáne medıtsınalyq ońaltý, sanıtarııalyq avıatsııa engen. Munyń ishinde kórsetiletin qyzmetter respýblıkalyq jáne jergilikti deńgeıdegi medıtsınalyq uıymdar boıynsha bólinetinin eskergen jón.
- Tegin medıtsınalyq kómek kórsetýge qandaı uıymdardyń quqyǵy bar?
- TMKKK boıynsha kórsetiletin qyzmetterdi satyp alýdy tıisti bıýdjettik baǵdarlamalardyń ákimshileri Úkimet aıqyndaıtyn tártippen júzege asyrady. TMKKK boıynsha kórsetiletin qyzmetterdi satyp alý birqatar qaǵıdattardy saqtaı otyryp júrgiziledi. Atap aıtqanda, osy joba boıynsha kórsetiletin medıtsınalyq qyzmetterdi satyp alý úderisiniń jarııalylyǵy men aıqyndylyǵy, áleýetti ónim berýshiler arasyndaǵy adal básekelestik, TMKKK kórsetý boıynsha medıtsınalyq qyzmetterdi satyp alýǵa qatysý úshin áleýetti ónim berýshilerge teń múmkindikter berý, otandyq ónim berýshilerdi qoldaý, sharttar jasasýda artyqshylyq quqyǵyn akkredıttelgen densaýlyq saqtaý uıymdaryna berý.
Demek, osy qaǵıdattar negizinde medıtsınalyq qyzmetke qatysty áleýetti ónim berýshilerge qoıylatyn biliktilik talaptaryna sáıkes kelgen jaǵdaıda memlekettik jáne memlekettik emes sektordaǵy barlyq densaýlyq saqtaý uıymdary TMKKK boıynsha kórsetiletin qyzmetterdi satyp alýǵa teń quqyqta qatysa alady. TMKKK sheńberindegi medıtsınalyq qyzmetter Qazaqstan Úkimetiniń deńgeıinde bekitilgen Tizbege sáıkes satyp alynady.
- Keńes ókimeti kezinde kóp másele saıasatta jabyq boldy. Sonyń biri - shyǵys medıtsınasy. Táýelsizdik alǵannan keıin halqymyz shyǵys medıtsınasynyń jetistikterin paıdalanýǵa qol jetkize bastady. Endi shyǵys medıtsınasy týraly pikirińizdi bilgimiz keledi.
- Batys medıtsınasynyń aıaqqa turyp, durys jolǵa túsip, jumys istep jatqanyna 150 jyldaı boldy. Al adamzat damýy birneshe myńjyldyqtardy quraıdy. Demek, 150 jyldan buryn da adamdar emdeldi. Tarıhı qazbalar adamnyń denesine, basyna ota jasalǵanyn dáleldep otyr. Hımııa bolmasa da, shóptermen emdeý tásili boldy.
Alla taǵala pendesine ómir syılaǵan kezde onyń syrqatyn da emdeıtin dúnıeni qatar bergen dep esepteımiz. Máselen, jan-janýar aýyrdy delik. Ony bosatyp jibere salsań, ózine kerek shóbin taýyp jep, ózin emdep, úıge qaıtyp keledi. Dalada júrgen jabaıy ańdar da solaı emdeledi. Demek, tabıǵatta adam organızmine, jan-janýarlarǵa kerek dúnıeniń bári bar. Biz de kezinde tabıǵatqa jaqyn boldyq. Shópterden dári-dármek jasap, syrqattardy emdedi ǵoı. Qazybek Bek Taýasarulynyń «Túp-tuqııannan ózime sheıin» degen kitabynda emshi babamyz: «Bir ǵana shóptiń paıdasy joq. Qalǵan shóptiń barlyǵynyń paıdasy bar» dep jazǵan. Al biz qazirgi kezde bárin joqqa shyǵarǵandaı jaba saldyq ta, hımııalyq jolmen qosyndylar arqyly qoldan jasalǵan dári-dármekter paıdalanýǵa kóship kettik. Hımııalyq jolmen jasalǵan dári bir jerińdi emdese, basqa bir aǵzańa zııanyn tıgizýi de múmkin. Al tabıǵattan alynǵan shóp dárilerdiń zııany bolýy da, bolmaýy da múmkin. Birin jaqtap, ekinshisin joqqa shyǵarýdyń qajeti joq, ekeýin de evolıýtsııalyq damý jolymen qatar alyp júrýimiz kerek dep oılaımyn.
Búgingi tańda adamnyń dıagnozyn zamanaýı tehnologııanyń jetistikteri arqyly anyqtaımyz. Adamnyń ishki aǵzalarynda qandaı ózgerister bolǵanyn dáldikpen kórsetetin quraldar bar. Burynǵydaı tamyr basyp anyqtap jatqandar neken-saıaq.
Adamdy emdeý onyń dıagnozyn dál anyqtaýdan bastalady. Derti durys anyqtalmaǵan adamdy basqa dárimen emdeý óte qaýipti. Jalpy alǵanda, búginde durys jolmen kele jatqanymyzdyń belgisi - qazaqstandyqtardyń ortasha ómir súrý jasynyń ulǵaıýy. Eń basty kórsetkish - osy.
Máselen, Shyǵys-Tıbet medıtsınasynyń tarıhtan kele jatqan tereń mazmuny men dástúri bar. «Ony bilemin, ıgerip aldym»,- dep aıtý qıyn. Búgingi zańdarymyz bolashaqqa baratyn jolda durys emdeı alatyn ortalyqtardyń bárine múmkindik berip, qarastyrǵany jón.
Qazirgi tańda Qazaqstanda resmı medıtsınamen qatar Shyǵys-Tıbet medıtsınasy da qatar kele jatyr. Olardyń jumys isteýine zańdy túrde ruqsat berildi. Oǵan shetelden kelip jatqan baýyrlarymyz da úles qosýda. Qytaıdan, Eýropadan, Iran men Iraktan kelgen qandastarymyz densaýlyq salasynyń damýyna atsalysýda. Ár adamnyń qaı dárigerge baramyn dese de, erki bar.
Keńes ókimeti kezinde halyqtyq emdeý jolyn joıyp jiberdi ǵoı. Elimiz egemendigin alǵan soń, oǵan múmkindik berildi. Tıbet medıtsınasy da zamanaýı tehnologııa jetistikterin qoldanyp jatyr. «Biz tıbettikpiz, qazirgi qural-jabdyqty qoldanbaımyz» degen uǵym joq. Medıtsına ortalyǵyn salýǵa jer berilip, dári-dármek alýǵa, naýqasqa emdelgen ýaqytynda bıýlleten berýge múmkindik jasalýy qajet dep oılaımyn.
- Siz densaýlyǵyńyzdy qalaı kútesiz?
Tamaq ishýdiń ózi de - úlken mádenıet. Keńes úkimeti kezinde tamaqty úndemeı otyryp ishemiz degen uǵym boldy. Túste «birinshi», «ekinshini» jáne bir staqan kompot ishemiz de, turyp ketemiz. Al qazir adam balasy kúnine 3 lıtr sý ishýi kerek degen keńes berilýde. Sonda ótken qoǵamda 1 staqan ishýdiń jóni qalaı bolǵan? Eń bastysy, ýaqytymen, retimen tamaqtaný kerek. Asqazandy alyp qarasaq, joǵarydan tómen qaraı buratyla ornalasqan. Burynǵy júıe boıynsha tamaqtanǵanda bir sátte bárin iship-jep alyp, asqazannyń joǵarǵy jaǵyn toltyryp tastaımyz. Asqazannyń bir jeri tolyp tursa, ekinshi jeri bos jatyr. Sól bólinip úlgermeı, túsken tamaqty qoryta almaı jatady.
Al bizdiń ata-babalarymyz sony erterek bilgen ǵoı. Sondyqtan as sińimdi bolý úshin asyqpaı otyryp tamaq ishken. Shaıdy da, qymyzdy da bappen ishken. Sonda asqazanǵa túsken tamaqty ret-retimen birkelki jatqyzǵan ǵoı.
Endi órkenıetti el - Anglııany alyp qarasaq, ústeldegi tarelkanyń eki jaǵynda birneshe qasyq pen shanyshqy jáne pyshaq turady. Tamaqtyń ár túrine bólek-bólek ydys pen qasyqtar beriledi. Aldyńa staqanda ylǵı da sý turady. ıAǵnı, ár adam dastarhan basynda áńgimelesip otyryp, asyqpaı tamaq ishedi. Sonyń bári asqazanǵa «kómektesý» úshin kerek.
Al bizde zaýyt-fabrıkalarda, mekemelerde túski úzilis bir saǵat, 20 mınýtta tamaq iship ketýiń kerek. Tamaqty asyǵys jutyp, ózimizdi ózimiz qurtyp jatyrmyz.
Men fıtnes saýyqtyrý ortalyqtaryna baryp turamyn. Júgirýdi, ár túrli jattyǵýlar jasaýdy, sýǵa júzýdi janym qalaıdy. Dene shynyqtyrý adamnyń as qorytý júıesiniń durys jumys isteýine yqpal etedi. Denim saý bolsyn degen adam óziniń on eki múshesiniń yrǵaqty jumys isteýine mán berýi kerek.
- Raqmet áńgimeńizge.
