Darhan Qydyráli: Elbasy maqalasy - túrki jurtynyń adastyrmas temirqazyǵy bolary anyq

ASTANA. QazAqparat - Elbasynyń «Egemende» jaryq kórgen «Uly dalanyń jeti qyry» atty baǵdarlamalyq maqalasy kópshiliktiń kóńilinen shyǵyp, jurtshylyq júregine jol tapty. Qazaq eliniń ǵana emes, búginde Uly daladan tamyr tartqan týys halyqtardyń da kóshbasshysy retinde moıyndalyp, ortaq maqtanyshyna aınalǵan Qazaqstan Prezıdentiniń tarıhı sanaǵa silkinis ákelgen, dáıekti derekteri men máıekti mazmuny úılesken mańyzdy maqalasy túrki álemi úshin de baılamdy sóz, bátýaly baǵdar boldy, dep jazady «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti» AQ basqarma tóraǵasy Darhan Qydyráli.

«Ótkenge úńilsek, tarıhty jasaıtyn da, jazatyn da biregeı tulǵalar bolǵanyn baıqaımyz. Olar - áıgili Bilge qaǵan, Turan ámirshisi Temir men onyń urpaǵy Babyr, Mustafa Kemal Atatúrik pen Ýınston Cherchıll sekildi adamzat tarıhynda eleýli iz qaldyrǵan birtýar qaıratkerler. Saýsaqpen sanarlyqtaı bul tizimge Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevty da qosýǵa bolady», - deıdi Darhan Qydyráli.

«Egemen Qazaqstan» basshysy óz sózinde tamyrly tarıhymyzdy túgendeýge tolaıym tabys ákelgen baǵdarlamalardy aıta kele Uly dala uǵymy búginde Qazaqstannyń ulttyq kodyna aınalyp úlgergenin atap ótedi.

«Maqalada Memleket basshysy Uly dalanyń qasterli qasıetterine, san túrli qyryna aıryqsha toqtalypty. Shyntýaıtynda, Uly dala - keńistiktiń ataýy, onyń aýqymy óte keń. Altaıdy kindik jurt sanaıtyn altaı tili tobyna jatatyn ulystardan bastap, Baıkaldan Balqanǵa, Majardan Mońǵolııaǵa deıingi alyp aýmaqty jaılaǵan halyqtardyń báriniń derlik túp-tamyry, genezısi Uly daladan bastaý alyp jatyr.  Sonymen qatar Uly dala - órkenıettiń ataýy! Al órkenıettiń qatpary men qyry, qasıeti men qazynasy kóp bolary anyq. Endeshe, Elbasy maqalada qazaq halqy qasterli sanaıtyn «jeti» sanyn yrymdap, sımvolıkalyq maǵynada qoldanǵandaı áser qaldyrdy. Kókti - jeti qat aspanǵa, tekti - jeti ataǵa, baılyǵy men murasyn - jeti qazynaǵa, jahandy jeti jurtqa teńeıtin babalarymyzdan jetken jeti sany maqalada Uly dalanyń jetistikteri men adamzat tarıhyna qosqan súbeli úlesin ádemi júıelep tur», - deıdi Darhan Qydyráli.

Halyqaralyq Túrki akademııasynyń prezıdenti atap ótkendeı, tarıhqa eýrotsentrıstik kózqaraspen qaraıtyndar kóshpeliler týraly jańsaq uǵym qalyptastyrǵan, shyntýaıtynda, maqalada aıtylǵandaı, «bizdiń jerimiz - materıaldyq mádenıettiń kóptegen dúnıeleriniń paıda bolǵan orny».

«Elbasynyń Uly dalany túrki áleminiń kıeli besigi deýi - zańdylyq. Rasynda, taqtary turmaq, attary da altynmen aptalǵan qaharly qaǵandar mekeni sanalatyn Berelden bastaý alatyn asqaq Altaı - kúlli túrkiniń baǵzy zamandarda kindik baılaǵan ken ordasy. Batystaǵy Saraıshyq pen Syǵanaqtyń arasy, kúńirengen qobyzymen tirshilik ataýlyny uıytqan qasıetti Qorqyttyń qonysy - búginde Túrkııa, Ázerbaıjan, Túrikmenstanda memleket qurǵan oǵyzdar áýletiniń berekeli besigi. Ońtústiktegi áziret qonǵan áz qala - Túrkistanǵa ıslam dinin qabyldaǵan kúlli túrki jurtshylyǵy taǵzym etedi. Ertegiden bastalyp, Edigemen jalǵasatyn Ulytaý jeri - kezinde Deshti Qypshaq atalǵan Uly dalanyń altyn ordasy. Osy tórt qaqpanyń týra tórinde, Saryarqanyń belinde samuryǵy samǵaǵan, máńgilik muraty aıqyndalǵan Astana tórt qubylasy teń qazaq eliniń ǵana emes, túgel túrkiniń tegeýrindi baıtaǵyna balanyp otyr. Osynyń bári shabyty shalqar Maǵjan aqynnyń: «Kóp túrik enshi alyp tarasqanda, qazaqqa qara shańyraq qalǵan joq pa?» - degen sózderiniń shyndyqqa aınalǵanyn aıǵaqtaıdy», - delingen «Egemen Qazaqstan» basshysynyń maqalasynda.

Elbasynyń Uly dala halqynyń etnogenezine, Uly dala folkloryna nazar aýdarýyn tilge tıek etken Darhan Qydyráli qazaq dalasynda baıyrǵy babalardyń ónegeli izi men ómirsheń sózi saırap jatqanyn jazady.

«Uly dalanyń jeti qyry» baǵdarlamalyq maqalasy bolashaqta ulttyq kody men túpki tarıhy bir, taǵdyry men tamyry uqsas, maqsaty men múddesi bir baýyrlas halyqtar arasyn jaqyndastyratyn, aǵaıyn arasyna altyn arqaý bolatyn irgeli jobaǵa aınalady dep senemiz. Alashtyń aq paraǵyna jazylǵan Elbasy maqalasy túrki jurtynyń rýhanı ustyny, adastyrmas temirqazyǵy, Uly Dalanyń Renessansy bolary anyq!» - deıdi Darhan Qydyráli.