COVID pandemııasy mıdyń qartaıýyn jedeldetti — zertteý

ASTANA. KAZINFORM — COVID-19 pandemııasy kezinde deni saý adamdardyń mıy pandemııa bastalmas buryn taldanǵan adamdardyń mıyna qaraǵanda tezirek qartaıǵany belgili boldy, dep habarlaıdy AZERTADJ. 

Zertteý, shamamen 1000 adamnyń arasynda júrgizilgen. Jedel qartaıý protsessi vırýs juqtyrmaǵan adamdarda da baıqalǵan. 

Bul týraly AZERTADJ Nature Communications jýrnalyna silteme jasap habarlady.

Mı qurylymyndaǵy ózgerister retinde tirkelgen qartaıý eń kóp qart adamdarda, er adamdarda jáne áleýmettik jaǵynan qolaısyz otbasynan shyqqandarda baıqalǵan. Alaıda kognıtıvti testiler aqyl-oı qabiletteriniń tek COVID-19 juqtyrǵan adamdarda ǵana tómendegenin kórsetken. Bul mı qartaıýynyń jedeldeýi oılaý men este saqtaý qabiletteriniń nasharlaýyna ákeletinin ańǵartqan. 

— Bul zertteý pandemııanyń psıhıkalyq jáne nevrologııalyq densaýlyqqa qanshalyqty mańyzdy áser etkenin naqty kórsetedi, — deıdi Garvard medıtsına mektebiniń Boston qalasyndaǵy, Massachýsets shtatyndaǵy qartaıýdy zertteıtin bıologııa-esepteýish Mahdı Mokrı.

«Pandemııa saldarynan mı qartaıýy qaıtymdy ma, álde joq pa, áli belgisiz, sebebi zertteýde tek eki ýaqyt kezeńinde jasalǵan sýretter taldandy, — dep qosty ol.

Jańa zertteýde Mohammadı-Nejad jáne onyń komandasy 2006 jyly qurylǵan UK Biobank úlken derekter qoryna júgindi, ol adamdar mıyna pandemııanyń áseri bar ma ekenin anyqtaýǵa arnalǵan. Derekter qorynda 2006-2010 jyldary 40-69 jas aralyǵyndaǵy 500 myń eriktiniń densaýlyq jaǵdaıy týraly anonımdi málimetter saqtalǵan. Qazirge deıin bıobankte 100 myńnan astam búkil deneniń sýreti jınaqtalǵan.

Zertteýshiler pandemııa jyldarynda bolǵan múmkin ózgeristermen salystyrý úshin qalypty qartaıý bazalyq modelin jasaý úshin pandemııaǵa deıin jınalǵan 15 334 deni saý adamnyń vızýalızatsııa derekterin paıdalandy.

Sodan keıin zertteýshiler eki ret skanerlengen 996 qatysýshynyń tobyna júgindi, ekinshi skanerleý ortasha eseppen birinshi skanerleýden 2,3 jyl keıin júrgizildi. Olardyń 564-inde eki skaner de pandemııaǵa deıin jasalǵan, bul jasandy ıntellektke pandemııa kezinde mı qalaı ózgermeıtini týraly úırenýge múmkindik berdi.

Qalǵan 432 qatysýshynyń ekinshi skaneri pandemııa bastalǵannan keıin, negizinen 2021-2022 jyldar aralyǵynda júrgizilgen, bul zertteýshilerge pandemııanyń mı qartaıýyna qalaı áser etkenin zertteýge múmkindik berdi.

Zertteý nátıjeleri boıynsha, eki jyl ishinde adamdardyń mıy kútilgennen 5,5 aıǵa tezirek qartaıýy anyqtaldy. Vırýs juqtyrǵan adamdarda aqparatty óńdeý jyldamdyǵy men oılaý ıkemdiligi sııaqty keıbir kognıtıvtik fýnktsııalardyń tómendeýi baıqalsa kerek. 

— Mıdyń qartaıýy er adamdar men áleýmettik jaǵynan az qamtamasyz etilgen adamdarda kóbirek baıqaldy. Bul mı densaýlyǵynyń tek aýrýlardyń bolýyna ǵana emes, sonymen qatar ómir boıǵy tájirıbege de baılanysty ekenin kórsetedi, — dep atap ótti Mohammadı-Nejad.

Ortasha eseppen erler men áıelder arasyndaǵy mıdyń qartaıýyndaǵy aıyrmashylyq shamamen 2,5 aı boldy. Ǵalymdar bul ózgeristerge lokdaýnnan týyndaǵan stress, áleýmettik oqshaýlaý jáne ınfektsııadan qorqý áser etkenin túsindiredi. 

— Pandemııa tikeleı ınfektsııasyz da mıǵa áser etti, — dep qorytyndylady zertteý avtory.

Eske sala keteıik, maýsym aıynda Úndistanda COVID-19 juqtyrý jaǵdaıy on eseden astam óskenin jazǵan edik.