Bizdiń mindet – azamattarynyń quqyǵy men bostandyǵyn ádil qorǵaý – Marat Qýandyqov
TÚRKІSTAN. KAZINFORM – Búginde elimizde sot júıesin jetildirýge barynsha kóńil bólingen. Sonyń nátıjesinde atalmysh salada sátti júzege asqan reforma kóp. Otyrar aýdandyq sotynyń tóraǵasy Marat Qýandyqovpen áńgimemiz osy jaıly órbidi.
– Bizdiń eń basty mindetimiz – halyqtyń sot júıesine degen senimdi joǵaltyp almaý. Mine, sondyqtan ba sot salasynda jyl saıyn ózgerister oryn alyp, júıeli reformalar iske asyrylyp keledi. Aıtalyq, ákimshilik ádilet júıesi. Bul azamat nemese uıym, memlekettik basqarý organy arasyndaǵy jarııaly-quqyqtyq daýlardy sheshýdiń erekshe protsestik tártibi. Ol quqyqtyq ınstıtýt retinde atqarýshy bıliktiń laýazymdy adamdarynyń zańdar men erejelerdi saqtaýyn qamtamasyz etý úshin qoǵamda jáne memlekette sot baqylaýy fýnktsııasyn oryndaıdy. Elimizde mamandandyrylǵan aýdanaralyq ákimshilik sottardyń qurylyp, óz qyzmetin bastaǵaly úsh jylǵa jýyq ýaqyt boldy. Ákimshilik ádilet ınstıtýynyń tıimdi ınstrýmentteriniń biri retinde tatýlastyrýdy aıtýǵa bolady. Ol bılik organdarynyń jumys sapasyn kóterýge yqpal etýge baǵyttalǵan. ıAǵnı, ákimshilik sot isin júrgizýde sot protsestiń búkil satysynda taraptardyń tatýlasýy úshin tıisti sharalardy qabyldaıdy. Sonymen qatar, daýdy retteýge járdemdesedi. Al, medıatsııa-taraptardyń erikti kelisimi boıynsha júzege asyrylyp, olardyń ózara qolaıly sheshimge qol jetkizýi maqsatynda medıatordyń járdemdesýimen taraptar arasyndaǵy daýdy retteıdi. ÁRPK-niń 120-babynda tatýlastyrý rásimderi jaıly aıtylǵan. Taraptar ózara jol berý negizinde ákimshilik protsestiń barlyq satysynda (kezeńinde) sot sheshim shyǵarýǵa ketkenge deıin tatýlastyrýdy kózdeıdi. Medıatsııa nemese daýdy partısıpatıvtik rásim tártibimen retteý týraly kelisim jasasý arqyly ákimshilik isti tolyǵymen nemese ishinara aıaqtaı alady. Jaýapkerdiń qalaýy bolǵan kezde taraptardyń tatýlasýyna jol beriledi. Daýdy medıatsııa jáne partısıpatıvtik rásim tártibimen retteý sotta osy Kodekske jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes júrgiziledi. Oraıy kelgende ákimshilik sot óndirisinde qaralǵan bir ákimshilik isti mysalǵa keltireıik. Talap qoıýshy jeke tulǵa Otyrar aýdany Sháýildir aýyl okrýgi ákiminiń 2019 jylǵy 29 mamyrdaǵy №58 sheshiminiń kúshin joıý týraly 2022 jylǵy 02 jeltoqsandaǵy №170 sheshimin zańsyz dep tanyp, kúshin joıý jáne jer ýchaskesiniń jaldaý merzimin uzartý týraly ákimshilik is boıynsha medıatsııalyq kelisimge keldi. Medıatsııalyq kelisimde bir tarap qaýlynyń kúshi joıady jáne atqarýshylyq is júrgizýdi qaıta bastaıdy delingen. Al, ekinshi tarap kelisimniń talaptaryn qabyldaıdy jáne talap qoıýdy tolyq kólemde qaıtaryp alady. Sóıtip taraptar tatýlasyp, bir kelisimge keldi. Budan shyǵatyn qorytyndy, medıatorlardyń mindeti daýlasqandardy bir kelisimge keltirip, arazdasqandardy aǵaıyndyqqa shaqyrady.
– Aýdandyq sotta qylmystyq istiń qandaı túrleri kóp qaralady?
– Qazaqstan – demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq memleket. Árbir demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq memleketterdegi sekildi Qazaqstannyń da eń basty baılyǵy-adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary. Ár adam, saıası nemese basqa da nanym-senimderine, tiline, dinine, ulttyq, nemese áleýmettik tegine, násiline, túr-túsine, jynysyna, áleýmettik toptaryna nemese basqa da belgilerine qaramastan teń quqyly. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasynyń 12-babynda «Árkimniń óz quqyqtary men bostandyqtarynyń sot arqyly qorǵalýyna quqyǵy bar» delinse, Adam quqylarynyń jalpyǵa birdeı Deklaratsııasynyń 8-babynda «Árbir azamattyń táýelsiz jáne ádil sot arqyly istiń ádil jáne ashyq qaralýyn talap etýge quqyǵy bar» dep jazylǵan. ıAǵnı árbir adam óz quqyqtary men bostandyǵyn sot arqyly qorǵaı alady. Sot - adamnyń jáne azamattyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdyń basty quraly. Jeke tulǵa óziniń quqyqtary men bostandyqtaryn jáne zańdy múddelerin qorǵaý maqsatynda memlekettik organdardyń, laýazymdy tulǵalardyń jáne jekelegen azamattardyń kez kelgen zańsyz áreketteri men sheshimderine qatysty sotqa shaǵymdanýǵa quqyly.Reti kelgende aıta keteıik, Otyrar aýdandyq sotynda azamattyq ister boıynsha nesıe qaryz sharttaryna baılanysty talap qoıý máseleleri kóp qaralady. Al, qylmystyq ister boıynsha Otyrar aýdanynyń halqy mal sharýashylyǵymen aınalysatyn el bolǵandyqtan mal urlyǵyna baılanysty aryz-shaǵymdar da jıi kelip túsedi. Biz óz tarapymyzdan halyqtyń quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrýǵa barynsha kóńil bólýdemiz. Máselen, halyqtyń quqyqtyq saýattylyǵyn arttyrý úshin jumys arasynda el turǵyndarymen quqyqtyq taqyrypta semınarlar, kezdesýler ótikizilip, qoıylǵan suraqtarǵa zań turǵysynan jaýaptar beriledi. Árbir adam óziniń quqyqtyq bilimin jetildirip, tolyqtyryp otyrýy tıis dep sanaımyn.Jalpy Otyrar aýdany qazaqy óńir. Munda aýyzbirshilik pen birlik jaqsy jolǵa qoıylǵan.
– Onda aıta ketińizshi, aýdanda sotqa deıingi ortalyqtardyń sheshimimen bitimge keletinder kóp pe?
– Otyrar aýdanynda qaralyp jatqan aryz-shaǵymdar boıynsha 2024 jyly 122 azamattyq is, 3 qylmystyq, 26 ákimshilik quqyq buzýshylyq, 6 ákimshilik is medıatsııa tártibimen qaralyp, óndiristen toqtatyldy. Óńirimizde aýyl bıler keńesi qurylǵan, sonymen qatar 18 kásibı emes medıator, 2 kásibı medıatorlar jumys isteıdi. Men muny daýdyń sotqa deıingi tártibin retteýdiń eń tıimdi joly dep esepteımin. Qazaqy qaımaǵy buzylmaǵan aýyldy jer bolǵan soń, otbasylyq nemese basqa da daýlar kezdesedi, osyndaı kishigirim daýlar atalǵan ortalyqtardyń kómegimen oń sheshimin taýyp jatady. Bul biz úshin qýantarlyq jaǵdaı. Árıne, ádil sheshim shyǵaryp, sapaly jumys talap etý úshin sýdıalarǵa jaǵdaı jasalýy qajet. Máselen, men Otyrar aýdanyna 2022 jyly sot tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldym. Qazaqstan Respýblıkasy Sot ákimshiligimen sýdıalardyń áleýmettik máseleleri sheshimin tapqan, aýdandyq sottaǵy sýdıalar turǵyn úımen qamtamasyz etilgen, jalpy sýdıalardyń áleýmettik jaǵdaılary kóńilge qonymdy deýge bolady. Jyl basynan búginge deıin Otyrar aýdandyq sotynda 450 azamattyq, 27 qylmystyq, 462 ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly is, 10 ákimshilik is qaralǵan.
– Osy oraıda sot tóreliginiń sapasyn jaqsartý, sýdıalar men keńse qyzmetkerleriniń kásibı deńgeıin arttyrý, sottardyń jarııalylyqpen ashyqtyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda qandaı jumystar atqarylýda? Keńirek aıta ketińizshi...
– Otyrar aýdandyq soty men sot tóreliginiń sapasyn jaqsartý, sýdıalar men keńse qyzmetkerleriniń kásibı deıgeıin attyrý, jarııalylyqpen ashyqtyǵyn qamtamasyz etý maqsatynda semınar-trenıngter, sýdıalarǵa dárister, «dóńgelek ústelderi» udaıy ótkizip turamyz. Búginde sot jumysynyń sapasyn arttyrý memlekettiń basty mindetteriniń biri ekeni belgili. Árıne, sot otyrysynda eki taraptyń múddesi qozǵalatyndyqtan, jeńilgen taraptyń ókpe-renishi bolatyny ras. Biraq daýlardy sheshýdiń balamaly tásilderin engizý, sot aktilerin túsindirý, sot otyrysyn dybys-beıne taspaǵa jazý boıynsha qolǵa alynǵan sharalar sot jumysyna degen narazylyqty birshama tómendetedi. Táýelsiz kassatsııalyq sot qurý sot tóreliginiń sapasyn jáne azamattardyń jalpy sottarǵa degen senim deńgeıin arttyrýǵa yqpal etedi. Sondaı-aq, kassatsııalyq sotty tájirıbege engizý sotqa ketetin qarjyǵa nuqsan keltirmeı, azamattardyń usynys-talabyn eskere otyryp, sheshim shyǵarýǵa jol ashady. Jaqynda kassatsııalyq sottardy qurýǵa baılanysty qolǵa alynǵan bastama da-osy reformalardyń jalǵasy. Árbir demokratııalyq, zaıyrly memlekettiń basty mindetteriniń biri – elde zańnyń ústemdigin ornatyp, azamattarynyń quqyǵy men bostandyǵyn sapaly, ádil qorǵaýdy qamtamasyz etý. Sot isin júrgizý máselesi memleket úshin de, azamattar úshin de eń mańyzdy dúnıe. Elimizde sot tóreligin júzege asyrýdyń sapasy men azamattardyń sottarǵa degen senimin kóterýge baǵyttalǵan reformalar úzdiksiz júrgizilip keledi. Jáne olardyń bereri kóp dep oılaımyn.
– Suhbattasqanyńyzǵa rahmet! Ata Zańymyz máńgilik eldiń myzǵymas tiregi bolǵaı!