BUU Qaýipsizdik Keńesinde halyqaralyq teńiz tasymalynyń qaýipsizdigi talqylandy

ASTANA.KAZINFORM — Qazirgi saıası shıeleniske qaramastan, halyqaralyq saýda tasymaldary álemdik saýda men jahandyq ekonomıkalyq damýdyń qozǵaýshy kúshi bolyp qala beredi. Bul týraly Halyqaralyq teńiz uıymynyń (IMO) Bas hatshysy Arsenıo Domınges málimdedi, dep jazdy Azertadj.

BUU Qaýipsizdik Keńesinde jahandyq beıbitshilik pen qaýipsizdikke tónetin ózekti qaterler aıasynda halyqaralyq saýda floty máselesine arnalǵan otyrys ótti.

Domınges onlaın baılanys arqyly sóılegen sózinde, halyqaralyq saýda floty jahandyq kúızelisterge tótep berip otyrǵanyn aıtty: 2024 jyly teńiz arqyly 12,3 mıllıard tonnadan astam júk tasymaldanǵan. Bul salada 1,9 mıllıon teńizshi jumys isteıdi.

– Halyqaralyq teńiz tasymalynyń qaýipsizdigi – álemdik ekonomıkalyq turaqtylyqtyń negizgi irgetasy, – dep atap ótti Arsenıo Domınges.

IMO basshysy sózin jalǵastyra otyryp, 2024 jyly álemde halyqaralyq qaraqshylyqqa qatysty 150 oqıǵa tirkelgenin aıtty. Saýda tasymaly men teńizshilerdiń ómiri eleýli qaýip-qaterge ushyraýda.

INTERPOL bas hatshysy Valdes Ýrkıza óz sózinde ejelde órkenıetterdi baılanystyrǵan teńiz joldary búginde transulttyq qylmystyq áreketterdiń arenasyna aınalyp bara jatqanyn atap ótti. Onyń aıtýynsha, qaraqshylyq pen qarýly shabýyl qaýpi qaıtadan ózekti máselege aınalyp otyr – ásirese Ońtústik-Shyǵys Azııada, Gvıneıa shyǵanaǵynda jáne Somalı jaǵalaýynda.
Ýrkıza qylmystyq jeliler bir ınfraqurylym men baǵyttardy qarý, esirtki, sırek janýar túrleri kontrabandasy men terrorıstik toptardy qarjylandyrý úshin jıi paıdalanatynyn aıtty. Ol bul qubylysty «teńizdegi kópqylmystylyq» dep atap, mundaı áreketter qylmyskerlerdi qolǵa túsirýdi qıyndatyp, tergeýlerdi kúrdelendiretinin aıtty.

Sonymen qatar, INTERPOL basshysy kıberqaterlerge erekshe alańdaýshylyq bildirdi: porttardyń tsıfrlanýy qaýipsizdik júıelerinde jańa osal tustardy týdyryp otyr; qaskóıler logıstıka men basqarý júıelerine shabýyl jasaý úshin jasandy ıntellektini qoldanyp otyr.  

Ýrkızanyń aıtýynsha, kóptegen porttar qaýip-qater deńgeıi joǵary bolsa da, jetkilikti qorǵalmaǵan kúıde qalyp otyr.

Osy syn-qaterlerge jaýap retinde Interpol úsh deńgeıli strategııany usynady:

• Interpoldyń jahandyq derekqorlary arqyly málimet almasýǵa negizdelgen tıimdi halyqaralyq yntymaqtastyq;

 • tergeýlerge jedel qoldaý men úılestirý, onyń ishinde birlesken operatsııalar júrgizý;

 • sarapshylar áleýetin arttyrý men oqytý – ásirese jaǵalaý men aral memleketterine, kıberqaterlermen kúreske erekshe mán berý.

Ýrkıza múshe memleketterdi porttar men teńiz joldarynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýde Interpoldy negizgi áriptes retinde qarastyrýǵa shaqyrdy jáne Qaýipsizdik Keńesin Interpoldyń halyqaralyq quqyqtyq bastamalaryna qoldaý kórsetýge úndedi.

Óz kezeginde Panama kanalyn basqarýshy Rıkaýrte Vaskes Morales bul sý jolynyń halyqaralyq yntymaqtastyq pen turaqty damýdyń sımvoly retindegi erekshe rólin atap ótti.

Onyń aıtýynsha, Panama kanaly – tek saýda joly ǵana emes, beıtaraptyqtyń, tehnıkalyq sheberliktiń jáne uzaq merzimdi jaýapkershiliktiń úlgisi. Kanal halyqaralyq kelisim negizinde basqarylady jáne barlyq elderge – beıbit jáne soǵys ýaqytynda – teń qoljetimdilikke kepildik beredi. Basqarý qurylymy saıası tsıklderden táýelsizdikti qamtamasyz etedi ári turaqtylyq pen ashyqtyqty qoldaıdy.

Sońǵy 25 jylda Panama basqarýyndaǵy kanal ótkizý qabiletin eki esege arttyrdy, úshinshi shlıýz keshenimen aýqymdy jańǵyrtýdan ótti jáne tehnıkalyq ári qarjylyq turaqtylyqtyń úlgisine aınaldy. Jańa shlıýzder úsh ese aýyr kemelerdi qabyldaýǵa múmkindik beredi, qaýipsizdik standarttaryn saqtaı otyryp.

Vaskes Morales, uzyndyǵy nebári 50 teńiz mıli bolsa da, Panama kanaly jyl saıyn 16 mıllıon tonnaǵa deıin parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń aldyn alatynyn, myńdaǵan kemeniń jolyn qysqartýǵa sep bolatynyn aıtty. Onyń pikirinshe, Panama kanaly – jahandyq qoǵamdyq ıgilikterdi ashyqtyqpen, jaýapkershilikpen jáne kóregendikpen basqarýǵa bolatynynyń jarqyn dáleli.

– Eger Panama álemdik saýdanyń eń mańyzdy kúre tamyrlarynyń birin qorǵaı alsa, onda halyqaralyq qaýymdastyq bizdi biriktiretin qundylyqtardy da saqtaı alady, – dep túıindedi Vaskes Morales.

Eske sala keteıik, buǵan deıin BUU Bas hatshysy uıymdaǵy bıýrokratııa men esepterdiń artyqtyǵyna alańdaýshylyq bildirgen edi.