BUU: Qarjy tapshylyǵy AITV men JITS juqtyrǵan mıllıondaǵan ómirge qaýip tóndirip otyr
ASTANA. KAZINFORM — BUU-nyń AITV/JITS boıynsha Birikken baǵdarlamasy (ıÝNEIDS) beısenbi kúni 2025 jylǵa arnalǵan Jahandyq sholýyn jarııalady. «JITS, daǵdarys jáne ózgerister kúshi» dep atalǵan baıandamada, tarıhı aýqymdaǵy qarjylyq daǵdarys AITV jáne JITS-pen kúrestegi ondaǵan jyldyq jetistikti joqqa shyǵarýy múmkin ekeni týraly eskertiledi, dep jazdy BUU resmı saıty.
2024 jyly 9,2 mıllıon AITV-men ómir súretin adam ómirlik mańyzy bar medıtsınalyq kómekke qol jetkize almady. Olardyń arasynda 620 myń bala boldy.
Baıandamada eń kóp zardap shekken elderdegi halyqaralyq donorlardyń kenetten jáne aýqymdy qarjylyq qysqartýynyń teris áseri erekshe atap ótilgen. Sonymen birge, qıyndyqtarǵa qaramastan, keıbir elder men qaýymdastyqtardyń qol jetkizgen nátıjelerin saqtap, kúresti jalǵastyrýdaǵy belsendi áreketteriniń jaǵymdy mysaldary keltirilgen.
Baıandamada qamtylǵan tabysy tómen jáne ortasha 60 eldiń ishinen 25 el 2026 jyly AITV-men kúreske arnalǵan ishki bıýdjetin arttyrǵanyn habarlaǵan. Bul elderdiń jıyntyq bıýdjeti shamamen 8% ósip, 180 mıllıon dollardy quraıdy dep baǵalanǵan. Bul úmit uıalatatyn nátıje bolǵanymen, syrtqy kómekke qatty táýeldi elder úshin halyqaralyq qarjylandyrýdy tolyqtaı almastyra almaıdy.
«Baıaý jarylatyn bomba»
2024 jyly AITV-men kúreste aıtarlyqtaı jetistikke qol jetkizilgenimen, 2025 jyly halyqaralyq kómekke degen yntymaqtastyqtyń álsireýi men kúrt qarjylyq tapshylyq densaýlyq saqtaý júıelerinde keń aýqymdy irkilisterge ákelip, medıtsına qyzmetkerleriniń qysqarýyna, aldyn alý baǵdarlamalarynyń toqtaýyna jáne AITV-men emdeý qyzmetteriniń qaýipke ushyraýyna sebep boldy. Tek bir ǵana Mozambıkte bul 30 myńnan astam medıtsına qyzmetkerine áser etken. Nıgerııada profılaktıkalyq preparat qabyldaýdy bastaǵan adamdar sany aıyna 40 myńnan 6 myńǵa deıin qysqarǵan.
Eger AQSh qoldaıtyn AITV-men emdeý jáne aldyn alý qyzmetteri tolyq toqtasa, ıÝNEIDS málimetinshe, 2025–2029 jyldar aralyǵynda 6 mıllıon jańa juqtyrý jáne JITS-ke baılanysty 4 mıllıon qosymsha ólim tirkelýi múmkin.
— Bul jaı ǵana qarjylandyrý tapshylyǵy emes — bul baıaý jarylatyn bomba, — dedi ıÝNEIDS atqarýshy dırektory Vınnı Bıanıma. — Kóptegen qyzmet túrleri joǵalyp jatyr. Medıtsına qyzmetkerleri úılerine jiberilgen. Adamdar — ásirese balalar men osal toptar — medıtsınalyq kómekten aıyrylyp otyr.
Jaǵdaı burynnan kúrdeli bolǵan
Tipti qyzmetterdiń aýqymdy irkilisinen buryn, 2024 jyly 9,2 mıllıon adam ómirlik mańyzdy medıtsınalyq kómekke qol jetkize almaǵan. Olardyń ishinde 14 jasqa deıingi 620 myń bala bar.
Sol jyly JITS-pen baılanysty sebepterden 630 myń adam kóz jumdy, olardyń 61%-y Saharanyń ońtústigindegi Afrıka elderinde boldy. 15–24 jas aralyǵyndaǵy 210 myńnan astam jasóspirim qyzdar men áıelder AITV juqtyrǵan.
Qaýymdastyq deńgeıindegi qyzmetter, ásirese margınaldy toptardy qamtýda mańyzdy ról atqaratyn kómekter óte joǵary jyldamdyqpen qarjylandyrýsyz qalyp otyr. 2025 jyldyń basynda áıelder basqaratyn AITV-men kúres uıymdarynyń 60%-dan astamy qarjylyq qoldaýdan aıyrylǵan nemese jumysyn toqtatýǵa májbúr bolǵan.
Sonymen qatar, birjynysty qatynastardy, genderlik sáıkestikti jáne esirtki qoldanýdy qylmystyq jaýapkershilikke tartatyn zańdardyń kóbeıýi jaǵdaıdy qıyndata túspek. Ýganda, Malı jáne Trınıdad pen Tobago sııaqty elder mundaı zańdardy qataıtyp, osal toptardy medıtsınalyq kómekten odan ári alystatyp, AITV juqtyrý qaýpin kúrt arttyryp otyr.
Úmit sáýlesi
Baıandamada jaǵymdy ózgerister de atalady. Máselen, Ońtústik Afrıka búginde óz elindegi AITV-men kúres sharalarynyń 77% ózi qarjylandyrady. 2025 jylǵa arnalǵan el bıýdjetindegi densaýlyq saqtaý shyǵyndary aldaǵy úsh jylda jyl saıyn 5,9%-ǵa artýy kózdelgen. Onyń ishinde AITV men týberkýlezge arnalǵan baǵdarlamalarǵa – 3,3% artady. Úkimet naýqastar týraly aqparattyq júıeni, dári-dármek taratý ortalyǵyn jáne medıtsınalyq mekemelerdegi dári-dármek qoryn baqylaý júıesin ázirleýdi josparlap otyr.
2024 jyldyń jeltoqsanyna qaraı Botsvana, Esvatını, Lesoto, Namıbııa, Rýanda, Zambııa jáne Zımbabve sııaqty jeti el 95-95-95 maqsatyna qol jetkizgen: AITV-men ómir súretin adamdardyń 95%-y óz statýsy týraly biledi, olardyń 95%-y em qabyldap jatyr, al em qabyldaýshylardyń 95%-y vırýs deńgeıin basqan.
Jańa dáriler men bolashaq múmkindikter
Baıandamada uzaq áser etetin ınektsııalyq dáriler, sonyń ishinde klınıkalyq synaqtarda joǵary tıimdiligin kórsetken lenakapavır sııaqty zamanaýı profılaktıkalyq quraldardyń paıda bolǵany týraly aıtylǵan. Alaıda olardyń qoljetimdiligi men baǵasy áli de kedergi bolyp tur.
— Bul daǵdarysty jańa múmkindik terezesine aınaldyrýǵa áli de ýaqyt bar, — dedi Vınnı Bıanıma. — Elder ishki qarjylandyrýyn arttyrýda. Qaýymdastyqtar kúresti toqtatpaı otyr. Bizge jahandyq yntymaq qajet — olardyń batyldyǵy men tabandylyǵyna saı áreket etýimiz kerek.
Yntymaqqa úndeý
2025 jylǵy JITS jaǵdaıy týraly jahandyq sholýdyń qorytyndysynda mynandaı úndeý bar: AITV-men kúres tek ishki resýrstarǵa ǵana súıenbeýi kerek. Halyqaralyq qaýymdastyq qarjylandyrý alshaqtyǵyn jabýǵa, aldyn alý men emdeýdegi bos keńistikterdi toltyrýǵa, zańdyq jáne áleýmettik kedergilerdi joıýǵa jáne qaýymdastyqtardyń kóshbasshylyǵyn nyǵaıtýǵa birlesip jumys isteýi qajet.
ıÝNEIDS atap ótkendeı, AITV-men kúreske salynǵan árbir dollar tek ómirdi saqtap qalmaı, sonymen birge densaýlyq saqtaý júıelerin kúsheıtip, keń aýqymdy damý maqsattaryna jetýge kómektesedi. Epıdemııa bastalǵaly beri 26,9 mıllıon ólim aldyn alynyp, 4,4 mıllıon bala AITV juqtyrýdan saqtalǵan.
— Qıyndyq kezeńinde álem artqa sheginýdi emes, alǵa jyljýdy tańdaýy kerek, — dedi ıÝNEIDS basshysy. — Eger biz tez, birlikpen jáne tabandylyqpen áreket etsek, 2030 jylǵa qaraı JITS-ti qoǵamdyq densaýlyq saqtaý qateri retinde joıa alamyz.
Eske sala keteıik, buǵan deıin BUU Gazada 50 myń júkti jáne bala emizetin áıel birneshe kúnnen beri ash otyrǵanyn aıtyp, dabyl qaqqan edi.