Búgin ulttyq valıýta kúni
ASTANA. KAZINFORM - Qazaqstanda 15 qarashada Ulttyq valıýta kúni atalyp ótedi.
Teńgeniń tarıhy 1993 jylǵy 3 qarashadan bastaý alady. Dál osy kúni ulttyq valıýtany aınalymǵa engizý jónindegi memlekettik komıssııa qurylǵan bolatyn. 1993 jylǵy 12 qarashada «Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq valıýtasyn engizý týraly» Jarlyqqa qol qoıyldy. Al 15 qarashadan bastap teńge elimizdegi jańa tólem birligine aınaldy.
Alǵashqy banknotalar Anglııada basylyp shyqty
1995 jylǵy 19 mamyrda Qazaqstanda Banknota fabrıkasy resmı túrde ashyldy. Qarajat únemdeý úshin Banknota fabrıkasyna jańa ǵımarat salmaı, onyń ornyna «Gıdromash» AQ zaýytynyń bir korpýsyn jóndeýden ótkizý týraly sheshim qabyldandy.
1995 jyly fabrıkadan 83 mıllıonnan astam banknota shyǵaryldy, kelesi jyly 104 mıllıonnan astam banknota basyldy. 1997 jyly Banknota fabrıkasy Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń tólqujattary men jeke kýálikterin de shyǵara bastady.
Qazaq valıýtasyn beınelegen dızaınerlerler — Tımýr Súleımenov, Meńdibaı Alın, Dosbol Qasymov, Aǵymsaly Dúzelhanov, Qaırolla Ábjálelovter.
«Teńge» – tarıhı ataý. Orta ǵasyrda túrkilerdiń kúmis monetalary «denge» nemese «tanga» dep atalǵan. Bul ataýdy akademık Saýyq Tákejanov usynǵan edi.
Sarapshylar ulttyq valıýta ataýyn tańdaýda úlken tartys bolǵanyn, «altyn», «aqsha», «tanga» (tenga) nusqalarynan bólek «som» dep ataý da usynylǵanyn aıtady. Sebebi KSRO banknottarynda rýbl qazaq tiline aýdarylǵanda osylaı atalǵan eken.
Atap óterligi, eń úlken qaǵaz aqsha — 20 000 teńge 2015 jyly Ulttyq bank teńge baǵamyn «erkin aǵymǵa» jibergennen keıin jaryq kórdi.
Tsıfrlyq teńge
QR Ulttyq bankiniń baspasóz qyzmeti usynǵan derekterge súıensek, 2021 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq Banki qarjy naryǵynyń qatysýshylarymen, sarapshylar qaýymdastyǵymen jáne halyqaralyq seriktestermen tyǵyz baılanys ornatyp, «Tsıfrlyq teńgeniń» pılottyq jobasyn júzege asyryp shyqqan.
Qarjy naryǵyna qatysýshylardy jáne basqa da múddeli taraptardy keńinen tartý maqsatynda 2022 jyly maýsymda Qazaqstanda ulttyq tsıfrlyq valıýtany engizý máselelerin birlesip zertteý úshin barlyq múddeli taraptardy biriktiretin Digital Tenge Hub kollaboratıvti alańy iske qosyldy.
2023 jyly Tsıfrlyq teńgeni engizýdiń birinshi kezeńin iske asyrý kezinde ekinshi deńgeıli banktermen jáne halyqaralyq tólem júıelerimen birlesip ulttyq tsıfrlyq valıýta platformasyn pılottyq paıdalanýǵa engizildi, sondaı-aq tsıfrlyq teńgeniń fýnktsıonaldyǵyna qatysty gıpotezalardy tekserýge arnalǵan zertteýler jasaldy. Qoıylǵan maqsattarǵa jetý úshin TsT platformasynyń eki tizbegi quryldy – ónerkásiptik jáne tájirıbelik («R&D kontýr» nemese «tehnologııalyq qumsalǵysh» dep te atalady).
2023 jyly 15 qarashada tsıfrlyq teńge tuǵyrnamasyn ındýstrııalyq kontýrda engizýdiń birinshi kezeńi iske qosyldy. Almaty qalasy ákimdigimen jáne «Qazposhta» AQ-men birlesip mektepterde tegin tamaqtandyrýǵa arnalǵan «tsıfrlyq vaýcherlerdiń» pılottyq jobasy iske qosyldy. Sonymen qatar, Halyqaralyq tólem júıelerimen jáne 4 ekinshi deńgeıli bankpen birlesip, Ortalyq banktegi tsıfrlyq shotqa qosylǵan álemdegi alǵashqy bank kartalary iske qosyldy. Bul azamattarǵa Ortalyq bankte álem kez kelgen jerinde jumsaýǵa, qolma-qol aqsha alýǵa jáne operatsııalardy júrgizýge múmkindik beredi.
Aıta keteıik, «Saq stıli» jańa banknota serııasy dızaınynyń tujyrymdamasy 2022 jyly ázirlene bastaldy. 2023 jylǵy 15 qarashada banknota serııasy resmı túrde tanystyryldy. Al 5 000 teńgelik alǵashqy banknota 2023 jylǵy 25 jeltoqsanda aınalymǵa shyqty. Serııany ázirlegen kezde otandyq jáne sheteldik ǵalymdardyń, arheologtardyń, antropologtardyń, etnograftardyń, sýretshiler men restavratorlardyń kóptegen eńbegi men materıaly zerttelip, qoldanyldy. Banknotalardyń jańa serııasy ejelgi kóshpendilerdiń dúnıetanymyndaǵy erekshelikterdi, olardyń tabıǵatpen jáne janýarlar álemimen baılanysyn beıneleıdi. Sondaı-aq «Saq stıliniń» biregeıligin aıqyndap, ult mádenıeti men tarıhyn zertteýge degen qyzyǵýshylyqty oıatýǵa arnalǵan.
Qazaqstan Ulttyq banki álemdik tájirıbede alǵash ret banknotaǵa eki tústi mıkrooptıkalyq qorǵanys jipterin engizdi. Bul qorǵanys elementi banknotany ary-beri aýdaryp qaraǵanda, eki tús ózara árekettesip, dınamıka áserin týdyrady. Mundaı elementti tek qaǵaz nemese gıbrıdtik sýbstrat negizinde jasaýǵa bolady, ıaǵnı materıal polımerlik emes bolýy kerek.
Sonymen qatar, banknotalardyń dızaınynda jarqyn ári este qalatyn 3D áserin, sondaı-aq úsh ólshemdi qorǵanys elementterin qalyptastyratyn optıkalyq ózgermeli golografııalyq elementter qoldanyldy. Bul elementter banknotalardyń «Saq stılindegi» dızaınyn tolyqtyryp tur. Jańa serııadaǵy banknotalardyń dızaınynda banknotalardy jaramdy nemese tozǵan dep suryptaý úshin qoldanylatyn kassa tehnıkasynyń algorıtmderi de eskerilgen. Sondaı-aq, jańa banknotalarda serııa nómirindegi áripter men sandardyń bıiktigi birdeı (aldyńǵy serııalarda ártúrli ólshem qoldanylǵan). Bul banknotalardy joǵary jyldamdyqta óńdeıtin júıelerdi barynsha dálme-dál etedi.