Búgin – Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy kúni
ASTANA. KAZINFORM – 30 tamyz – Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy kúni. Bıyl elimiz halqyn bir týdyń astyna biriktirgen Ata zańymyzdyń qabyldanǵanyna 30 jyl tolyp otyr. Bul kún táýelsiz Qazaqstan tarıhynda mańyzdy saıası-quqyqtyq beles bolyp, eldiń demokratııalyq damýy men ulttyq birliginiń belgisi retinde este saqtalady. Konstıtýtsııa tek quqyqtyq qujat qana emes, sonymen qatar áleýmettik kelisim men turaqtylyqtyń, memlekettik bılik pen azamat arasyndaǵy ózara jaýapkershiliktiń kepili.
Eń alǵash 1993 jyly qabyldanǵan Konstıtýtsııadan keıingi qoldanystaǵy ekinshi Konstıtýtsııa 1995 jylǵy 30 tamyzda respýblıkalyq referendým arqyly bekitildi. Ol – memlekettiń saıası-quqyqtyq irgetasy, el damýynyń negizgi qaǵıdattary men azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn naqty belgileıtin qujat. Konstıtýtsııanyń qurylymy – 9 bólim, 98 baptan turady. Ár babynda memlekettik bılik, azamattyq quqyqtar, áleýmettik jáne ekonomıkalyq qatynastar naqty bekitilgen. Onyń 1-babynda: «Qazaqstan Respýblıkasy ózin demokratııalyq, zaıyrly, quqyqtyq jáne áleýmettik memleket retinde ornyqtyrady, onyń eń qymbat qazynasy – adam jáne adamnyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary» dep kórsetilgen.
Qazaqstan halqy ortaq tarıhı taǵdyr men egemendikti qorǵaý maqsatynda, óz jerinde beıbitshil azamattyq qoǵam qurýǵa umtylyp, Konstıtýtsııany qabyldady. Qujat bıliktiń bastaýy – halyq ekenin, azamattardyń quqyqtary men bostandyqtarynyń kepildendirilgenin, zań men sot aldynda ár adamnyń teń ekenin aıqyndaıdy. Sonymen qatar, memlekettik til – qazaq tili, azamattyq mártebe birtektilik qaǵıdasyna sáıkes júzege asyrylady.
1995 jyldan beri Konstıtýtsııaǵa alty ret túzetýler engizildi. 1998 jylǵy túzetýlerde prezıdenttikke kandıdattyń jas shegi 40 jasqa deıin kóterilip, 65 jasqa deıingi shekteý alynyp tastaldy. Parlamenttik saılaý júıesi jańartylyp, depýtattar partııalyq tizimmen saılana bastady. 2007 jyly Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda qabyldanǵan túzetýler Qazaqstannyń prezıdenttik-parlamenttik basqarý nysany bar birtutas memleketke aınalýyn qamtamasyz etti. 2017 jyly prezıdenttiń keıbir ókilettikteri Parlament pen Úkimetke berildi, bul bıliktiń tarmaqtary arasyndaǵy teńgerimdi kúsheıtýge múmkindik berdi.
Eń aýqymdy jáne basty ózgerister 2022 jyly boldy. 5 maýsymda respýblıkalyq referendým ótkizildi. Azamattar Konstıtýtsııanyń 33 babyna 56 túzetý engizýge daýys berdi. Osy reformalardyń basty máni – sýperprezıdenttik basqarýdan kúshti parlamenti bar prezıdenttik formaǵa ótý. Jer men tabıǵı resýrstar halyq menshigi dep jarııalanyp, Prezıdenttiń jaqyn týystaryna memlekettik qyzmet pen kvazımemlekettik sektordaǵy basshy laýazymdaryna shekteý qoıyldy. Konstıtýtsııalyq sot qurylyp, onyń táýelsiz jumysy qamtamasyz etildi, ólim jazasyna tolyq tyıym salyndy. Májilistiń depýtattyq korpýsy aralas saılaý júıesi boıynsha qurylady, Senattaǵy prezıdenttik kvota qysqardy, Májilistegi QHA kvotasy joıyldy. Majorıtarlyq saılaý júıesi qaıta engizilip, depýtattardy saılaýshylar qalaýy boıynsha keri shaqyryp alý múmkindigi qamtamasyz etildi. Tuńǵysh prezıdenttiń erekshe róli men artyqshylyqtary joıyldy.
Konstıtýtsııa - tek zańdyq qujat qana emes, sonymen qatar memleket pen qoǵam arasyndaǵy ózara senimniń, azamattardyń quqyqtyq mádenıetiniń jáne ulttyq birliktiń sımvoly. Ol memlekettegi bılik tarmaqtarynyń táýelsizdigi men teńgerimin, azamattardyń quqyqtary men áleýmettik kepildikterin, sondaı-aq demokratııalyq qaǵıdalardy aıqyndaıtyn negizgi norma bolyp sanalady.
Konstıtýtsııa kúni – memlekettik mereke. Bıyl ol senbige sáıkes kelgendikten, demalys kúnderi uzaryp, qazaqstandyqtar 30, 31 tamyz jáne 1 qyrkúıekte úsh kún qatarynan tynyǵady. Merekege oraı respýblıkanyń ár óńirinde mádenı-buqaralyq sharalar uıymdastyrylyp, halyqtyń quqyqtyq mádenıetin arttyrýǵa baǵyttalǵan is-sharalar ótkiziledi.
Búgingi mereke barsha qazaqstandyqtar úshin elimizdiń zańdaryna degen qurmetti, memlekettik bılikke senimdi jáne ulttyq birlikti dáripteıtin mańyzdy kún bolyp sanalady. Ata zańymyzdyń 30 jyldyq tarıhy – eldiń quqyqtyq dástúriniń, demokratııalyq damýynyń jáne azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdyń aınasy.