Búgin – áz Naýryz merekesi

ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstan halqy Ulystyń uly kúni, kún men tún teńeletin Naýryz meıramyn toılap jatyr.

Naýryz sózi parsy tilinen aýdarǵanda «Jańa kún» degen maǵynany bildiredi. Ortalyq Azııa men Taıaý Shyǵys, Kavkaz, Balqan túbegi halyqtary arasynda Jańa jyldyń basy bolyp sanalady.

«Naýryz meıramy aıdyń 21-inen 22-sine qaraǵan túni toılanǵan. Erte ýaqytta ár eldiń esepshileri kún men túnniń teńelgenin eseptep otyrǵan ǵoı. Men jaqsy kóretin súıikti avtorlar - Fon Gern, Nelson Fell qazaq dalasynda kóp bolǵan eken. Sol ǵalymdar «Eýropalyqtar saǵatyna qalaı qarasa, qazaqtar da aspanǵa solaı qaraıdy» dep estelik jazyp ketipti. Bul bizdiń dala esepshileriniń, uly dala ǵulamalarynyń danalyǵyn bildirse kerek-ti.

Nelson Fell: «Qazaqtardyń Naýryzdy qarsy alýy óte qyzyq. Olar aldyn ala daıyndalady. Aqsaqaldar qyrdyń basyna shyǵyp, kún men tún teńelgenin kútedi. Jańa aı týdy degen ýaqytta toılaýdy bastap ketedi» dep jazypty. Sondyqtan, týra naýryzdyń 21-i nemese 22-si degen qatyp qalǵan ýaqyty joq. Barlyǵy astronomııalyq kún qozǵalysyna baılanysty», - deıdi tarıhshy Jambyl Artyqbaev.

Ulys kúni qazaq eli úshin árqashan qasıetti, kıeli sanalǵan. Halyq taza, jańa kıimderin kıgen. Aýyldyń er adamdary bir-birimen qos qoldasyp, tós qaǵystyrady; áıelder qushaqtasyp, bir-birine ıgi tilekter aıtady. Birin-biri merekege arnap daıyndalǵan naýryz kóje ishýge shaqyrady. Oǵan súr et salyp pisirilýi – qys taǵamymen (etpen) qoshtasýdy, quramyna aqtyń qosylýy – jaz taǵamymen (sút, aq) qaýyshýdy bildiredi. Sondaı-aq bul kúni kóńilinde kirbińi barlar tatýlasady, adamdar bir-biriniń úıine kirip, qutty bolsyn aıtady, bulaq kózin ashady, aldyn ala úıin, aýlasyn kir-qoqystan tazartady.

Bul týraly belgili folklortanýshy ǵalym Aqedil Toıshanuly Kazinform tilshisine bergen suhbatynda tolyǵyraq baıandaıdy.

«Naýryzdy dúnıe jaralǵan kún, jalpy adam balasy jaralǵan kún, jer betindegi tirshilik ıeleriniń jaralǵan kúni, aspanda alǵash kún shyǵyp, jerde alǵash kók kóktegen, alǵashqy tól týyp mańyraǵan kún dep qabyldaǵan. Sondyqtan búkil tirshilik ıesi bir jasqa toldy dep oılap, «Bir jasyńyz qutty bolsyn», «Jańa jasyńyz qutty bolsyn» dep amandasatyn bolǵan. Qazir ondaı amandasý umytylyp, árkim óziniń týǵan kúnin toılaıtyn bolǵan. Eskilikte óziniń týǵan kúnin naqty toqtatpaı mezgil boıynsha mejelep aıtqan. Al barsha adamnyń jańa jasy Áz Naýryzben birge toılanǵan», - deıdi tarıhshy.

1920-1925 jyldary Keńes odaǵy quramyndaǵy shyǵys halyqtary bul merekeni atap ótkenimen, 1926 jyly ol «dinı meıram», «eskilik sarqynshaǵy» dep tanylyp toqtatyldy. Sodan keıin 1988 jyly Almatyda jáne respýblıkanyń kóptegen aýdandarynda Naýryz jalpyhalyqtyq meıram retinde qaıta toılana bastady.

2009 jyldyń 30 qyrkúıeginde ıÝNESKO Naýryz meıramyn adamzattyń materıaldyq emes mádenı mura tizimine kirgizdi. Al 2010 jyldyń 10 mamyrynda BUU Bas assambleıasynyń 64-qararyna sáıkes, 21 naýryz – Halyqaralyq Naýryz kúni bolyp belgilendi.

2010 jyldan beri Qazaqstanda Naýryz meıramy 21-23 naýryz aralyǵynda úsh kún atalyp ótiledi.

Bıyldan bastap Qazaqstanda Naýryz meıramy 10 kún boıy atalyp ótedi. Tarıhta Naýryzdy toılaý 8-9 kúnge jalǵasqan. Ony «Naýryznama» dep ataǵan. Bul týraly derekter uly fılosof-jazýshylarymyz Mahmud Qashqarıdiń, Máshhúr Júsip Kópeıulynyń, Abaı Qunanbaıulynyń, Muhtar Áýezovtiń eńbekterinde jazylǵan.

Osylaısha, 14 naýryz Kórisý kúni – Amal merekesimen bastalsa, 15 naýryz «Qaıyrymdylyq kúni» bolyp belgilendi. Bul kún el boıynsha qaıyrymdylyqqa, meıirim men tatý kórshilikke arnalady. 16 naýryz – «Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúni», 17 naýryz – «Shańyraq kúni» bolyp, 18 naýryz – Ulttyq kıimderge arnaldy.

Al 19 naýryz – «Jańarý kúni». Bul kúni kóktemgi aǵash egý dástúrin jalǵastyrý usynylady. 20 naýryz – «Ulttyq sport kúni» etip belgilendi. Bul kúni eldiń barlyq aımaqtarynda ulttyq sporttan túrli jarystar uıymdastyrylady. spıker. 21 naýryz – «Yntymaq kúni» dep jarııalanǵan. Onyń basty maqsaty – jalpy halyq arasynda bir-birine degen syı-qurmetti arttyryp, tatýlyq pen birlikti nasıhattaý.

22 naýryz – Jyl basy. Bul kúni elimizdiń barlyq óńirinde jalpyhalyqtyq mádenı-sporttyq is-sharalar ótkizilip, stıldi etnoaýyldar men túrli jármeńke uıymdastyrylady. Al Naýryznamanyń qorytyndy kúni, jańa jyldy tutas el bolyp, jańa maqsat, jańa úmitpen qarsy alýdyń sımvoly retinde 23 naýryz Tazarý kúni etip jarııalanady. Bul kúni Qazaqstannyń barlyq aımaqtarynda jalpyulttyq ekologııalyq aktsııa ótedi.