Búgingi medıtsına «pyshaqsyz operatsııadan» «robottalǵan hırýrgııaǵa» deıin ulasyp otyr - Serik Toqpanov

annyń 28-i. QazAqparat /Quralaı Orynbekqyzy/ - Qazirgi zamanǵy talaptarǵa jaýap bere alatyn medıtsınalyq tehnıkanyń damýy adamdy tańǵaldyrady. «Qansyz, pyshaqsyz» operatsııa jasaý, «robottalǵan hırýrgııa» oılap tabý jáne taǵy basqa da medıtsınalyq jańashyldyqtar qazir tańsyq nárse emes. Osy taqyrypqa  oraı, biz  medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, QR Eńbek sińirgen qaıratkeri,

 QR Prezıdenti is basqarmasynyń medıtsınalyq ortalyǵy bas dárigeriniń orynbasary Serik Toqpanovty áńgimege tarttyq. 

- Kishkentaı  kezimde qaryndasym dıfterııa, juqpaly tamaq aýrýyna shaldyǵyp, kóz jumdy. Ol kezde bul aýrýǵa qarsy dári-dármekter de joq edi. Osy qaıǵyly oqıǵadan keıin men dáriger mamandyǵyn ıgerem dep sheshtim. Bizdiń aýylymyz tyń ólkesine qaraıtyn. Jas kezimde sportpen de shuǵyldandym, án de aıtatynmyn. Sol jyldary Lenıngrad dene shynyqtyrý ınstıtýtynan, Tbılısı dene shynyqtyrý ınstıtýtynan muǵalimder kóptep keldi. Solardyń kózine túsken bolýym kerek, oqýǵa shaqyrdy.  Lenıngrad konservatorııasynan da kelip, Kókshetaýda tyńdaý jasaǵasyn  meni oqýǵa shaqyrdy. Biraq men  dáriger bolǵym keletindigin aıttym. Dárigerlik ınstıtýttarda  da án aıtyp, kúresýge bolady ǵoı dep, Qaraǵandy medıtsına ınstıtýtyna oqýǵa tústim. Sol jerde án de aıttym, sportpen de shuǵyldandym. Án aıtýdy 10 jasymnan bastaǵam. Ábden dene úırenip qalǵan, sahnadan seskenbeımin. Al qazir sońǵy jyldary jeke kontserttermen shuǵyldanyp júrmin. Búgin sol shyǵarmashylyq keshterimniń biri ótedi. Elordamyzdyń Kongress-Holl saraıynda «Ótken jyldardyń umytylmas ánderi» atty tsıklinen jeke kontsert qoıamyn. Negizinen Keńes zamany kompozıtorlarynyń nostalgııalyq 25-ke jýyq ánderi oryndalady. Kontsert orkestrdiń súıemeldeýimen jandy daýyspen ótedi.

 - Al endi negizgi taqyrybymyzǵa oralsaq. Qazirgi tańda «qansyz» operatsııa keńinen tarap keledi. Onyń ereksheligi nede?

 - Alǵash ret 1987 jyly Frantsııanyń Lıon qalasynda «qansyz» operatsııa jasalyp, naýqastyń  ótinen tas  alyndy. Operatsııa 4 saǵatqa sozyldy. Bul tásil medıtsınalyq tilde «laparoskopııa» dep atalady. Frantsýzdar tipti muny «ekinshi frantsýz revolıýtsııasy» dep atapty. Al Qazaqstanda bul tásildi alǵash ret Aqtóbe qalasynda Vladımır Kotlobovskıı qoldanyp, balanyń soqyr ishegin aldy. Endi mine elimizde 90-shy jyldardan beri laparoskopııa keńinen paıdalanylyp keledi. Operatsııa barysynda ishke jel jiberiledi, ish qampıyp, qursaq qabyrǵasy men operatsııa jasalyp jatqan dene múshesiniń arasynda keńistik paıda bolady. Bul dıametri 10 mıllımetr bolatyn 16 ese optıkalyq úlkeıtý bolyp tabylady. Al saımandardyń dıametri kádimgi qalamsaptyń jýandyǵynan aspaıdy, 5-aq mıllımetr. Operatsııa nebári 2-3 tesik arqyly jasalady. Barlyq hırýrgııalyq is-áreketimiz ekrannan kórinedi jáne taspaǵa jazylady. Osy taspa keıinnen naýqastyń jeke paraǵyna qosylady. Bul tásilmen túrli dene múshesine operatsııa jasaýǵa bolady. Ol soqyr ishekti, búırektegi tasty alyp tastaý bolsyn, áıelderdiń qazir jıi kezdesetin aýrýlary - bulshyq  ettiń  isigi (mıoma), jylaýyq (kısta) bolsyn. Aıta ketetin jaıt, laparoskopııadan keıin adam kóbinese 2-3 kúnde aýrýhanadan shyǵyp jatady. Qara jumys istese, 2 aptadan keıin óz sharýasyna kirise beredi. Al kádimgi pyshaqtyń júzimen jasalatyn operatsııadan keıin adam  óz-ózine kelgenimen, aptalap jatyp, qalypty kúıine kem degende jarty jyldan keıin ǵana keledi. Mine bul  tásildiń taǵy bir artyqshylyǵy osynda. Qazir bul apparat respýblıkamyzdyń árbir qalasynda bar. Suranys ta artyp keledi.

 - Atalmysh operatsııalardyń Qazaqstanda jasalǵandarynyń ishinen eń aýyryn atap bere alasyz ba?

 - Negizinen laparaskopııalyq ádispen búırek bezderine kóp jerde operatsııa jasala bermeıdi. Mundaı operatsııalardy jasaıtyn hırýrgtar Máskeýde, Sankt-Peterborda ǵana bar, degenmen olardyń ózi bul aýrýdy emdeýdi sırek qolǵa alady. Qazaqstanda bolsa, búırek ústi bezin laparoskopııalyq alyp tastaý engizilip, ondaı operatsııa 7-8 naýqasqa jasaldy. Bul operatsııa adrenalektomııa dep atalady. Sonymen birge, biz Qazaqstanda alǵashqylardyń biri bolyp splenoktamııa jasaı bastadyq. Bul kókbaýyr, qan aýrýlaryn laparoskopııalyq emdeý. Bizdiń aýrýhanada hırýrgııa bóliminiń ashylǵanyna 1 jyldan astam ýaqyt boldy. Operatsııany arnaıy bizge kelip jasaıtyndar da bar. Almatyda, basqa da qalalarda qonbaǵan emin osy jerde alýǵa tyrysady. Óıtkeni bizde medıtsınalyq-tehnıkalyq apparattar ýaqyty kelgen saıyn jańartylyp otyrady. Sońǵy tehnıkalardyń birin alýǵa tyrysamyz.

 - Al «robottalǵan hırýrgııa» týraly ne aıtar edińiz? Bul operatsııany jasaıtyn apparat elimizge qashan ákelinedi dep josparlanýda?

 - Bul qazirgi zamanǵy laparoskopııa tehnıkalarynyń jetildirilgen túri. Robottalǵan hırýrgııanyń da máni men ereksheligi zor. Operatsııany kórshi eki bólmede, eki qalada otyryp jasaýǵa bolady. Tipti ǵaryshkerlerdiń ózine qoldaný múmkindigi bar. Robottalǵan hırýrgııa arnaıy apparatýra. Ol hırýrgtiń qolynyń, saýsaǵynyń, bileginiń qozǵalysyn buljytpaı oryndaıdy. Eger laparoskopııamen birneshe ese úlkeıtilgen ekran arqyly operatsııa jasasaq, atalmysh tehnıkanyń ereksheligi sol -naýqastyń ishinde, aýrý músheniń janynda turǵan sııaqty bolasyń. Apparattyń arnaıy jalǵanatyn aspaptary arqyly siz operatsııa jasaı beresiz. Al robot ony buljytpaı qaıtalaıdy. Qazirdiń ózinde Chehııada mundaı apparattyń 8-i, Italııada 38-i bar. ıAǵnı, shetelde keńinen taraǵan degen sóz. Qazaqstanda elordamyzdyń sol jaǵalaýynda úlken jańa aýrýhana salynyp jatyr. Bul ǵımarat keler jyldyń sońynda paıdalanýǵa beriledi dep kútilýde. Sol jerge osy apparatty satyp alý josparlanyp otyr. Baǵasy shamamen 3 mıllıon eýrony quraıdy. Elimizdiń memlekettik qyzmetkerlerin, qoǵam qaıratkerleri men halyq qalaýlylaryn emdeıtin aýrýhana bolǵandyqtan, biz óz deńgeıimizge saı bolýymyz kerek. Sondyqtan, álemde bolyp jatqan barlyq sońǵy tehnıkalyq jańalyqtardan qalmaýǵa tyrysamyz.