Búgin – Jeńis kúni
Germanııa áskeri KSRO aýmaǵyna shabýyl jasaǵan 1941 jyldyń 22 maýsymy TMD elderiniń resmı tarıhynda 4 jylǵa sozylǵan alapat soǵystyń bastalǵan kúni bolyp esepteledi. Kez kelgen soǵys ekonomıkanyń damýyn ondaǵan jylǵa artqa shegerip, ulttyń turmys sapasy men demografııalyq áleýetin tejeıtini haq. Sondyqtan, soǵystyń bitkeni týraly habardy «qara qaǵazdar» men qalyptan tys azapty jumystan jaýyr bolǵan halyqtyń «jeńis» dep qabylaýy zańdylyq.
KSRO úshin jeńisti jaqyndatýǵa odaq quramyndaǵy Qazaq KSR-niń qosqan úlesi zor. 1939 jyly odaq kóleminde júrgizilgen halyq sanaǵy boıynsha Qazaqstanda 6,2 mln adam turǵan. 4 jylda qazaq dalasynan 1 mln 200 myń azamat maıdanǵa attanyp, onyń 601 myńy qaıtyp oralmady.
100 myńnan astam qazaqstandyq soǵystaǵy erligi úshin túrli deńgeıdegi orden, medaldermen marapattaldy. Onyń ishinde 99 maıdanger Keńes Odaǵynyń Batyry jáne Táýelsiz Qazaqstannyń Halyq Qaharmany ataqtaryn ıelendi.
«Sovet-german soǵysy kezinde jaýǵa atylǵan 10 oqtyń toǵyzy Shymkenttegi qorǵasyn zaýytynda quıyldy» dep keletin támsil qalǵan. Soǵys jyldarynda Qazaqstan jalpy odaq boıynsha mys quımasynyń 30%-yn, marganets keniniń – 60, mys keniniń – 50, vısmýttyń – 65, polımetall kenderiniń – 70 jáne myrysh óniminiń 85%-yn óndirdi.
Soǵys jyldaryndaǵy resmı statıstıkaǵa saı, shaıqasqa jaramsyz bala-shaǵa men qarııalardyń, jarymjandar men áıelderdiń tyldaǵy eńbeginiń arqasynda Qazaqstan maıdanǵa 500 myń tonnadan astam astyq, 230 myń tonnadan astam kartop pen kókónis, 250 myń tonnadan astam et, 300 myń tonnadan astam sút, 1,7 mln tonna jún, 2,5 mln dana jyly kıim jiberdi. Urysqa dep 110 myńnan asa jylqy, jaýdan azat etilgen aýdandarǵa arnap 500 myńnan astam mal jóneltken. Tyldaǵy qazaqstandyqtardan 1941-1945 jyldary soǵys tehnıkalaryn jasaýǵa 480,3 mln rýbl jınap alyndy.
1941-1944 jyldary respýblıkaǵa 300 myńnan astam nemis ultynyń ókili, 45 500 qarashaı, 406 000 sheshen men ıngýsh, 21 150 balqar, 2 200 qalmaq, 4 500 qyrym tatarlary, 27 600 meshet túrikteri jáne basqa da ult ókilderi jer aýdaryldy.
1949 jyly KSRO boıynsha kezekti sanaq júrgizilýi kerek bolatyn. Degenmen, bılik ony ótkizýdi taǵy 10 jylǵa keıinge qaldyrdy. Sondyqtan, ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalar aldynda 6,2 mln halqy bolǵan Qazaqstanda qandy maıdannan keıin qansha adam qalǵany jaıly naqty derek joq.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń 26 sáýirdegi málimetine sáıkes, elimizde qazir 237 ardager bar.
Eske sala ketsek, bıyl ákimdikterdiń usynysy negizinde Ekinshi dúnıejúzilik soǵys maıdangerlerine 1,5 mln teńgeden kem emes somada qarajat tólenedi.
