Búgin - Ulystyń Uly kúni (FOTO)
Naýryz ekendigin, al jyl ótken saıyn bul meıramnyń elimizdi mekendegen búkil halyqtyń, ult pen ulystyń saǵyna kútetin ortaq merekesine aınalyp, jarasymdy sán-saltanatymen túrlene túskendigin nege maqtan etpeske.
Naýryz meıramy - kóktem meıramy jáne Ortalyq Azııa halyqtarynyń Jańa jyly. Bul mereke birneshe myń jyldan beri atalyp keledi. Parsysha «naýryz» birinshi aıdyń birinshi kúni degendi bildiredi. Bul aıdy soǵdalyqtar «naýsaryz», horezmdikter «naýsardjı», armıandar «navasardı», chývashtar «noras-oıahe» dep ataǵan. Al naýryzdy qazaq halqynyń yqylym zamannan toılap, «Ulystyń uly kúni» dep erekshe ataǵany búgingi tańda kózi ashyq, kókirek kózi oıaý ár azamat jaqsy biledi. Naýryz merekesi jaıly Shyǵystyń uly klassıkteri Ábý Raıhan ál-Bırýnı, Ibn Balha, Omar Haııam, Qoja Hafız eńbekterinde de kezdesedi. Uly Abaı da kezinde: «...ol kúnde Naýryz degen bir jazǵyturym meıramy bolyp, naýryznama qylamyz dep, toı-tamasha qylady eken»,- dep te súısingen.
Ulystyń uly kúni jaıly Shákárim óleńderinde de kezdesedi. Máshhúr-Júsip Kópeev, Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatov, Muhtar Áýezov, Sábıt Dónentaevtar Naýryzdyń jas urpaqty ata dástúr negizderinde tárbıeleýde alar orny erekshe ekendigi týraly jazdy.
Ókinishke oraı, ǵasyrlar boıy jalǵasyp kele jatqan qasıetti merekeni toılaý keńes zamany kezinde úzildi. Qazaqstanda da talaı jyldar boıy bul dinı mereke dep sanalyp, tyıym salyndy. Sońǵy ret 1926 jyly toılanǵan Naýryz meıramy elimizde 1990 jyldardyń basynda qaıtadan resmı túrde atala bastady. 2001 jyly Naýryz meıramy memlekettik mereke retinde jarııalandy.
Kún men túnniń teńelip, jan-dúnıeni tiriltken, sharýanyń bir maly ekeý bolyp, arqa-basy keńip, aqqa aýzy tıgen, qytymyr qystyń yzǵarynan qutylyp, aldaǵy shýaqty kúnderden úmittendirgen Naýryz merekesi Táýelsiz elimizdiń zor yqylaspen toılanatyn naǵyz halyqtyq sıpattaǵy saltanatyna aınaldy. Bul halqymyzdyń, táýelsizdigimizdiń eń negizgi tamyrynyń biri bolyp sanalady. Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen 2010 jyldan beri Qazaqstanda Naýryz meıramy úsh kún boıy toılanyp keledi. Bul oraıda Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń qararymen 2010 jyly Naýryz halyqaralyq meıram mártebesine ıe bolǵandyǵyn aıta ketsek artyqtyq etpes.
Ádette, Naýryz meıramy aıasynda mindetti túrde atqarylatyn rásimder barshylyq. Máselen, naýryz kóje daıyndalady, apalarymyz qysqy soǵymnyń ábden súrlengen qadirli múshelerin osy kúni qazanǵa salady. Soǵymǵa soıylǵan maldyń basy nemese shekesi qosylyp, qazy-qarta, jal-jaıa qazanǵa túsedi. Et sorpasyna kóje qaınatady. Oǵan tary, arpa, bıdaı, burshaq, kúrish sııaqty jeti túrli dán men aq qosady. Tuz ben sýdy qosqanda dámniń sany toǵyz bolýy tıis. Túrki halqynyń uǵymynda jeti men toǵyz jáne qyryq - asa kıeli sandar. Sol sebepti naýryz kóje asa qasıetti taǵam bolyp sanalady. Oǵan qosa, ol - toqshylyq pen yrys-quttyń joralǵysy. Naýryz merekesi jadyraǵan jazdy qarsy alar kóktemniń basy bolǵandyqtan, ony qazaqtar «Samarqannyń kók tasy jibigen kún» dep te ataıdy. Bul búkil tabıǵat ananyń tońy jibip, jany kiretin tirshilik basy degendi bildiredi.
Sondaı-aq bul kúni kóńilinde kirbińi barlar tatýlasady, adamdar bir-biriniń úıine kirip, qutty bolsyn aıtady, bulaq kózin ashady, aldyn ala úıin, aýlasyn kir-qoqystan tazartady. Naýryzdy «jyl basy» dep tanyǵanymen, onyń barsha bolmysyn, fılosofııasyn jyl almasýmen shektemeıdi. Osy kúnderi dúnıege kelgen sábılerge Naýryzbaı, Naýryzgúl syndy esimder beriledi. Jer ıesi - Qydyr ata eldi, úıdi aralap, baqyt syılaıdy, bata beredi degen senim-nanym jáne bar. Uly Abaı aıtqandaı: «...ol kúnde Naýryz degen bir jazǵyturym meıramy bolyp, naýryznama qylamyz dep, toı-tamasha qylady eken».
Dástúr boıynsha buryn Naýryz meıramyn búkil aýyl-el bolyp, ásirese jastar jaǵy túgeldeı tań shapaǵatyn qarsy alyp, aryqtardy tazalap, sý jiberýden, aǵash otyrǵyzyp, gúl egýden bastaıdy. Bul kún jer-jerde at báıgesi, kókpar tartý, qyz qýý, palýandar kúresi tektes ulttyq oıyndardan saıystar uıymdastyrylady. Naýryz meıramynda árkim jyly shyraı sezine bastap, saǵynyshty kórisýlerimen, jalyndy qushaqtasýlarymen jańa jyldy qarsy alady.
Al bıylǵy Naýryzdyń orny erekshe. Mereke aldynda elimiz úshin asa erekshe oqıǵa - QR Parlamenti Májilisiniń saılaýy ótti. 20 naýryzda Qazaqstan ashyq, zańdy túrde saılaý ótkizip óziniń shynaıy demokratııaly el ekendigin búkil álemge pash etti. Elbasy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan halqyn Ulystyń Uly kúnimen quttyqtaýynda da buǵan erekshe toqtalyp ótti.
«Áz-Naýryz barsha halqymyzǵa qutty bolsyn! Osy jerge jınalǵan halyqqa, barlyq qazaqstandyqtarǵa shyn júregimmen baq-bereke tileımin. Ulystyń Uly kúni keshegi saılaýdaǵy uly jeńisimizben qatar keldi. Sondyqtan Qazaqstan halqy bir úıdiń balasyndaı aman-esen júrip jatqan jaǵdaıymyz bar. Osy birlikten Jaratqan bizdi ár ýaqytta ajyratpasyn. Barlyq istep jatqan jumys - keler urpaqtyń qamy. Keler urpaqqa beretin amanatymyz eldiń birligin saqtap, Táýelsizdigimizdi kózdiń qarashyǵyndaı qorǵap, bolashaqqa jol salatyn bolsyn», - dedi Prezıdent keshe elordada Naýryz toılanyp jatqan etnoaýylda Qazaqstan halqyn Ulystyń Uly kúnimen quttyqtaýynda.
Endeshe, Ulystyń Uly kúni - Naýryz meıramy elimiz ben jerimizge yntymaq, yrys, baqyt syılasyn! Ulys oń bolsyn, aq mol bolsyn aǵaıyn!
