Birqatar ulttyq sport túrin halyqaralyq deńgeıge kóterýge bolady
ORAL. KAZINFORM — Sońǵy kezde Qazaqstanda ulttyq sport túrlerin damytýǵa basa kóńil bóline bastaǵany belgili. Osyǵan oraı Kazinform tilshisi BQO dene shynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń basshysy Baqdáýlet Sábıtovke birneshe saýal qoıǵan edi.
— Baqdáýlet Maratuly, Qazaqstanda ulttyq sport túrlerin damytý úshin ne isteý kerek dep oılaısyz?
— Bıylǵy eń basty jańalyq — elimizde ulttyq sport túrleri olımpıadalyq sport túrleriniń qataryna qosylyp, joǵary deńgeıge kóterildi. Buǵan deıin olar buqaralyq sport deńgeıinen aspaǵan edi. Bul — el sporty úshin úlken jetistik.
Sondaı-aq ulttyq sport túrlerinen keshendi jarystar sátti uıymdastyryldy. 2024 jyly Astanany dúbirge bólegen Dúnıejúzilik kóshpendiler oıyndary, kúni keshe Almaty oblysynda ótken respýblıkalyq «Aq bıdaı» aýyl sporty oıyndary, aldaǵy halyq oıyndary — munyń bári elimizde sportty keńinen damytý baǵytyndaǵy naqty qadamdar.
Odan keıin aımaqtardan shyqqan azamattar túrli sport federatsııalaryna jetekshilik etip qana qoımaı, halyqaralyq deńgeıdegi sport uıymdaryn da quryp, ulttyq sport túrlerin jahandyq arenada dáripteýge atsalysyp jatyr.
— Sózińiz aýzyńyzda, jýyrda «Aq bıdaı — 2025» aýyl sporty oıyndarynda BQO quramasy alǵash ret úzdik úshtikke endi. Bul tabysqa qalaı qol jetkizildi dep oılaısyz?
— «Aq bıdaı — 2025» aýyl sporty oıyndaryna Batys Qazaqstan oblysynyń quramasy alǵash ret joǵary daıyndyqpen qatysyp, júıeli jumystyń nátıjesinde jalpykomandalyq esepte qola júldege ıe boldy. Munyń syry nede desek, biz jarys aldynda barlyq protsesti saralap, naqty taldaý jasap, qansha sportshy qatysatynyn, qaı sport túrinen kemshilikter ketkenin anyqtadyq. Sol negizde oblystyq irikteý týrnırlerin tıisti deńgeıde uıymdastyryp, árbir sportshy men jattyqtyrýshyǵa, jaýapty mekemelerge naqty talap qoıdyq. Qajetti jattyǵý jıyndaryn ótkizip, federatsııalar men basqarma tarapynan búkil suranysty oryndap, bir maqsatqa jumyla daıyndaldyq.
Jarysqa qatysatyn attar jetkizilip, sportshylar qural-jabdyq, ekıpırovka men dári-dármekterge deıingi búkil qajetti zattarmen qamtamasyz etildi. Bul — basqarma men federatsııalardyń birikken jumysynyń jemisi. Nátıjesinde Batys Qazaqstan oblysy jalpykomandalyq esepte 3-oryndy ıelenip, sensatsııalyq kórsetkishke qol jetkizdi. Jeńis kezdeısoq emes, bul — tııanaqty eńbektiń, uıymshyldyq pen kásibı daıyndyqtyń nátıjesi.
Biz munymen toqtamaımyz. Alda jańa belester men bıik maqsattar tur. Endigi meje — alǵashqy eki komandanyń biri ataný nemese chempıon bolý.
— Ulttyq sporttyq túrlerinen qaısysyn olımpıada baǵdarlamasyna engizýge bolady, bul baǵytta ne istelýi kerek dep sanaısyz?
— Qazirgi tańda respýblıkada resmı túrde tirkelgen 11 ulttyq sport túri bar. Solardyń ishinde, meniń oıymsha, 2 nemese 3 túrin halyqaralyq deńgeıge kóterýge tolyq múmkindik bar. Bul sport túrleri — toǵyzqumalaq, qazaq kúresi jáne jamby atý. Nelikten bul úsh sport túrin atap óttim? Sebebi, árqaısysynyń artynda halyqaralyq federatsııalar bar, olardyń sany 40-tan asady. Bul sport túrleri boıynsha kóp jumys atqarylyp jatyr. Mysaly, álem jáne Azııa chempıonattary, Eýrazııa oıyndary, ár eki jylda ótetin Kóshpendiler oıyndary sııaqty halyqaralyq alańdarda toǵyzqumalaqtan jarys ótkizilip keledi. Bul sport túrin álemniń kóptegen elderi damytýda. Sonyń arqasynda toǵyzqumalaqty Azııa oıyndarynyń baǵdarlamasyna kirgizý baǵytynda jumys júrip jatyr.
Jamby atýǵa kelsek, bul sport túri halyqaralyq deńgeıde «at ústinde sadaq atý» dep atalady jáne ár túrli etnostardyń ulttyq oıyndary bolyp esepteledi. Osy sport túrinde de halyqaralyq federatsııalar bar: Eýropalyq federatsııa Frantsııada jáne Azııa federatsııasy Ońtústik Koreıada tirkelgen, olar óz jumystaryn jaqsy júrgizip jatyr. Alda, 5 jyldan keıin Qatar memleketinde ótetin Azııa oıyndaryna jamby atýdy engizýdiń yqtımaldyǵy joǵary.
Qazaq kúresi jaıly aıtsaq, 2017 jyly Ashhabadta ótken jabyq Azııa oıyndarynda bul sport túri alǵash ret tanystyryldy. Qazaq kúresi Dúnıejúzilik kúres túrleri federatsııasynyń múshesi jáne halyqaralyq jarystar jıi ótip júrgen sport túri ekeni málim. Sondyqtan ony álemdik deńgeıde keńinen damytýǵa bolady. Degenmen, bul jerde balamaly sport túrleri, mysaly, sambo men dzıýdo bar. Biraq bizdiń qazaq kúresimizdiń ereksheligi de joq emes. Mysaly, samboda qysqa shorty kıilse, dzıýdoda uzyn kımonomen kúresedi, al qazaq kúresinde balýandar berenmen shyǵady. Beren bolat pen bylǵarydan jasalǵan saýytty bildiredi. Taǵy bir aıta ketetin jaǵdaı, qazaq kúresiniń ataýyn ózgertý máselesi qazirgi ýaqytta jıi kóterile bastady. Bul ózgeris ulttyq qundylyqtarmen baılanysty jáne halyqaralyq arenada damýdyń jolyn ashýy múmkin. Ataýyn ózgertý arqyly qazaq kúresin álemdik deńgeıde tanytý múmkindigi joǵary ekenine senemin.
— Ózińiz aınalysqan qazaq kúresinen jyl saıyn uıymdastyrylatyn «Qazaqstan barysy» jóninde ne aıtar edińiz? Batys Qazaqstan oblysynan júlde alatyndaı balýannyń shyqpaýy nelikten?
— Qazaq kúresi men «Qazaqstan barysynyń» damýyna kóp adam aralasyp keledi. Buryn keıde báseke deńgeıi tómen, aınalymdary da shekteýli bolatyn. Biraq qazir jaǵdaı ózgerdi dep oılaımyn, sebebi erler arasyndaǵy jarystar kóbeıdi, júlde qorlary artty, bul «Qazaqstan barysynda» tabysqa qol jetkizýge múmkindik beredi. Alaıda, bir kemshilik bar. Kúni búgin «Qazaqstan barysy» burynǵy úlken ımıdjdik brend mártebesinen aıyrylyp jatyr. Buryn kóp balýandarymyz sheberlikpen, sapaly kúres kórsete alatyn, saıysqa degen qyzyǵýshylyq joǵary edi. Biraq qazir bul azaıa bastady. Negizgi sebep — «Qazaqstan barysyn» bızneske aınaldyrý. Mysaly, júldege úmitker balýandar jınalyp, 1-3 oryndardy kelisip, bólisip alady. Bul halyq úshin qyzyqty, tartysty kúres kórsetýge kedergi keltiredi. Kelisim boıynsha kúresý sporttyń rýhyna saı emes. Sonyń saldarynan aýyr salmaqtaǵy balýandar arasyndaǵy jarystar azaıyp ketti dep oılaımyn.
Batys Qazaqstan oblysynyń balýandaryna toqtalsaq, Qazaq kúresi qaýymdastyǵymen birlesip eńbektenip jatyrmyz, oń nátıje kórsetý úshin barynsha kúsh salamyz.
Eske sala keteıik, budan buryn «Aq bıdaı» aýyl sporty oıyndarynda BQO quramasynyń alǵash ret úzdik úshtikke ilikkenin jazǵan edik.