Bolat Sársenbaev: Qazaqstan ártúrli dinderdiń beıbit ómir súrýiniń baǵa jetpes tájirıbesine ıe boldy
Ózge elderge konfessııaaralyq dıalog pen kelisim salasynda qandaı úlgi kórsete alady? Osy jáne ózge de saýaldardy Konfessııaaralyq jáne órkenıetaralyq dıalogty damytý jónindegi Nursultan Nazarbaev ortalyǵynyń tóraǵasy Sársenbaev Bolat Serǵazyulyna qoıǵan edik.
- Bolat Serǵazyuly, aldymen respýblıkamyzdaǵy konfessııaaralyq kelisimniń qazaqstandyq joly jáne onyń jetistigi jaıly aıtyp berseńiz.
- Táýelsizdiktiń alǵashqy kúnderinen bastap Qazaqstan etnosaralyq jáne konfessııaaralyq kelisim qundylyqtaryn qurý ári ony nasıhattaýdyń arqasynda bul salada zor jetistikke jetti. El basshylyǵynyń kóregen saıasatynyń arqasynda elimizde ártúrli mádenıeti, tili men dástúri bar 130-dan astam etnos pen 18 dinı konfessııa dostyq pen úılesimde ómir súrýde.
Dinı qatynastar salasyndaǵy memlekettik saıasat árqashan ar-ojdan men dinı senim bostandyǵyn zańnamalyq jáne ınstıtýtsıonaldyq negizde qamtamasyz etkenin atap ótken jón. Bul Qazaqstannyń barlyq dinı aǵymdarǵa qatysty toleranttyq qaǵıdattaryn árdaıym ustanatynyn jáne olar óz kezeginde eldiń damýyna óz úlesin qosatynyn taǵy da dáleldeıdi.
Sondyqtan elimizdiń basty strategııalyq resýrsy etnosaralyq jáne konfessııaaralyq kelisim, jalpyulttyq birlik pen toleranttyq boldy jáne bolyp qala beredi. Osynyń arqasynda Qazaqstan óziniń jetistikteriniń tarıhymen bólise alady.
– Qazaqstan Táýelsizdik jyldarynda dinder men órkenıetter únqatysýynyń jahandyq ortalyǵyna qalaı aınaldy?
- Sóz joq, elimizdiń álemdik qoǵamdastyqtaǵy joǵary mártebesi negizinen Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń belsendi bitimgershilik qyzmetiniń nátıjesinde qalyptasty. Halyqaralyq dıalog júrgizýdiń qazaqstandyq stıli - bul syndarly tásildemeniń jáne oılastyrylǵan sheshimderdiń jaqtaýshysy bolǵan Elbasynyń jeke qasıetteriniń kórinisi dep aıtýǵa bolady.
Táýelsizdik jyldarynda bizdiń elimiz shyn máninde kópkonfessııaly qoǵamǵa aınalyp, dostyq pen rýhanı jaqyndyq qatynastaryn ornata alǵan halyqtardyń birge ómir súrýiniń biregeı tájirıbesin jınaqtady.
Nátıjesinde Qazaqstan óziniń ishki jetistikterin halyqaralyq arenada dáripteı bildi. Olardyń qatarynda Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri sezi, Sırııa boıynsha Astana protsesi jáne Iran kelissózderi boıynsha halyqaralyq dıalog alańdaryn uıymdastyrý bar. Sondyqtan, Qazaqstannyń halyqaralyq arenadaǵy dinder men órkenıetter únqatysýynyń shyn mánindegi jahandyq ortalyǵyna aınalǵanyn nyq senimmen aıtýǵa bolady.
Búginde Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń dáıekti saıasatynyń arqasynda Qazaqstan mádenıetter, dinder, órkenıetter dıalogyna baǵyttalǵan bastamalar men is-qımyldardy qoldaýdy jalǵastyrýda jáne osy saladaǵy keń jáne tıimdi yntymaqtastyq ornatýǵa yntaly ekenin bildirýde.
- Qazaqstan basqa elderge konfessııaaralyq dıalog pen kelisim salasynda qandaı úlgi kórsete alady?
- Qazaqstannyń etnomádenı jáne konfessııalyq sanalýandyǵy - bul qazaqstandyqtarǵa basqa halyqtarmen qundy mádenı jetistikterimen almasýǵa múmkindik beretin úlken baılyq, barsha qoǵamymyzdyń ortaq ıgiligi. Álemdik jáne dástúrli dinderdiń ozyq dástúrlerin qurmetteı jáne qoldaı otyryp, Qazaqstan halqy zamanaýı zaıyrly memleket qurýda.
Búginde Qazaqstan túrli dinderdiń, mádenıetter men órkenıetterdiń beıbit qatar ómir súrýiniń baı, tarıhı baǵa jetpes tájirıbesine ıe boldy. Álemde týyndap otyrǵan etnosaralyq jáne konfessııaaralyq qaqtyǵystar aıasynda konfessııaaralyq jáne dinaralyq dıalogty nyǵaıtýdaǵy biregeı qazaqstandyq tájirıbe jahandyq deńgeıde suranysta.
Sondyqtan, memleketimizdiń astanasy - Nur-Sultannyń álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń turaqty kezdesý orny men turaqty dıalog alańyna aınalýy kezdeısoq emes. Álemdik qoǵamdastyqtaǵy dinı lıderleriniń ózara dıalogyndaǵy sheshýshi jáne mańyzdy oryndy din men onyń rýhanı qundylyqtary alatyny belgili.
– Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń sezin ótkizýdiń negizgi róli qandaı?
- Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezi 2003 jyly Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen shaqyrylǵan bolatyn. Basty mıssııa - jalpy adamzattyq baǵdarlardy izdeý jáne dinderdi, mádenıetter men halyqtardy jaqyndastyrý. Bul oıdy hrıstıan, musylman, evreı, býddıst jáne basqa dinı birlestikterdiń ókilderi belsene qoldady. Shyn máninde, sol kezde Sez otyrystary aralyǵyndaǵy qyzmetti qamtamasyz etý maqsatynda hatshylyqty onyń jumys organy retinde qurý týraly sheshim qabyldandy. Qazir Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń tóraǵasy Máýlen Áshimbaev - Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri sezi hatshylyǵynyń basshysy sanalady.
Álemde ózge de dıalog alańdary jumys isteıdi. Biraq bizdiń sezimizdiń ereksheligi, birinshiden, onyń aýqymynda ekenin atap ótý qajet. Sezd dinı baǵyttardyń keń quramdy ekenimen baǵaly. Ekinshiden, sez jumysyna álemdik jáne dástúrli dinderdiń kóshbasshylary, árdaıym birinshi qatardaǵy adamdar emes, biraq óz konfessııalarynyń qyzmetinde tikeleı sheshim qabyldaıtyn yqpaldy adamdar qatysady. Saıası kóshbasshylar, memleketter men BUU, EQYU sekildi halyqaralyq uıymdar basshylarynyń joǵary deńgeıde qatysýyn da atap ótpeı tura almaımyz.
Kelesi sezge Rım Papasy Benedıkt pen pravoslavıe shirkeýiniń Patrıarhy Kırıll qatysady dep josparlap otyrmyz. Qatysýshylardyń joǵary quramy Islamnan da usynyldy. Qazirgi kezde VII sezge qatysýshylardy shaqyrý jumystary júrgizilip jatyr.
Sez ıdeıasy óziniń ózektiligin joǵaltpaıtynyn atap ótkim keledi jáne ony forýmǵa qatysýshylardyń taqyryptary, sektsııalary men geografııasynyń keńeıýinen kórýge bolady. Eger I sezge 17 elden ókil qatyssa, kelesi jyly álemniń 70-ten astam elinen qatysýshylar keledi dep josparlanǵan.
– Ózińiz basqaryp otyrǵan Konfessııaaralyq jáne órkenıetaralyq dıalogty damytý jónindegi Nursultan Nazarbaev ortalyǵy qyzmetiniń baǵyttary týraly aıtyp berseńiz?
- Ortalyq 2019 jyly qurylǵan. Mundaı ortalyqty qurý ıdeıasy 2018 jyly Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń VI sezinde aıtyldy. Sezge qatysýshylar ortalyqty halyqaralyq deńgeıde beıbitshilik pen kelisimdi saqtaýǵa jáne qamtamasyz etýge qosqan úlesin eskere otyryp, Nursultan Nazarbaev esimin berý týraly usynys bildirdi.
Ortalyq qurylǵan kúnnen bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy N.Nazarbaevtyń halyqaralyq bastamalaryn ilgeriletýge, Memleket basshysy Q.Toqaevtyń konfessııaaralyq dıalogty damytýdaǵy dáıekti saıasatyn iske asyrýǵa jáne Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleri seziniń maqsattary men mindetterin tanymal etýge belsendi túrde aralasyp ketti.
Budan basqa, biz halyqaralyq qaýipsizdikti nyǵaıtý jónindegi jańa bastamalardy iske asyrýda otandyq jáne halyqaralyq áriptesterdiń yntymaqtastyq jelisin keńeıtýdi jalǵastyrýdamyz. Yntymaqtastyq týraly memorandýmdardy túzý kezinde formalızmdi boldyrmaı, árbir memorandýmǵa praktıkalyq túrde eki taraptan da oryndalatyn jáne qyzyǵýshylyq týdyrǵan tarmaqtardy qosýǵa tyrysqanymyzdy atap ótemin. Mysaly, jaqynda QR Ulttyq mýzeıimen yntymaqtastyq týraly Memorandýmǵa qol qoıdyq. Onyń aıasynda kelesi jyly Qazaqstanda dinniń paıda bolý tarıhy jaıly ekspozıtsııa daıyndaýdy júzege asyramyz. Qazaqstannyń baı tarıhyn eskere otyra osyndaı ekspozıtsııanyń suranysqa ıe bolatynyna kámil senemin jáne ony sez qatysýshylarynyń nazaryna usyný josparymyzda bar.
Sondaı-aq, osy jyly ortalyǵymyz Elbasynyń bastamalary men sezdiń maqsattaryn ilgeriletý maqsatynda Qazaqstannyń shet elderdegi dıplomatııalyq ókildikterimen birlesip, otandyq jáne sheteldik sarapshylardyń, memlekettik jáne qoǵam qaıratkerleriniń, ǵalymdardyń, sez delegattarynyń qatysýymen Eýropa men Azııanyń iri qalalarynda halyqaralyq dóńgelek ústelder ótkizedi.
Jyl sońyna deıin Erevan, Býdapesht jáne Kýala-Lýmpýrda birqatar dóńgelek ústel ótkizýdi josparlap otyrmyz. Bul bizdiń áriptestermen birlesip ótkizgen otyrystar nemese dinı taqyryp boıynsha basqa da halyqaralyq konferentsııalarǵa, semınarlarǵa, kórmelerge qatysqan is-sharalarǵa jatpaıdy.
Ártúrli elderden kelgen seriktester men sezge qatysýshylardyń belsendiliginiń arqasynda ıslam, hrıstıan, býddızm jáne ıýdaızm týraly birneshe foto-kórmeler ótkizdik.
- Pandemııa Sez daıyndyǵyna qalaı áser etti?
- Pandemııa 2021 jyly ótýi josparlanǵan Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń kezekti seziniń ótpeýiniń basty sebepteriniń birine aınaldy. Karantındik is-sharalardyń kúsheıtilýine baılanysty ortalyqtyń jumysyn qaıta qurýǵa jáne onlaın-rejım arqyly is-sharalar ótkizýge týra keldi. Sonymen qatar, elde karantın jeńildegennen keıin ótkizilgen alǵashqy oflaın is-sharalarynyń biri - sezd hatshylyǵynyń kezekti XIX otyrysy boldy.
- Dıplomatııalyq tájirıbeńiz mol. Dál osy basymdyǵyńyzdyń ortalyq qyzmetin iske asyrýda qanshalyqty kómektesedi?
- Jalpy, men dıplomatııalyq mansap jolymdy qazirgi ortalyqtaǵy laýazymyma daıyndyq retinde qarastyramyn. Ol maǵan álemdik dinderdi zertteýge múmkindik berdi. Men Qytaıda, Izraılde, Úndistanda, Grekııada jáne ıslam, hrıstıan, býddızm, ıýdaızm jáne daosızm sııaqty dinder qalyptasqan Taıaý Shyǵys elderinde jumys istedim. Óz qyzmetimniń túri men qyzyǵýshylyǵym boıynsha osy elderdiń mádenıeti men dinin kitaptar arqyly da, dinı qaıratkerlermen jáne sarapshylar qaýymdastyǵymen kezdesýler arqyly da zertteýge týra keldi.
Ortalyqty basqarýdy usynǵan kezde, shyn máninde, ishteı daıyn boldym. Álemdik dinderdiń tarıhyn biletinmin jáne osy dinderdiń ókilderimen qarym-qatynas jasaý tájirıbem bar. Ásirese, Hatshylyq pen sezd alańynda sheteldik dostaryń men áriptesterińdi kórý asa qýanysh sezimin týdyrady.
– Qazirgi Qazaqstannyń taǵdyry Elbasynyń tulǵasymen tyǵyz baılanysty. Onyń rólin qalaı baǵalaısyz?
- Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Ábishuly Nazarbaev eli men búkil álem úshin dáýir tulǵasy bola otyryp, qazirgi jáne bolashaq urpaqtar aldyndaǵy óziniń teńdessiz jaýapkershiligimen erekshelenedi. Elbasy qýatty qoǵamnyń uıystyrýshysy, Qazaqstannyń jan-jaqty jáne senimdi ósýiniń konstıtýtsııalyq kepili boldy. Halyq moıyndaǵan jáne elimizdiń Konstıtýtsııasy boıynsha ol - Táýelsiz Qazaqstannyń negizin qalaýshy. Reformator retinde tanylǵan kóshbasshy faktory osy jyldar ishinde elimizde júzege asyrylǵan barlyq ózgeristerdiń qaınar kózi men qozǵaýshy kúshine aınaldy.
- Bıyl el Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyn atap ótip jatyrmyz. Bul oqıǵa siz úshin neni bildiredi?
- Qazaqstan Táýelsizdiginiń 30 jyly - tabysty memlekettiń teńdessiz mysaly. Biz keń aýqymdy ultaralyq qaqtyǵystar men dinaralyq qaıshylyqtardan aýlaq boldyq. Jas qazaqstandyqtardyń qazirgi býyny sotsıalıstik ekonomıkadan naryqtyq ekonomıkaǵa ótýdiń «barlyq jaqsylyqtaryn», azyq-túlik taýarlarynyń jetispeýshiligin, bilikti mamandardyń tapshylyǵyn sezgen Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldaryn bile bermeıdi. Elimizde zańnama, qarjy jáne bank júıesi sııaqty kóptegen salany jańadan quryp, aıaqqa turǵyzýǵa týra keldi.
Ótkenge kóz júgirter bolsam, ómirimde kóp nárseni ózgertýge májbúr boldym. Elde týyndaǵan jańa ózgeristerge beıimdelý jáne qoǵam men memleketke paıdaly bolý maqsatynda qosymsha bilim alyp, sheberligimdi ushtaýǵa týra keldi.
Ýaqyt pen mán-jaılardyń qıynshylyqtaryna qaramastan, búginde ekonomıkada, azamattarymyzdyń turmys deńgeıin kóterýde belgili bir jetistikterge qol jetkizdik. Iá, áli kóp nárseni sheshý kerek. Biraq, biz durys joldamyz. 30 jyl - bul kóp te, az da emes. Ózge elderge bizdiń bıikterimizge jetý úshin áldeqaıda kóp ýaqyt qajet boldy.
Dıplomatııalyq qyzmetim men jumys is-saparlarym barysynda kóptegen eldi araladym jáne Eýropa elderi azamattarynyń ómiri men turmysyn eriksiz salystyra otyryp, kóptegen salalarda, ásirese, tsıfrlandyrýda úlken tabystarǵa qol jetkizgenimizdi atap ótkim keledi. Bári salystyrý arqyly tanylady.
- Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdiginiń 30 jyldyq mereıtoıyna oraı qazaqstandyqtarǵa tilegińizdi bildirip ótseńiz.
- Barsha qazaqstandyqtarǵa zor densaýlyq, baq-bereke jáne tabys, sondaı-aq eldiń pandemııadan keıingi kezeńinen tezirek shyǵýyn tileımin.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
