Bolashaqtyń aqyny Jumeken Nájimedenovtiń týǵanyna 90 jyl toldy
Búgin aqyn, prozashy, redaktor ári kúıshi Jumeken Nájimedenovtiń týǵanyna 90 jyl toldy. Osydan 70 jylǵa jýyq ýaqyt buryn «Meniń Qazaqstanym» dep jyrlaǵan aqynnyń ómir joly men shyǵarmashylyǵy týraly zamandastarynan surap bildik.
Meıirhan Aqdáýletuly: Jumeken — bolashaqtyń aqyny
— Ol kisi «Mektep» baspasynda redaktor boldy. Sol jerden eshqaıda qozǵalǵan joq.
Aqyn, pýblıtsıst Meıirhan Aqdáýletulynyń áp degende oıǵa alǵan esteligi bul. Jumeken Nájimedenov shyn máninde «men» dep tóske uryp, «ózim» dep ózeýregen emes.
Tomaǵa tuıyq boldy, kóp te sóılemeıtin. Sanaýly ǵana qalamdasymen aralasty, syrlasty.
— Birinshiden, aqyn. Men alǵash ret óleńderin oqyǵan kezde qatty tańqaldym. Múlde basqasha jazady. Sol kezde-aq jaqsy aqyn, jaqsy jazýshy ekenin jurttyń bári bildi. Keremet kitaptary da shyqty. Taǵy bir aıta keterligi, kezinde sol kisige qandaı da bir bolmasyn qarsylyq kórsetti. Anyq ne ekenin bilmeımin. Ekinshiden, poezııadan prozaǵa aýysty. «Aq shaǵyl», «Kishkentaı», «Dańq pen daqpyrt» romandary shyqty. Ár kitaby jaqsy. Bir qyzyǵy ne synnyń sharýasy joq, ne atalyp jatpady. Óz basym sol kezde «tiri júrgen aqynnyń ishinde ekeýi ǵana aqyn» dep aıtatynmyn. Biri — Jumeken Nájimedenov, ekinshisi — Jumataı Jaqypbaev, — deıdi Meıirhan Aqdáýletuly.
«Pıoner» jýrnaly aqynnyń óleńderin surap alyp, basyp shyǵardy. Onda da jýrnaldyń jas redaktorlary úıine baryp, ózderi alyp ketetin.
— Jumekenniń poezııasy, prozasy týraly dál jetkizip aıtqan, jazǵan eshkim joq. Beride ǵoı kórine bastaǵany. Ol baıaǵyda kórinýi kerek edi. Óziniń ómiri de qyzyq. Qaraǵandyda shahtada jumys istegen. Keıin Almatyǵa kelgen. «Mektep» baspasynda tarıh jáne geografııa bóliminde eńbek etti. Óte saýatty adam. Sondaı-aq kúıshiniń kúıshisi boldy. Biraq kóńili qalamasa qolyna dombyra ustamaıdy. Bir kúni aıaq astynan úıine bardyq. Bólmeden shyǵyp, amandasty. Dombyrasyn shetke qoıǵanda «aǵa, dombyrany ári emes, beri qoısańyzshy» dep kúldim. Sol kezde bir kúı tartyp berdi. Sol kúı qulaǵymda qaldy, — dedi ol.
Aqyndy taný joly áli de jalǵasa bermek. Tek mereıtoı, aıtýly data kúnderi emes, mektep oqýlyǵyna tańdaýly shyǵarmalary enýi tıis. Ony da tańdaý kerek.
Aqyn Meıirhan Aqdáýletuly poezııasymen qatar prozasyn da balalar mektep jasynan oqyp, bilip ósse deıdi.
— Jumeken halyqqa qaıta oralady. Halyqtyń túsinigi budan da tereń bolǵan kezde qaıtadan ejikteımiz be dep oılaımyn. Jumekenniń sózderiniń bári — qazaqtyń sózi. Jáne qazaqtyń qandaı sózi ol?! Jumeken ol — bolashaqtyń aqyny. Iá, ony birden túsiný aýyr. Sebebi Jumeken týraly qaıtadan qaraý kerek. Sol qalam ustaǵandardyń ishindegi eń adaly Jumeken shyǵar dep oılaımyn. Óleńderiniń óziniń áýeni bar. Naǵyzdardyń biri. Kez kelgenin oqysań, qazir jazylǵan sııaqty, — deıdi Meıirhan Aqdáýletuly.
Aqynnyń ómir joly
Jumeken Nájimedenov 1935 jyly Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdany Qoshalaq aýylynda ómirge kelgen. Orta mektepti bitirgen soń bir jyl boıy qazaq tili men ádebıeti páninen sabaq berip, Atyraýdan Qaraǵandyǵa qonys aýdardy.
Sol jaqta bir jyl jumys istep, keıin Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasynyń halyq aspaptary bóliminde oqydy. Ári qaraı baspada, gazette jumys istedi. Al 1971-1973 jyldary aralyǵynda Máskeýde M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýty janyndaǵy Joǵary ádebı kýrsyn támamdady.
Elge oralǵan soń Qazaq memlekettik kitap saýdasy jónindegi komıtette redaktor bolyp eńbek etti. 1978 jyldan ómiriniń sońyna deıin «Mektep» baspasynda jumys istedi. Ol tarıh jáne geografııa bóliminiń meńgerýshisi boldy.
Óleńderi alǵash ret «Lenınshil jas» gazetine jarııalandy. Al eń alǵashqy óleńder jınaǵy 1961 jyly jaryqqa shyqty. 1967 jyly shyqqan «Kúı kitaby» 2006 jyly aýdıo-kitap túrinde qaıta basyldy. Óleńderi orysshaǵa aýdarylyp, birneshe kitap boldy.
Al ózi túrik, orys aqyndarynyń óleńderin, dastandardy aýdardy. Onyń «Meniń Qazaqstanym» áni 2006 jyly elimizdiń Ánuranyna aınaldy. Ol sol shaqtan-aq eldiń rýhyn kótergen óleń edi.
Óleń 1956 jyly jaryqqa shyqqan. El arasynda keń taraǵan vıdeoda Shámshi Qaldaıaqov bylaı deıdi:
— Bizdiń teristikte tyń kóterilip jatqan bolatyn. Sol kezde «Qazaqstan — meniń Qazaqstanym» degen uran ánimiz edi. Bul uran ánimizdiń sózin jazǵan Jumeken Nájimedenov degen jas qazaqtyń talantty aqyny edi. Jumeken ekeýimiz birge oqydyq. Ol dombyrashy jigit edi. Konservatorııada oqyǵan. Seniń keýdeńde qazaq degen qanyń bar ǵoı, «Meniń Qazaqstanym» degen sóz jaz, men ánin jazamyn dedim. Jamal apaǵa úırettik. Jamal apa qaǵyp alyp, radıoǵa baryp oryndady. Radıodaǵy jigitterge «kúnine bir-eki ret berip qoıyńdar» dep aıtyp qoıdyq. Sonymen bir-eki ret berip qoıatyn boldy.
Týǵan jeri aqyndy ulyqtady
Jumeken Nájimedenovtiń 90 jyldyǵyna oraı bıyl Atyraý oblysynda «Urpaǵym saǵan aıtam…» atty respýblıkalyq kórkemsóz oqý sheberleriniń baıqaýy, «Jyr juldyzy — Jumeken» atty ádebı sazdy kesh, H.Dosmuhamedov atyndaǵy Atyraý ýnıversıtetinde «Jumeken jyrlary — ǵasyr úni» atty ǵylymı praktıkalyq konferentsııa ótti.
«Jyr — Jumeken» poezııa festıvali, «Ult óleńiniń úshtaǵany» atty jyr keshi uıymdastyryldy. «Meniń Qazaqstanym» atty respýblıkalyq aqyndar aıtysy ótti.
— Atyraý oblysynda Jumeken Nájimedenov atynda 3 eskertkish bar. Olar Atyraý qalasynda, Atyraý qalasyndaǵy J.Nájimedenov atyndaǵy orta mektepte jáne Qurmanǵazy aýyly Jumeken aýylyndaǵy ortalyq saıabaqta ornalasqan. Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdany Eńbekshi aýyldyq okrýginde Jumeken aýyly bar. Oǵan qosa Atyraý qalasynda № 2 J.Nájimedenov atyndaǵy orta mektep, Qurmanǵazy aýdanyndaǵy Ǵ.Alıpov aýylynda J.Nájimedenov atyndaǵy orta mektep bar. Sonymen qatar oblys boıynsha 8 kóshe, 1 saıabaqqa aty berilgen. Saıabaq Qurmanǵazy aýdany Eńbekshi aýyldyq okrýgi Jumeken aýylynda ornalasqan, — dep habarlady Atyraý oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti.
Aıta keteıik, bıyl Atyraýda aqıyq aqyn, memleket jáne qoǵam qaıratkeri Jumeken Nájimedenovtiń 90 jyldyq mereıtoıyna oraı birqatar mádenı is-shara ótti.