«Bolashaq» baǵdarlamasy túlekterin irikteýdiń, oqytýdyń jáne eńbekpen qamtýdyń jańa júıesin qalyptastyrý kerek - QR Bilim jáne ǵylym mınıstri B.Jumaǵulov
Osyǵan baılanysty el úshin maman daıyndaý júıesindegi «Bolashaq» Prezıdenttik baǵdarlamasynyń strategııalyq roliniń artý jónindegi másele ózektilikke ıe boldy.
QR Bilim jáne ǵylym mınıstri Baqytjan Jumaǵulov bizdiń tilshimizben suhbatynda jańa talaptardy eskere otyryp, «Bolashaq» baǵdarlamasynyń jaǵdaıyn qaı baǵytta paıdalaný kózdelip otyrǵandyǵy týraly aıtyp ótti.
- «Bolashaq» baǵdarlamasynyń negigi baǵyttary qandaı bolady?
- Birinshi kezekte basym mamandyqtardyń Tizimi ózgertiletin bolady. Bul Tizimdi túrlendirý buryn da júrgizilgenin aıta ketý kerek. Osy máseleniń mánisine toqtalatyn bolsaq, eń alǵashynda «Bolashaq» baǵdarlamasynyń ıegerleri áleýmettik-saıası, ekonomıkalyq jáne zań mamandyqtary boıynsha bilim aldy, bul júıeli reformalardyń arqasynda aqtaldy. Odan keıin tehnıkalyq jáne medıtsınalyq mamandyqtar, memleketti basqarý jónindegi baǵdarlama keńeıtildi.
Ártúrli mamandyqtar boıynsha túlekter qyzmetiniń suranysy deńgeıin eskerip otyryp osyndaı túrlendirý búgingi tańda da qajettilik týdyryp otyr. Qalyptasqan jaǵdaı saraptamasy bul jerde belgili problemalardyń bar ekenin kórsetedi. Mysalǵa, «Memlekettik basqarý» mamandyǵy boıynsha ótken jyldary 386 túlek bilim alyp shyqsa, olardyń 98-i ǵana memlekettik organdar men mekemelerde qyzmet istep júr. Bul bir ǵana mysal emes. Ózderińiz kórip otyrǵandaı, maqsatty daıyndyq jetkiliksiz júrgizilip, basqa mamandyqtarǵa degen suranysqa qanaǵattanýshylyq deńgeıi tómendeıdi.
«Bolashaq» baǵdalamasy túlekteriniń eńbekpen qamtylýyn jáne bilim alýyn, jańa, naqty jáne buıryqty-maqsatty irikteý júıesin qurý qajet. Ǵylym men ekonomıkanyń negizgi salalary úshin shetelde bilikti mamandardy daıyndaýdyń arnaıy maqsatty baǵdarlamasy jumys isteıtin Sıngapýrdy úlgi etip alýǵa bolady.
Bul úshin eń aldymen, eń bilikti mamandardy qajet etetin basym salalar júıesin anyqtap alý qajet.
Basym baǵytty salalar qataryna ǵylym, bilim berý men ınnovatsııa qosylýy kerek ekeni sózsiz. Saraptamaǵa júginsek, ótken 17 jyl ishinde baǵdarlama boıynsha 2 788 túlek maman atandy. Olardyń 55 paıyzy jeke salada qyzmet etse, 23 paıyzy ulttyq kompanııalar men memleket qatysatyn kompanııalarda eńbek etip júr. Túlekterdiń 9 paıyzy ǵana memlekettik qyzmetke, 10 paıyzy memlekettik mekemelerge qyzmetke barǵan.
Al ǵylym men bilim salasyna sanaýly ǵana maman qosyldy, bul jaǵdaıdy ózgertý qajet ekendigi sózsiz.
- Eń aldymen qandaı JOO-lar men mekemelerge jańa kadrlar jiberý kerek?
- Qazaqstannyń bilim berý júıesindegi negizgi býyn - ǵylym, bilim berý men ınnovatsııanyń biregeı qosyndysy retinde qurylǵan «Nazarbaev Ýnıversıteti» jańa mamandarǵa óte tapshy. Qazir Májiliste «Ǵylym týraly» jańa Zań jobasy qaralyp jatyr, bul qujatta osy salany basqarýdyń maqsatty jańa júıesi aıtylyp, ǵalymdar roli arttyrylǵan, zertteý ýnıversıtteri týraly jańa túsinikter engizilgen. «Nazarbaev Ýnıversıteti» úshin Qazaqstan ǵylymynyń ıadrosyna aınalatyn mamandardy daıyndaýǵa tıistimiz.
Kórnekti túrde aıtatyn bolsaq, bizdiń ǵylymǵa jańa Lomonosovtar men Sátbaevtar kelýi tıis.
- «Bolashaq» baǵdarlamasyna taǵy qandaı ózgerister engizý kerek?
- El aýmaǵy boıynsha baǵdarlama túlekterin bólýdegi aımaqtyq úılespeýshilikti joıý qajet. Qazirgi tańda «Bolashaq» baǵdarlamasy túlekteriniń 85 paıyzy Almaty jáne Astana qalalarynda jumys isteıdi, tek 15 paıyzy ǵana aımaqtarda ter tógip júr, al ındýstrııaldyq damý úshin dál osy aımaqtarǵa jaýapkershilik júktelgen emes pe.
Sonymen qatar mańyzdy mindetterdiń biri daıyndyq deńgeıleri boıynsha baǵdarlamaǵa qatysýshylar quramyn ózgertý bolyp tabylady. Alǵashqy kezde «Bolashaq» baǵdarlamasy stýdentteriniń basym bóligi bakalavrıat boıynsha bilim aldy, sol kezde bizdiń joǵary mektebimiz jańa júıelerge aýysa bastaǵan. Al qazir jaǵdaı basqa.
Jaqynda ǵana «Nazarbaev Ýnıversıtetinde» oqyǵan óz dárisinde Elbasy ǵylym kadrlaryn daıyndaýdy jańa maqsatty negizde uıymdastyryp, teorııalyq bilimdi tájirıbe, zertteýmen baılanystyrý kerek ekendigin atap ótti. ıAǵnı magıstrlar men PhD doktorlaryn daıyndaýǵa úlken nazar bólý kerek, ol úshin bizdiń ýnıversıtterimizdiń eń úzdik túlekterin oqýǵa baǵyttaý qajet. Bul eń aldymen tıimdi irikteý men daıyndyq júrgizýde oń nátıjelerin beredi. Keshegi oqýshylar arasynan stıpendıattardy iriktep alý bir bólek, al bolashaq mamandyqtary boıynsha bilim alyp shyqqan bakalavrlar arasynan mamandardy iriktep alý múldem basqa sharýa. ıAǵnı sońǵy nátıje de joǵary bolady.
Odan ári úshjaqty is-qımyldy, memlekettik basqarý organdary, jumys berýshi men «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlekteri arasyndaǵy úshjaqty ózara is-qımyldy jańa deńgeıge kóterý kerek.
Jalpy alǵanda meniń oıymsha, barlyq mamandyqtar boıynsha suranys pen eńbekpen qamtýdy anyqtaýdyń naqty tetigin qurý qajet. Bizdiń mınıstrlik bul baǵytta jumys bastap ta ketti, jumys berýshilermen aradaǵy baılanys ornap keledi. Eldegi aldyńǵy qatarly kásiporyndar «Bolashaq» baǵdarlamasy úshin mamandar tańdaýdaǵy anyqtaýshy kúsh bolýy kerek jáne mamandardyń jumyspen qamtylýynyń kepiline aınalýy kerek.
- Qaıta daıarlanǵan túlekterdiń jumysqa ornalasýyna «Bolashaq» baǵdarlamasy túlekteriniń Qaýymdastyǵy qatysa ma?
- Ia, Qaýymdastyq osy baǵytta kóp jumysty qolǵa alýda. Sebebi qaýymdastyq quramynda ártúri uıymdarda negizgi jumysty atqaratyn kóptegen mamandar bar. Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy da talantty jastardy «Bolashaq» baǵdarlamasyna tartýdy qosa alǵandaǵy osyndaı mehanızmniń qalyptasýynda aıtarlyqtaı oryn alýy tıis. Mektepter deńgeıinde talantty jastardy irikteý júıeli negizdelgen, bul baǵytta «Daryn» baǵdarlamasy qyzmet isteıdi, «Nazarbaev zııatkerlik mektepteri» de óz jumysyn bastady. JOO-lar deńgeıinde osyndaı mehanızm áli joq, Ortalyq osy jumysty óz moınyna alýyna da bolady. Al óz tarapynan Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ortalyq bolashaqta DAAD, JICA, KOІSA syndy halyqaralyq bilim berý ortalyqtarynyń deńgeıine kóterilý úshin qoldan kelgenniń barlyǵyn jasaıtyn bolady.
- «Bolashaq» baǵdarlamasynyń túlekterine aıtar tilegińiz?
-Árıne, shetelde tamasha bilimge ıe bolǵan túlekterdiń árqaısysy eldiń zııaly tobynyń qataryna qosylǵysy keledi. Prezıdent N.Nazarbaevtyń ózi «Bolashaq» baǵdarlamasy túlekteriniń talpynysyn aıtyp júr. Alaıda kásibılik tájirıbe arqyly keledi. Suranysqa ıe jáne bilikti basqarýshy bolý úshin kadrlyq kezeńderdiń barlyǵynan ótý qajet.
Memleket bul jastarǵa álemdegi eń úzdik ýnıversıtetterde bilim alýǵa múmkindik týǵyzdy, jáne olar da ózderine júktelgen senimdi aqtap shyǵýlary kerek, dál solaı bolatynyna men kámil senemin.
-Áńgimeńizge rahmet.