BQO-da etti iri qarany ósirýdiń múmkindigi mol – B.Júginisov
Ol úshin bilikti maman-kadrlardyń tájirıbesin qazir paıdalanyp qalý qajet. Bul týraly osy salada kezinde kóp jyl eńbek etip, zertteý jumystarymen aınalysqan ǵalym, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń kandıdaty, kásipker Bolat Júginisov óz oı-tolǵamyn bylaısha jetkizdi.
-Aýyl sharýashylyǵy salasynyń mamany retinde meni oblys agrosektorynyń jaı-japsary tolǵandyrady. Ózim Oraldaǵy aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgennen soń, «Ańqaty» asyl tuqymdy mal zaýytyna baryp, ǵylymdy praktıkamen ushtastyrýǵa 10 jylymdy arnadym. Osy sharýashylyqtaǵy Búkilodaqtyq etti mal sharýashylyǵynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń (Orynbor) etti iri qarany asyldandyrý tehnologııasyn retteýmen aınalysatyn tirek pýnktinde tórt jyldaı meńgerýshi boldym. Bul keńestik zamanda odaq boıynsha etti iri qarany asyldandyrý, asyl maldy kóbeıtý máselelerimen aınalysqan birden-bir ǵylymı mekeme bolatyn. Mine, sol ınstıtýttyń Ańqatydaǵy ǵylymı qyzmetkeri mindetin atqardym. Bul tirek pýnktine «Chapaev» asyl tuqymdy mal zaýyty da qaraıtyn. Tájirıbelerimizdi osy eki sharýashylyqta júzege asyrdyq. Ǵylymı izdenýshi bola júrip, 1988 jyly kandıdattyq dıssertatsııamdy qorǵadym. 1985 jyly zaýytqa óńirge tanymal óndiris basshysy Fedor Skobychkın dırektor bolyp keldi de, meni birge jumys isteýge shaqyrdy. Sharýashylyqta bas maman, keıinnen óndiris salasy boıynsha dırektordyń orynbasary bolyp qyzmet istedim. «Ańqatynyń» ataǵy dúrildep shyqty, etti iri qara ósirý jóninen jetistikteri berisi búkil elge, árisi aıdaı álemge máshhúr boldy. Sol kezde Keńester odaǵy boıynsha úsh jyl qatarynan birinshi oryndy ózge sharýashylyqtarǵa bermeı, úzdik shyǵyp otyrdyq. Ár júz analyqtan 98-den buzaý aldyq. Sonymen qatar asyl tuqymdy mal ósirý, suryptaý, satý, sany men sapasy jóninen de sondaı kórsetkishterge qol jetti. Sol jyldary zaýyttyń kórsetkishteri óziniń sharyqtaý shegine jetti. Odan keıin «Ańqatyda» mal bordaqylaýdyń kanadalyq júıesin qoldanysqa engizdik. Bul ataqty akademık, aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń doktory, Sotsıalıstik Eńbek Eri Alekseı Cherekaevtyń bastamasymen jáne sol kezdegi oblys basshysy Nájimeden Esqalıevtiń qoldaýymen etti iri qarany damytýǵa baılanysty jasalǵan naqty qadam bolatyn. Sol kezderi eger bordaqylanǵan maldyń salmaǵy 570 kıládan kem bolsa, biz ony et kombınatyna aparmaıtynymyz áli esimde. Etke tapsyratyn maldyń ortasha salmaǵy 625 kıláǵa sheıin jetetin edi.
Ótkendi tarazylap, búgingi kúnniń bıiginen qarasaq, keleshekte oblysymyzdyń et óndirýden kóshbasshy bolýǵa áleýeti jetkilikti. Shabyndyqtarymyz, mal jaıatyn qunarly jerlerimiz, Naryn qumy, Jańaqala, Qaratóbe syqyldy myńǵyrtyp mal ósirýge qolaıly óńirlerimiz bar. Elbasynyń bıylǵy Joldaýynda aıtylǵanyndaı, syrtqa 60 myń tonna et shyǵarý máselesi bizdiń oblysty bıikke kóteretin tuǵyr bolaıyn dep tur. Oblys basshysy Baqtyqoja Іzmuhambetovtiń bastamasymen ıAnaıkınde mal bordaqylaıtyn iri keshen salyndy. Sonymen qatar burynnan kele jatqan jergilikti mal asyldandyrý zaýyttarynyń múmkindikterin molynan paıdalanǵan jón. Sonyń ishinde «Ańqaty», «Shaǵataı» zaýyttarynyń asyl tuqymdy malymen ana Naryn qumyndaǵy jáne ózge de aýyldyq jerlerdegi maldy asyldandyrý - kezek kúttirmeıtin is. Bul - birinshiden.
Ekinshiden, jańaǵy maldy asyldandyrýǵa memleketten bólinetin qomaqty qarjy ár aýylǵa jeter bolsa, is órge basady. Ol úshin áýeli ár aýyldyń tabıǵı múmkindigin, qansha maldy ustap, ósire alatynyn, kimde qansha mal baryn, qoldaǵy maldyń veterınarlyq jaǵdaıyn, maldy etke ótkizgende qaıda, kimge tapsyryp otyrǵanyn, mine, osynyń barlyǵyn anyqtap, zerttep almasaq bolmaıdy. Іri qarany brýtsellezden tolyq saýyqtyrý shart. Elbasy Joldaýynan keıin aýyl sharýashylyǵyna bólinetin qarjyny ár aýyldyń múmkindigine qaraı mal basyn kóbeıtýge bólý jaǵyn álden oılastyrý kerek. Bes sıyr baǵyp otyrǵan adamnyń maly on, on sıyry bardyń maly júz bolatyndaı etip qarjy bólsek, aýyldaǵy halyqtyń jaǵdaıy kúrt kóteriler edi. Mal ustap, ony ósirip otyrǵan adamdarǵa qolaıly jaǵdaı týdyrmasaq, mal ózinen-ózi óspeıdi. Ózge aımaqtarmen salystyrǵanda oblysta etti iri qara ósirý jóninen kánigi mamandar jetkilikti. Sondyqtan BQO-nyń iri qara ósirý jóninen ózge óńirlerge qaraǵanda, alǵa shyǵyp ketetin áleýeti mol. Oblys basshysynyń qadamy quptarlyq. Endi egin salýdy qala mańyndaǵy aýdandardyń enshisine qaldyryp, etti iri qaraǵa, jylqyǵa, qoıǵa, ózimizdiń tórt túlik malǵa kóbirek kóńil bólsek deımin.
Taǵy bir aıta keterligi, Oral aýyl sharýashylyǵy tájirıbe stansasynyń burynǵy dástúrinen eshteńe qalmady. Sondyqtan ony Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń qaramaǵyna berip, stýdentterdiń teorııany ǵylymmen ushtastyrýyna jaǵdaı týǵyzylsa deımiz. Elbasynyń ózi JOO-lardyń ınnovatsııalyq qyzmetin kóterýdi jáne ǵylymı zertteýlerdiń nátıjelerin óndiriske engizetin úlesin arttyrýdy tapsyryp otyr. Ýnıversıtet stansada ekpe shópterdiń túrlerin ósirýmen ǵylymı túrde aınalysatyny kámil.
Búginde oblys kólemindegi mal jaıylymdaryna baılanysty qalyptasqan jaǵdaı alańdatady. Ondaı jerler kezinde jekelerge bólinip berilse de, olardyń kópshiligi oǵan egin salyp otyrǵan joq. Al qalaǵa irgeles aýyldardyń turǵyndary bolsa, mal baǵatyn jaıylym tappaı qınalýda. Egin egilmeı, aramshóp basqan jerlerdi keri memleket menshigine qaıtaryp, ol jerlerge ekpe shóp egý sharalaryn uıymdastyrǵan durys. Maldyń jemshóp qory bazasyn jasaqtaıtyn bolsaq, oblys kóleminde 1 mıllıonǵa jaqyn iri qara maldy ustaýǵa bolar edi. Mal bordaqylaý keshenderiniń áldeqaıda arzanǵa túsetin túrlerin salýǵa múmkindik bar. Mysalǵa, ashyq alańda kanadalyq tehnologııamen mal bordaqylaýdy uıymdastyrýǵa bolady.
«Qazir bizdiń oblysta etti iri qara salasyna qatysty mamandar jetkilikti, demek, solardyń bilim-biligin, qajyr-qaıratyn der kezinde paıdalanyp jáne olardyń tájirıbesin jas mamandarǵa sińirip qalýymyz kerek. Al on shaqty jyldan keıin kesh bolýy múmkin. Óıtkeni endi birazyraq jyldan keıin maldyń maıtalman mamandarynyń barlyǵy derlik zeınetke shyǵady. Sondyqtan Elbasy Joldaýynda aıtylǵan etti iri qara sharýashylyǵyn damytýdy keshiktirmeı qolǵa alýymyz qajet. Sonda Reseıdiń bes birdeı aımaǵymen shektesetin Batys Qazaqstan oblysy sapaly etti shetke de molynan shyǵara alady», - dep túıindedi oıyn ǵalym.
