Bizdiń qoǵamǵa qajetti zańnamalardyń ishinde kenjelep qalǵanynyń biri – dinge qatysty zań - R. Sárpekov
Bul zań kúshine enetin bolsa, din salasyndaǵy túıindi máseleler qalaı rettelmek?. Osy jáne basqa da suraqtar tóńireginde zań jobasyn talqylaý jónindegi jumys tobynyń jetekshisi, Májilis depýtaty Ramazan Sárpekovpen suhbattasýdyń sáti tústi.
- Osyǵan deıin «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zań jobasynyń tanystyrylymy ótti. Qujattyń taǵdyry jurtshylyqty tolǵandyryp otyrǵany ras. Endeshe suhbatymyzdy «zań jobasyn Parlament qabyrǵasyna ákelýge ne túrtki boldy?» degen suraqtan bastasaq.
- Bizdiń qoǵamǵa qajetti ulttyq zańnamalardyń ishinde kenjelep qalǵan, qazirgi ýaqytta jetildirýdi qajet etip otyrǵan qujattardyń biri - din máselesiniń tóńiregindegi zań dese bolady. Barshaǵa málim, Qazaqstanda Ata zańymyzdy qosa eseptegende 360-qa jýyq ulttyq zańdarymyz bar. Olar qoǵam ómirine qatysty barlyq salalardy qamtıdy. Biz ýaqyt óte kele osy zańdarǵa zaman talabyna saı ózgertýler men tolyqtyrýlar engizip otyramyz. Al Qazaqstandaǵy din qyzmetin retteıtin zań 1992 jyly qańtar aıynda qabyldanǵan edi. ıAǵnı, ol Qazaqstan Respýblıkasy resmı túrde óziniń Táýelsizdigin jarııalaǵannan keıin bir aıdan soń-aq qabyldandy. Sol ýaqyttan beri atalmysh zańǵa 7-8 ret ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilgen. Onyń ózinde de zańnyń redaktsııalyq máselelerin anyqtaý sııaqty kóp kúrdele jaıttardy sheshe bermeıtin, jeńil-jelpi ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilgen. Bul máseleler qazir qordalanyp, shoǵyrlanyp qalǵan dúnıe bolyp otyr. Al onyń syrtynda bizdiń ulttyq zańnamamyz barlyq sala boıynsha ilgeri jyljyp ketti. Bizdiń Ata zańymyzdyń ózi 1995 jyly qabyldanǵan. Al biz talqylap otyrǵan qujat osy Ata zańnan úsh jyl buryn qabyldanǵan. Sondyqtan ony din salasyn retteıtin zańdaǵy din bostandyǵy, dinı nanym, dinı birlestikter máselelerin Konstıtýtsııa talaptarymen sáıkestendirýdi zaman talap etip otyr.
Ekinshiden, Qazaqstan Táýelsizdigin alǵan ýaqytta eldegi dinı birlestikterdiń sany 100-ge de jetpeıtin. Búginde elimizdiń terrıtorııasynda 4 myńǵa jýyq ártúrli dinı birlestikter jumys isteýde. Solardyń basym kópshiligi resmı túrde memlekettik tirkeýden ótpegen. Qazaqshalap aıtsaq, «kimniń nemen aınalysyp júrgenin» biz bilmeımiz, ıaǵnı biz olarǵa tym erkindik berip qoıdyq. Sondyqtan bul máseleni de bir tártipke salatyn ýaqyt jetti. Osy sebepti Májilistiń qaraýynda bir jetiden beri «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» zańnyń jobasy jatyr. Atalmysh qujat Májilistegi 7 turaqty komıtettiń biri - Zańnama jáne sot-quqyqtyq reformalar komıtetiniń qaraýyna berilip, men osy zań jobasyna qatysty jumys tobynyń jetekshisi bolyp taǵaıyndaldym. Osy ýaqytta árbir turaqty komıtettiń, 15-ke jýyq memlekettik organdardyń, zań jobasyn daıyndaǵan agenttiktiń, úkimettiń jáne dinı birlestik ókilderi bolyp jumys tobynyń qyzmetin bastap kettik.
- Bul zańda qandaı ózgerister bar?
- Bul máselelerdi 5-6 baǵytqa bólip qarastyrýǵa bolady. Birinshi másele - elimizdegi dinı birlestikter men dinı qyzmettiń tóńireginde jáne osy salada qoldanyp qalǵan negizgi uǵymdarǵa anyqtama berý qajet. Mysaly, «dinı birlestikter degenimiz ne, ol kimderden turady jáne ol qalaı qurylady?» degen máseleniń túıinin tarqatýymyz kerek. Sondaı-aq «memlekettik organdar men dinı birlestikterdiń qyzmeti qalaısha kórinis tabýy kerek?» degen másele tóńireginde oılanýymyz kerek. «Dinı mıssıonerlik qyzmet degenimiz ne, bizdiń elde kim mıssoner bola alady jáne ol qandaı ispen aınalysa alady?» degen máselege de jaýap tabýymyz qajet. Jasyratyny joq, sońǵy ýaqytta bosaǵamyzdan qarasyn kórsete sala «tór meniki» deıtinder kóbeıip ketti. Olar bizge jaǵymdy dindi ýaǵyzdap júr me, joq álde basqadaı bóten kózqarastaǵy dindi tyqpalap júr me, ony bile bermeımiz. Onyń ústine bóten kózqarasty dindi nasıhattap júrgen azamattardy jaýapqa tartý, «olarǵa qandaı shara qoldaný kerek, olar ustalǵan ýaqyttan keıin qaı ýaqytqa deıin elimizdiń terrıtorııasynda qala alady?» degen máseleler de osy ýaqytqa deıin qaralmapty. Bul ekinshi toptaǵy máseleler.
Al úshinshi top - dinı birlestikterdiń ǵıbadat etetin oryndaryna qatysty. ıAǵnı, biz bul rette «dinı birlestik ókilderi ǵıbadat etetin úı degenimiz ne, ol neden turady, onyń ishinde qandaı máselelerdi qaraýǵa ruqsat etiledi?» degen suraqtarǵa jaýap izdeıtin bolamyz. Jaqynda ǵana Elbasy Nursultan Nazarbaev 4-shi shaqyrylǵan Parlamenttiń 5-shi sessııasynda túrmelerdiń ishinde de meshit, shirkeý sııaqty ǵıbadat etý oryndary kóbeıip ketkendigin aıtqan bolatyn. Úshinshi toptaǵy mindetter osyndaı máselelerdi de qamtıdy.
Al tórtinshi top - jańadan qurylatyn dinı birlestikterdiń resmı túrde tirkeýden ótý máselesin qamtıdy. ıAǵnı, munda «tirkeýge qandaı qujattar daıyndaý kerek, onyń jarlyǵy qalaı bolýy kerek, mindetti túrde tólenetin alymdar qalaı júzege asady?» degen sııaqty máseleler qaralady.
Besinshiden, biz Qazaqstandaǵy dinı uıymdardy 3 topqa bólip qarastyryp otyrmyz. Birinshisi - jergilikti aýyldyq, aýdandyq jerlerde qurylatyn uıymdar, ekinshisi - oblystyq deńgeıde jáne Astana men Almatyda qurylatyn uıymdar, úshinshisi - respýblıkalyq deńgeıdegi uıymdar. «Osy uıymdarǵa qansha adam múshe bola alady, yntaly topqa kimder kirý kerek, onyń jasy neshede bolýy kerek, kózqarasy qalaı bolýy kerek?» degen jaıttardy osy zań jobasynda qamtyp bersek degen oıdamyz. Besinshi toptaǵy taǵy bir problema - tirkeýden boı tasalap júrgen dinı uıymdardyń qarjylandyrylý máselesi. ıAǵnı, olar qaıdan qarjylandyrylyp otyr?. Bizdegi qazirgi tártip boıynsha memleket pen din bir-birinen bólek. Olar bir-biriniń isine aralasa almaıdy. Osyǵan qaraı biz qarjylandyrý máselesine kelgende, «ol qarjy ne úshin bólindi, shyn jaqsy nıetpen bólindi me?» degen normalardy jetildirmekpiz. Besinshi topta jergilikti atqarýshy bılik pen dinı birlestikterdiń ara qatynasyna qatysty bir másele bar. Aıtalyq, eldegi din máselelerin retteıtin agenttiktiń 80-ge jýyq óziniń ókilderi bar. Olar 14 oblys pen Almaty jáne Astana qalalarynda ǵana qurylǵan. Onda 80-90 adam ǵana jumys isteıdi. Al din máselesi, negizinen, aýyldyq aımaqta kóbirek kórinis tabady. Endeshe agenttiktiń aýdandar men aýyldyq aımaqtarda da ókilderi bolýlary kerek degen oıdamyz. Óıtkeni oblysta otyrǵan ókil elimizdiń shalǵaı amaǵynda bolyp jatqan oqıǵany qalaısha estip, bilmek?. Sondyqtan agenttiktiń jergilikti jerlerde de mamandary bolǵany jón.
Al altynshy toptaǵy mańyzdy jáıt - dinı berlestikterdiń qaıtadan tirkeýden ótýlerine qatysty. Biz bul rette eldegi dinı birlestikterdiń barlyǵy zańsyz jumys istep otyr degen oıdan aýlaqpyz. Alaıda dinı birlestikterge qansha merzimge ókildik berýimiz kerek degen máseleni de pysyqtap alǵanymyz jón. ıAǵnı, bular negizgi tujyrymdamalyq máseleler. Qazir Májilis depýtattary tarapynan osy zań jobasyn jetildirýge baǵyttalǵan usynystar kelip túsýde. Solardyń barlyǵyn qorytyndylap, mine eki otyrysty ótkizip úlgerdik. Onyń barysynda 26 usynysty qaradyq. Alda áli ýaqyt bar. Sol ózimizge berilgen ýaqyttyń ishinde osy zańdy pysyqtap, elimizdiń basqa da ulttyq zańnamalarmen úılestigin sheshemiz degen jospar bar.
- Zań jobasyn qaraý jónindegi jumys tobynyń otyrysynda depýtattardyń usynystaryn qaradyq dedińiz ǵoı. Osy usynystarǵa az-kem toqtalyp ótińizshi. Olar qandaı máselelerdi qamtyp otyr?
- Jalpy zań shyǵarý tártibinde zań normasyn jetildirýge, zań shyǵarýǵa quqyly úsh sýbekt bar. Olar: Prezıdent,Parlament jáne Úkimet. Al bizdiń talqymyzǵa usynylyp otyrǵan zań dinge qatysty. Sondyqtan da biz ózimizdiń jumysymyzǵa din salasynyń mamandary men ǵalymdardyn, dinı birlestikterdiń basshylaryn tartyp otyrmyz. Olar ózderiniń oılaryn belgili bir depýtat arqyly engizedi. Biraq usynys-pikirlerin jumys tobynyń otyrysynda din salasynyń ókilderiniń ózderi kelip jan-jaqty dáleldep beredi. Al usynystardy qabyldaý barysynda ol bir depýtattyń nemese turaqty komıtet ókiliniń atynan ǵana ótedi. Óıtkeni, zań qalaı bolǵan kúnde de qadaǵalanýy kerek. Biz kez-kelgen salaǵa qatysty qujatty talqylaǵanda sol salanyń mamandaryn shaqyrtyp, olardyń pikirlerin nazarǵa alyp otyramyz. Óıtkeni, kez-kelgen salanyń qyzmetin sol salanyń mamanynan artyq eshkim bilmeıdi.
Búgingi bizdiń qoldanystaǵy zańdarymyz boıynsha 10 adamnyń qolyn jınap baryp qana dinı birlestik qurýǵa bolady. Al osy on adamdy depýtattar 50-ge deıin arttyrýdy usynyp otyr. Sonymen qatar depýtattardyń usynystarynyń taǵy bir toby dinı mıssıonerlik qyzmetke qatysty. Qoldanystaǵy zań boıynsha mıssıonerlik qyzmetti Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty, sheteldik azamattar, azamattyǵy joq azamattar da atqara beredi. Al Malaızııa, Sıngapýr, Qytaı sııaqty memleketterde mıssıonerlik qyzmetpen syrttan kelgen adamdar aınalysa almaıdy. Osy tájirıbeni biz de zerttep kórsek degen oıdamyz. Sonymen qatar mısssonerlerdi tirkeý máselesin de qalypqa keltirý qajet degen usynys aıtyldy. Depýtattardyń kópshiligi qoldap otyrǵan usynys - zań jobasynyń qazaqsha mátini men oryssha mátininiń arasyndaǵy keıbir sózderdiń durys aýdarylmaǵandyǵymen baılanysty. ıAǵnı, zańnamalyq tehnıkany retke keltirý kerek. Al jalpy biz qarap otyrǵan qujattyń myna normasy durys emes eken nemese mynadaı normasyn túbegeıli aýystyrý kerek degen usynys ázirge kelip túsken joq. Zań jobasyna qatysty negizgi normalarmen, qaǵıdattarmen depýtattar kelisip otyr. Olar tek osy normalardy odan ári jetildire túsý kerek degen másele tóńiregindegi usynystaryn bildirýde.
- Jańa zańda dinı uıymdardy tirkeý máselesine qatysty ózgerister bolady degen oıyńyzdy bildirdińiz. Bul - elimizdegi dinı uıymdardyń barlyǵy qaıta tirkeýden ótedi degen sóz be?
- Elimizde musylman, hrıstıan sııaqty ózge de dástúrli dinı uıymdar bar. Olar resmı tirkeýden ótken. Eger biz olardyń jumysyn durys dep baǵalasaq, olar jańadan tirkeýden ótpeıdi. Biraq olar ózderiniń qujattaryn jańa zańda kórsetiletin talaptarmen sáıkestendirýleri qajet bolady. Aıtalyq, buryn dinı uıymdar eki-aq qujat tapsyryp kelgen bolsa, jańa zańnyń jobasy boıynsha 3-4 qujat tapsyrýǵa týra keledi. Qujattardy retteýge nemese tolyqtyrýǵa belgili bir merzim beriledi. Al qujattaryn tirkemeı, quzyrly organdardan qashyp júretin bolsa, ondaı uıymdar tirkelmeýi de múmkin. ıAǵnı, óziniń dinı birlestiginiń qyzmetin jalǵastyramyn degen adamdar jańa zań talaptaryn oryndaýǵa yntaly bolýlary kerek. Jalpy biz bul zań arqyly talapty qataıtyp, dinı uıymdardyń barlyǵyn «urshyqtaı úıiremiz» degen nıet ustanyp otyrǵan joqpyz. Biz zań buzǵan adamǵa aıyppul salyp, zańbuzýshy oǵan kónbegen jaǵdaıda ǵana qatań sharalar qoldaný kerek degen sııaqty izgilik ustanymdarynyń aıasynda jumys júrgizýdemiz. Biz tek dinı uıymnyń nemese din ókiliniń áreketi eldiń shyrqyn buzyp, qaýipsizdigine nuqsan keltirgen nemese azamattardyń ar-ujdandaryna zardabyn tıgizgen jaǵdaıda ǵana qylmystyq jaýapkershilikke tartý kerek degen sııaqty sharalardy qoldanýǵa májbúr bolamyz.